Jer betindegi qasıetti oryndarǵa qurmetpen qarap, oǵan jamaǵat bolyp qulshylyq etý, ol adamdarǵa únemi rýhanı shattyq syılaıdy.
Ondaı oryndar adamdardyń ómirin bir arnaǵa salatyn táńirlik tálim alar danalyqtyń ordasy, izgi oılardyń qutty mekeni bolǵan. Olar májilis ótkizetin saltanatty saraılar joq eski zamanda memleket basshylarynyń keńesetin májilis orny da bolǵan. Kesh aıtsa da muny Napoleon Bonapart óz esteliginde moıyndapty. Ol óz sózinde: «...Óte jaqynda álemdegi aqyldy, mádenıetti adamdardy jıyp bir úkimet qurý jáne ol úkimetti Quran negizine sáıkes qurý múmkindigine ıe bolamyn. Bul jol – adamdardy baqytqa jeteleıdi», - depti. Araǵa qanshama jyldar salyp, fransýz ımperatorynyń qıalyndaǵy maqsatyn Ulybrıtanıanyń eks premer-mınıstri Gordon Braýn aqıqatqa aınaldyrdy. Onyń bylaısha sheshim qabyldaýyna ulybrıtanıalyq arhıepıskop (dinı qyzmetker) Roýena Ýılámstiń Kenterber aımaǵyna qarasty jergilikti shirkeýde «Islam jáne aǵylshyn quqy» jóninde dáris oqyp, álem jurtshylyǵyn tańqaldyrýy sebep bolǵan.
Arhıepıskoptyń «aǵylshyn zandaryn ıslamǵa baǵyttaý kerek» dep aıtqan jalǵyz aýyz sózi qoǵamda úlken silkinis týdyryp, ol zıaly qaýym arasynda aıtysqa aınalǵan. Osydan soń Ulybrıtanıanyń premer-mınıstri Gordon Braýn Roýena Ýılámstiń usynysyn qoldaıtyndyǵyn málimdep, zań jobalaryn jasaýda jergilikti sot tájirıbesine sharıǵat zańdaryn engizýdi jaqtaıtyndyǵyn ashyq bildirgen. Aqsúıektik aǵylshyn qoǵamynyń osy maquldaýynyń ózi XXI ǵasyrdyń Batys elderi fılosoftaryna ıslam adaldyqtyń sımvoly ekenin moıyndatyp tastaǵandaı.
Taıaýda Ulybrıtanıa koroli Charlz İİİ ıslam qudiretin búkil álem aldynda moıyndady. Ol jeti atasynyń salyp bergen jolynan ózge joldy tańdap, aǵylshyn qoǵamynda ózderimen bir qatarda turyp kele jatqan musylman halqyna Aýyz ashar berdi. Bul – Ulybrıtanıanyń sońǵy 100 jyldan astam ýaqyttaǵy alǵashqy sátti qadamy bolypty. Aýyz ashar rásimi ataqty Vınzdorg zalynda uıymdastyrylyp, korólder saraıy atalyp kelgen qasıetti ǵımarattyń qabyrǵasynda ıslamnyń uly únin qaldy. Tabıǵatynda syılastyq dáni bar halyq qanynda bar syılastyǵyn eshýaqytta tárk etpeıdi. Úsh jyldan beri Reseı men Ýkraına arasynda jarıalanbaǵan soǵys júrip jatsa da jaýjúrek halyq Ýkraınada turyp jatqan azǵana musylman jurtyna qurmetpen qaraýdan tartynǵan emes. Qasıetti Oraza aıynda Ýkraına prezıdenti Zelenskıı musylman qaýymynyń ortasyna baryp, olarmen bir dastarhan basynda otyryp, óz qurmetin kórsetti. Mine, qudiret! Bul týraly biz aıta túsýimiz kerek!
Islamnyń adaldyqtyń sımvoly ekenin uly ǵalym, akademık Bartold buǵan deıin de aıtqan bolatyn, «Túrki halqynyń arasynda Islam álemdik dindermen salystyrǵanda aıqyn basymdyqqa ıe bolyp keldi. Býddıster men hrıstıandarǵa qaraǵanda, ulyq Muhammed (s.ǵ.s.) ákelgen din musylmandarynyń azdyǵyna qaramastan shyn máninde álemdik dinge aınalyp otyr. Onyń ıllahı senimmen taralýy biryńǵaı halyqtarmen nemese bir ǵana álemdik órkenıetpen shektelip ǵana qalǵan emes. Ózge dinderdiń ýaqytsha jetistikteri ilkide Islamǵa qaraǵanda eleýli bolǵany shyndyq. Alaıda onyń ómirsheńdigi uzaqqa barmady. Máselen, bir kezde manıheı dini Ońtústik Fransıadan – Qytaıǵa deıin taralǵan álemdik din bolatyn, biraq ol izim-ǵaıym joǵalyp tyndy. Al býddıster óziniń úgit-nasıhatyn Batysta qansha ýaǵyzdaǵanymen, ol da Shyǵysazıalyq órkenıettiń dini ǵana bolyp qaldy». (V.Bartold: «Orta Azıa túrkileri týraly jıyrmasynshy dáris» eńbeginen).
