Arýlar ıgere almaıtyn mamandyq joq
Qazir áıelderdi qoǵamnyń kez kelgen salasynan keziktirý tańǵalarlyq jáıt emes. Álemde áıelder ıgere almaıtyn mamandyq joqqa tán. Názik jandylar nebir qıyn, jankeshti kásipte júr. Solardyń biri – Kúshtik qurylym salasy. Áýe, teńiz jáne qurlyqta barlaýshy, mergen, t.b. jaýyngerlik sapta júrgen qaısar minezdi burymdylar jeterlik. Mereke qarsańynda uzaq jyl áskerde júrgen jáne kásibı salaǵa endi kelgen qyz-kelinshektermen tildesýdiń sáti tústi.
Birinshi keıipkerimiz – 22 jyldan beri Qazaqstannyń Qarýly kúshinde eńbek etip júrgen Janat Nıkolaıqyzy. 2002 jyly alǵashqy áskerı shenin alǵan leıtenant, búginde podpolkovnık, S.Nurmaǵambetov atyndaǵy qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýtynyń shet tilderi kafedrasyn basqarady. Bes tildi erkin meńgergen oqytýshy jahan talabyna aınalǵan aǵylshyn tilin áskerı qyzmetkerlerge úıretip keledi.
Qazir Qazaqstan áskerinde 7 myńǵa jýyq áıel qyzmet etedi. Armıadaǵy qyzdar tek medbıke, baılanysshy jáne is júrgizý sıaqty jeńil jumystardy isteıdi degen pikir joıylǵan. Otan qorǵaýda er-azamattarmen qatar júrgen mergen, barlaýshy, motoatqysh, áskerı ushqysh qyzdar da bar.
Jalpy, áskerdiń áleýeti bilikti mamannan kórinedi. Qolyna qarý alyp, áskerı taktıkalardyń bárin jaqsy bilse de, Otan qorǵaýshyǵa eń keregi – bilim men biliktilik. Bolashaq ofıserlerdi daıarlaıtyn Janat Nıkolaıqyzy 2010 jyldan beri qurlyq áskerlerine dáris berip keledi. Talaı jaýyngerdi tárbıelep shyqqan oqý ordasynda jalpy 180 áıel oqytýshylyq qyzmet atqarady. Olardyń 20-sy qyzmet babyndaǵy ofıser-muǵalim bolsa, 57-si kelisimshartpen, 103 áıel azamattyq qyzmetker retinde jumys isteıdi.
Jahan talaby
«Qarýly kúshtegi qyzmetim 2002 jyly bastaldy. Sol jyly Almaty qalasynda Radıoelektronıka jáne baılanys áskerı-ınjenerlik ınstıtýty (REjBÁII) qurylyp, shet tilderi kafedrasynyń basshysy bolyp taǵaıyndaldym. 4 jyl jumys istegennen keıin sol tusta Amerıkadaǵy ýnıversıtette tegin bilim alý múmkindigi týdy. Elge oralyp, 2006 jyly magıstratýra bitirgennen keıin Shet tilderi áskerı ınstıtýtynda alǵashqy áskerı shenimdi aldym. 4 jyldan keıin, 2010 jyly bul ınstıtýttyń aty ózgerip, Qorǵanys mınıstriniń áskerı ınstıtýty boldy. Biraq sol jyly oqý orny jabylyp, Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýtyna qosyldy. Munda da kafedra basshysy bolyp taǵaıyndalyp, sodan beri osy oqý ordasynda qyzmet etip kele jatyrmyn», – deıdi Janat Bısenbaeva.
Bolashaq ofıserlerge bilim berýde tájirıbesi mol maman dál qazaq úshin aǵylshyn tilin úırený basqalarǵa qaraǵanda jeńildeý dep sanaıdy. Ol áskerı mamandarǵa shet tilin úıretýmen qatar, aýyzeki sóıleýdi zamanaýı pedagogıka negizinde oqytyp júr. Kýrsanttardyń áskerı oqý ornynan alǵan bilimi keıin bitimgershilik mısıanyń mindetin oryndaýda septigin tıgizedi. Kelisimge kelip, ózara tájirıbe almasýda halyqaralyq tilderdi bilý mańyzdy. Sondyqtan bolashaq áskerılerge dáris beretin oqytýshylarǵa artylatyn júk eki ese aýyr.
Abaıdy bilmegen ofıser «ofıser» emes...