Adam qandaı isti qolǵa alsa da, eń áýeli, Uly Jaratýshyny rıza etýdi aldyna basty maqsat etip qoıady. Haq Taǵalanyń razylyǵy úshin istelgen istiń úlken-kishisi bolmaıdy. Onyń tozańdaı túıini Kúndeı, tamshysy teńizdeı máńgilik amandyqqa jalǵasady. Uly aqyn, memlekettik qaıratker Gete ıslamdaǵy barlyq qundylyqtardy moıyndaı bilgen.
Eger Islam Allahqa moıynsuný bolsa, biz bárimiz Islamda ómir súrip, Islamda ólemiz.
Biz barsha adamzatqa nuryn sepken qasıetti Quran túsken Muhammed (salallahý aleıhým ýá sállam) paıǵambarǵa máńgilik qaryzdarmyz.
Musylmandardyń Allahtyń toqsan toǵyz sıpatyn aıtyp, taspıh tartýynyń ózi – óte ulyq ǵıbadat. Bir Allahqa tán barlyq sıpattardy bir negizde eske alý – onyń qudyret paıymynyń asa sheksizdigin bildiredi. Sondyqtan musylmandar Allahtyń buıryǵyna baǵynyp, marhabat etedi. Buryn bizdiń protestanttar gımnazıasynda musylmandar qulshylyq etip, qasıetti Qurannyń súreleri oqylady dep kim oılaǵan. Áıtse de, ol osylaı boldy. Biz bashqurttardyń namazǵa jyǵylǵanyn kórdik, ımamdardyń ýaǵyzyn tyndadyq. Olar maǵan aıryqsha qurmet bildirip, sadaq pen jebe syılady. Men ony óz oshaǵymnyń joǵarǵy tusyna ilip qoıdym. Al bizdiń keıbir erekshe dindar adamdar, Qurannyń aýdarmasyn kitaphanalardan arnaıy aldyryp oqydy.
Iá, biz Islamdy qabyldaýǵa tıispiz... Men óz janymnan oǵan basqa eshteńe qosa almaımyn». (Geteniń 1814 jyly 5-qańtarda Trebrge jazǵan hatynan jáne «Batys – Shyǵys Dıýanı týraly eskertpeler men ocherkter» kitaby).
Osynyń bárin danyshpan Gete, aqyn Gete, ákim Gete bilip aıtqan. Ol kinámshildik, ótirikshildik álemdik ıdeologıaǵa aınalyp bara jatqanyn sezgen. Oǵan tosqaýyl bolatyn jalǵyz ıslam dini ekenin bilgen. HH ǵasyr sekýlárızasıa dáýirine aınalatynyn sezgen ǵulama aınalasyna ıslamǵa moıyn burýǵa úndegen. Dinsiz qoǵamda ótiriktiń tyń túrleri aǵartýshylyq jáne gýmanızm, ıdeıalyq, ındýstrologıalyq qýatqa aınalatynyn sezgen.
Kez-kelgen shyndyq bastapqyda adamnyń boıynda rýhanı bir negiz bolyp paıda bolady. Odan soń ol «seziledi». Beri kele oǵan sózben, qalam qýatymen, basqa da izi bar quralmen jan bitirip, asyldanady. Ádette mundaı týyndy ýaqyt pen keńistikten tys áýeleı kóterilip, yntyq bolýynan nurǵa bólenedi. Islam iliminiń shet-shegi joq. Islam – álemdi qamtyǵan eki dúnıeniń (materıaldyq, rýhanı) arasyna shek qoımaı, jalpy ǵalamdy tutas dúnıe retinde qarastyrady. Adamdarǵa Allahtyń ózderine syıǵa bergen qundylyqtaryn qalaı paıdalanýdy úıretedi. Munyń mánin sezgen japon ımperatory damýdyń izge amaldaryn ıslamnan izdep, ony qoǵam ómiriniń aınasyna aınaldyrýdan basqa jol joqtyǵyn úndegen. Birinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin Japonıa bıligine kelgen áskerıler, ımperatorǵa Batys áleminiń Azıaǵa bet buryp, ony bólip alýǵa degen ozbyr oıy baryn málimdegen. Osydan soń, Japonıanyń uly ımperatory óz halqyna ún qatyp, ıslam qundylyqtaryna bet burýdy armandaǵan. Búgingi tańda japon halqy ıslamdy eń qudiretti, ádil qoǵam retinde tanyp otyr. 2025 jyldyń ózinde Japonıada 46 myń adam ıslamǵa bet burǵan. El boıynsha 110 meshit bar. Bul az emes.