«2005–2015 jyldar aralyǵynda áskerı aýdarmashylardy daıyndadym. Bizde til úırenemin deýshilerge de, azamattyq joǵary oqý ornyndaǵy stýdentterge de arnalǵan oqýlyqtar kóp. Biraq áskerı bilim alýshylarǵa arnalǵan kitaptar shetel mentalıtetine qaraı baǵyttalǵan. Ózimizdiń tarıhı kezeńdegi batyrlarymyz ol oqýlyqqa engizilmegen. Bolashaq ofıserlerge bilim berip, tárbıeleýde kez kelgen tildi ulttyq qundylyqtardy negizge alyp úıretken jón dep sanaımyn. Qazaq batyrlarynyń erligin aǵylshynsha da aıta alýy kerek.
Instıtýttaǵy basqa taktıkany úıretetin kafedralarǵa qaraǵanda bizdiń jumys sál jeńildeý. 20 jyldan asa ýaqyt jumys tájirıbemde sabaqty qyzyqty ótkizýge tyrysamyn. Shet tildi qazaq ádibıetimen baılanystyryp úıretken unaıdy.
Aǵylshyn tilin úırenýde kóbiniń qınalatyn tusy – ótken shaqtaǵy etistikterdi meńgerý. Baǵdarlamadaǵy eń kúrdeli kezeń deýge bolady.
Birde kezekti dárisimizdiń taqyryby osy etistikterdi úırený boldy. Kýrsanttar erejelerdi jattaýǵa qınalyp, birazy «2» aldy. Sabaǵymyz Muqaǵalı Maqataevtyń týǵan kúnimen tuspa-tus keldi de, kýrsanttarǵa «aqynnyń jáne Abaıdyń óleńderin aǵylshyn tilinde jatqa aıtyp berseńder, etistikter sanyn azaıtyp, jeńildik jasaımyn» dep tapsyrma berdim. Aǵylshyn sabaǵy aptasyna bir ret qana bolatyn mamandyqtardaǵy kýrsanttar Abaıdyń «Segiz aıaq» óleńin aǵylshynsha aıtyp, meni tańqaldyrǵany bar. Kóp til bilgen jaqsy, árıne. Biraq ulttyq ádebıetti bilý mindetti dep sanaımyn. Bolashaq ofıserlerge «oı-óristeriń joǵary bolýy kerek. Sender Abaıdy bilmeseńder, gýmanızm ıdeıasyn qalaı júzege asyrasyńdar?!» dep únemi aıtyp júremin».
Janat Nıkolaıqyzy Pedagogıka akademıasynyń akademıgi, 2013 jyly pedagogıka jáne psıhologıa ǵylymdarynyń Phd doktory ataǵyn qorǵady. 2015 jyly el boıynsha «Úzdik oqytýshy» atanǵan. Bolashaq motoatqyshtar, desantshylar, aeroutqyr áskerleri men tárbıe isiniń ofıserlerin daıyndaıtyn oqytýshynyń joldasy da osy salanyń mamany. Ekeýi bir áskerı ınstıtýtta oqytýshylyq qyzmet atqarady. Úlken uly Radıoelektronıka jáne baılanys áskerı-ınjenerlik ınstıtýtynda 1-kýrsta oqıdy. Odan keıingi egizderi de ata-anasynyń jolyn qýyp, áskerı qyzmetker bolǵysy keledi.
«Alǵashynda áskerı saladaǵy qyzmet bárine qyzyq bolady. Ásirese, áıel adamdardy pogon taǵyp, sap túzeý erekshe sezimge bóleıdi. Basynda mundaı jaýapty salanyń ystyǵy men sýyǵyna tózý ońaı bolmasy anyq. Árkim óziniń oń jambasyna keletin, minezine saı mamandyqty tańdaıdy ǵoı. Áskerde erlermen qatar áskerı shendegi áıelder de qyzmet etedi. Tek er-azamattar emes, áıelder de Otan qorǵaı alýy kerek. Qıyn emes jumys joq. Biraq tańdaǵan mamandyqqa adaldyq bolsa, qıyndyqtar bilindeıdi. Dáris zalyna kirip, kýrsanttarymdy kórgende barlyq qıyndyqty umytamyn. Biraq bilesizder, bizdiń mindet kýrsantqa bilý berýmen shektelmeıdi. Keıde kútpegen jerden dabyl bolady. Ondaı kezde áskerı mindetter er-áıel dep bólinbeıdi. Ofıser bolǵandyqtan, sapqa turýǵa mindettimiz».