Islam adamdarǵa ósim alýǵa, haram jolmen dúnıe jınap, baılyqqa malynýǵa tyıym salǵan. Mańdaı termen tapqan aqshany paıdaly iske jaratýǵa shaqyrǵan.
Keıde bir eldi mekende turyp, tirshilik etken adamdar óz dúnıetanymyn jetkizýdiń ártúrli dástúrin qoldanýy múmkin. Syrttaı baqylaıtyn bul aıyrmashylyq qorshaǵan ortada oryn alatyn oqıǵalarǵa óz tanym turǵysynan beretin baǵasynyń ártúrli bolýynan jáne senim men ózge qundylyqtardy qalaı qabyldaǵanyna baılanysty da órbıdi.
Tabıǵatta bar nárseniń bári bizge uly Jaratýshynyń tartý etken syıy. Sózimizdiń bastaýynda sóz etken tálim olar danalyqtyń ordasy men izgi oılardyń qutty mekeni de Allah-taǵalanyń syıy. Sondyqtan tabıǵatymyzǵa tán jarasymdy mádenıetpen qasıetti Qurban aıt kúnderi sondaı oryndarǵa baryp, táý etý de bizdiń ótkenimizge salaýat aıtýdyń bir buljytpas tárbıesi bolmaq.
Aınalaǵa zer salyp qarańyzshy, ǵıbadat oryndaryna kimder kóp barady eken?! Árıne, ısi musylman jamaǵaty dersiz. Al ata-baba basyna kimder kóbirek zıarat etedi? Bul jaǵynan endi uıattymyz. Moıyndaýymyz kerek, biz úı-úıdi aralap, maýqymyzdy basyp júrgende ózgeler ata-babalary jatqan áýlıelik oryndarǵa, tipti eski tarıhı eskertkishterge baryp minájat etedi. Bul bir kezinde bizdiń úlkenderden alǵan Shyǵys danalyǵynyń ǵajaıyp úlgisi edi.
Biz sol rýhanıattan jańylyp, dúnıe qýyp kettik. Al onyń sońy qashan da ejelgi syılastyq ınstıtýtymyzǵa tek zıanyn tıgizetin burys jol ekenin umyttyq. Ózgeler bizdiń ata-babalarymyzǵa zıarat etýimizdi únemi úlgi etip aıtatyn. Osy qasıetten aınymaǵanymyz abzal edi.
«Dinı merekelerdiń rýhanı dámin seziný úshin oraza ustap daıyndalý kerek» degen psıholog Jýrgen Vom Sheıd bir ǵıbadat sózinde: «Oraza ustamaǵan adam orazadaǵy jasyryn, syrly qasıetterdi bile almaıdy. Adamzat dúnıeni qýǵan saıyn rýhanıattyń dámin de sezbeıdi»,-deıdi. Odan asyp ne aıtýǵa bolady?
Jaqynda ońasha bir qasıetti orynda boldyq. Ony uıymdastyrýshy azamat arnaıy Qorqyt babamyzǵa arnap quran oqýmen bastady. Tańqaldyq, tamsandyq! Úlgi etýge bola ma, bolady-aq!
Bizdiń uly saharada tek kıiz úı ǵana boldy ma? Bizdiń ata-babalarymyz Atılla patshanyń zamanynda búkil Deshti Qypshaq ulysyn ǵajaıyp eskertkishter galereıasyna aınaldyrǵan. Odan ári Aqsaq Temir soqtyrǵan Arystanbap, Qoja Ahmet Iassaýı, búkil túriktiń áýlıesi Qarabýra, Baba Túkti Shashty Áziz, Domalaq ana, Báıdibek batyr, Mańǵystaýdaǵy Beket áýlıe, arqadaǵy Joshy han, Alasha han, Syrdaǵy Begim ana, analardyń anasy Domalaq ana, Qarashash analarymyz – eń qasıetti oryńdarymyz. Bul eskertkishterdiń bári ulttyń, memlekettiń rýhanı ıgiligi. Demek, ony ısi musylman balasy duǵasyna qosyp otyrsa, el nesibesi artyp ta otyratyny anyq. Olaı bolsa qasıetti ıslamdy madaq eteıik!