Armanym – polkovnık bolý
«Bizdiń ómir súrý saltymyzda áskerdegi áıelge ártúrli kózqaras qalyptasqan. Kóshede áskerı forma kıgen arýlarǵa kóp adam basqasha qaraıdy. Úlken kisiler batasyn berip, jyly tilekterin aıtyp jatady. Olar áskerı kıimdegi adamǵa, ol áıel bolsyn, er bolsyn, ózin qorǵaıtyn tulǵa retinde qaraıdy. Sondaı kezde mártebeń bir kóterilip qalady, jaýapkershilik eki ese artady. Keıingi kezderi bizdiń salaǵa kelgisi keletin qyzdar kóbeıgeni qýantady. Áskerge bilimdi, qabileti bar qyzdar áli de kerek.
Qyzmetimdi ári qaraı jalǵastyryp, aldymda bolashaq áskerı mamandardy daıarlaý mindeti tur. Armanym – polkovnık bolý. Áskerı salada júrgen arýlardy, áıelder qaýymyn merekemen quttyqtaımyn! Árqaısysy óz salasynyń úzdigi bolsyn!».
«Óskende soldat bolamyn deıtinmin»
«Áskerde qyzmet etý – áıeldiń isi emes» degen qalyptasqan uǵymdy buzǵan taǵy bir arýymyz – Ulttyq ulannyń 3656 áskerı bólimi psıhologıalyq qamtamasyz etý kafedrasynyń basshysy, aǵa leıtenant Ǵalıa Mansurqyzy. Onyń bul salaǵa kelgenine nebári 4 jyl bolsa da, ózin áskerde ómir boıy júrgendeı sezinedi. Sebebi, ol áskerı otbasynda dúnıege kelgen.
«Ákem – polkovnık, ol da Ulttyq ulanda qyzmet etken. Anam praporshık, Qorǵanys mınıstrliginde jáne QR Prezıdentiniń kúzet qyzmetinde uzaq jyl jumys istedi. Balalyq shaǵymdy saptyq sherýde, ata-anamnyń jumys ornynda ótkizdim. Kishkentaı kezimde óskende kim bolǵym keletinin jıi suraıtyn. Men «soldat bolamyn!» dep jaýap beretinmin», – deıdi Ǵalıa Mansurqyzy.
Avıasıada eki jarym jyl jumys istegen keıipkerimizdiń qazirgi qyzmetine kelgenine bir jyl ǵana bolypty. Onyń mindeti birneshe baǵyttan turady. Eń bastysy – sarbazdardyń psıhıkalyq densaýlyǵyn qadaǵalaý, jeke quramdy psıhologıalyq daıyndaý. Iaǵnı áskerı qurylymdaǵy ulandarǵa psıhologıalyq qoldaý kórsetedi.
«Shyndyǵynda, áskerı ómirde qyzyqty oqıǵalar jıi bolyp turady. Ásirese, áskerı psıhologtyń jumysynda oılamaǵan nárseler jıi kezdesedi. Eń este qalǵany – parashútpen alǵash ret sekirgen sátim. Áýedegi kúrdeli jattyǵýda ushaqtan parashútpen sekirýdiń túrli tásilderin úıretedi. Áskerı jattyǵýǵa deıin ol psıhologıalyq daıyndyq pen daǵdyny talap etedi. Birneshe shaqyrym bıiktikten jerge túsý – jaýyngerlik mindetterdiń biri. Árıne, adam bolǵannan keıin, qorqynysh basym boldy. Biraq áýeden qaraǵandaǵy ádemi kórinis birden úreıdi seıiltedi».
Ǵalıanyń áskerı psıholog retindegi endigi maqsaty – sarbazdardy psıhologıalyq daıyndaýdaǵy júıege jańalyq engizý. Qazirgi ýaqytta «Psıhologıa» mamandyǵy boıynsha doktorantýraǵa túsýge daıyndalyp, áskerı avıasıa mamandaryn psıhologıalyq daıarlaýǵa qatysty zertteýler júrgizýdi josparlap júr.
«Basty ustanymym – Otanymyzdyń ıgiligi úshin qyzmet etý, onyń múddesi men qaýipsizdigin qorǵaý. Men osy qundylyqtarmen óstim jáne ómir boıy da osy mindetterdi abyroımen atqarǵym keledi», – deıdi Ǵalıa.