Bir jarym jyldaı Stambulda turǵan Nazerke Shákirova túrik eline bilim izdep barǵan edi. «Qazaq pen túriktiń tili ǵana emes, dini de bir-birine jaqyn, mádenıeti de uqsas. Desek te, olardyń ekonomıkasy bizden nesimen ozyq?» degen suraqta Nazerke úshin sıqyr bardaı kórinetin. «Bul suraqqa jaýap tabý úshin túriktermen jumys istep kórýim kerek» degen Nazerke qazir teri aıaq kıimin shyǵaratyn kompanıanyń jarnama jáne satý bóliminde jumys istep júr. Almatyǵa kelgende, Nazerkeni áńgimege tartqan edik.
- Nazerke, aldymen túrik tilin qalaı meńgergendigińmen bólisseń.
- Túrik tilin alfavıtinen bastap saıttan úırenip aldym. Qyzyǵýshylyq bolǵan soń, kúnde ózime túrik tilin oqýdy mindettep qoıdym. Kıno kóp kórmeımin, ınternetten oqyǵym kelmeıdi. Ádebı kitaptaryn oqý úshin Almatyda júrgen kezimde Stambuldaǵy dúkenderge onlaın tapsyrys berip aldyrttym. Túrikshemdi jaqsartý maqsatymen Almatydaǵy túrik kompanıasynda 1,5 jyl tegin volonter bolyp jumys istedim.
Negizi, oqýǵa barmaı turyp, qalany zerttep alý úshin eki jyl buryn Stambulǵa baryp kelgenmin. Stambuldyń ákimdiginde bir jarym aı erikti bolyp jumys istedim. Sonda júrip Stambulǵa kelýge bola ma, turýǵa yńǵaıly ma, túrikter qansha aılyq alady, ómir súrý qandaı deńgeıde, adamdary qandaı, oqýy qalaı degenniń bárin zerttep shyqtym. Elge kelip, alty aı aqsha jınap, bir jylǵa oqýǵa kettim.
Túrkıaǵa barýdaǵy maqsatym – magıstratýraǵa oqýǵa túsý bolatyn. Koronavırýs bastalmaı turyp oqýǵa ketkenmin. Emtıhannan ótý úshin daıyndyq oqýyn oqyp jatqanmyn. Eki aıdan soń pandemıa bastalyp, sabaq onlaınǵa kóshti. Sáýirde bitip ketý kerek sabaǵymyz qyrkúıekke deıin sozylǵandyqtan, ol maǵan qarjylaı qıyndyq týdyrdy. Óıtkeni, tórt aılyq oqýǵa qaltamnan qarjy shyǵaryp, tólep qoıǵanmyn. Al kúzge deıin tóleýge aqsha joq. Sodan kúnkóris úshin vırýsqa qaramaı, Stambulǵa jumysqa ketip qaldym. Ómir súrý kerek. Sodan oqý jaıyna qaldy.
- Stambul óziń oılaǵandaı bolyp shyqty ma?
- Stambul, sóz joq, ádemi. Napoleonnyń «álem dúnıe bir memleket bolsa, onyń astanasy Stambul bolar edi» degen sóziniń jany bar. Qaı jaqqa qarasań da – teńiz. Qala tirshilikke óte qolaıly. Transporty da jaqsy. 20 mıllıonǵa jýyq adam Stambulda turady. Bizde Almatyda nege jeke kólik óte kóp? Sebebi, áli kúnge deıin qoǵamdyq kólik máselesi durys sheshilmegendikten, halyq óz problemasyn ózi sheshý úshin kólik alady. Stambulda júrdek poıyzdar júrip tur. Qalanyń ózi Eýropa, Azıa dep bólinedi de, sol eki ortalyqta poezd júredi. Teńizdiń ishine betonnan trýba qoıyp, sonyń ishimen metro júrgizip qoıǵan. Men jumysqa sol metromen baryp kelemin. Qazaqstanda bolsam, meniń jumysym men úıimniń arasyna ketetin ýaqyt 1,5-2 saǵat bolar edi. Stambulda men metromen úıge 12-13 mınýtta jetip alamyn. Onda nebir tramvaılar teńizdiń janymen júredi. Tipti, olardyń kemesiniń ózi tóbesine adam otyrǵyzsa, astyna mashınany salyp alyp, adamdardy kóligimen qosa ekinshi jaǵalaýǵa jetkizip salady.
Bir qyzyǵy, Túrkıa meniń oramalǵa qatysty stereotıpimdi buzdy. Sebebi, bizdiń elde oramal taǵyp, oranǵandardy kórgende, namaz oqıdy degen túsinik qalyptasqan. Al túrikter úshin oraný – mádenıet.
- Jumys istep júrip, túrikterden ne úırendiń?
- Eńbekqorlyq. Bizde keńes úkimetinen qalyp qoıǵan ádet pe eken, jumys ýaqyty biz úshin tańǵy saǵat 9 ben keshki 6-nyń arasy ǵoı. Olarda ondaı uǵym joq. Jumys bolsa, 24 saǵat eńbek etýge daıyn. Bir mezet uıyqtap alyp, qaıta jasaı beredi. Bizdegideı, túski saǵat 1 sháı-tamaq ishý ýaqyty degen uǵym olarda joq. Senbi, jeksenbi kúnderi bizdegideı demalys emes. Túrkıada qanshalyqty jumys isteseń, sen sonshalyqty tabys tabasyń. Jumysta barlyq jaǵdaı jasalyp qoıǵan. Úsh mezgil tamaǵy bar. Tamaq máselesi túbegeıli sheshilip qoısa, jumysshy bar yqylasymen jumys istep, bar energıasyn jumysqa salady. Bizde elý adam jumys isteıtin kompanıada eki aspaz bar. Tańerteń jumysqa kelgende, túrikshe tańǵy as daıyn turady. Tońazytqyshtan aıran, kola, sok deısiń be, qalaǵanyńdy alyp ishesiń. Kofe men shaıdyń nebir túri turady. Olarda arnaıy «shaıshy» degen qyzmetker bar. Jumysy tek qana shaı tasý. Onyń ózi qazaqtardyń sútpen ǵana sháı ishetinin bilip alǵan.
- Túrikterdiń jumysshy qazaqtarǵa degen kózqarasy qandaı?
- Bizdiń kompanıa álemniń túkpir-túkpirine aıaq kıim jiberetindikten, biz álemdik naryqqa jumys isteımiz. Menen basqa dúkende tórt qazaq bar. Sebebi, qazaqtarda bilim jaqsy, pysyqtyǵy da bar, tez til tabysyp ketedi, «bilmeımin» dep aıtpaıdy, «sen kórsetseń, úırenip alamyn» dep turady. Orysshaǵa júırik, túriksheni sol jerde júrip úırenip alady. 3-4 tilde erkin sóılegen soń ıntellektýaldyq deńgeıi joǵary. Eń bastysy shyǵar, túrikter qazaqtardaǵy tazalyqty jaqsy baǵalaıdy. Maqtanǵandyq emes, biraq bizde nıet tazalyǵy bar. Ózge ulttardy jamandamaı-aq qoıayn, biraq olarda aramdyq bolmaıdy emes, syrttaı kórinip turady. Qazaqtarda ańqaýlyq bar ma, aqkóńil me eken, kez kelgen adamdy ózine baýrap, tartyp turady.
- Senderdiń dúkenderińnen aıaq kıim alýǵa qazaqtar bara ma?
- Qazaq saýdagerleri aıaq kıim alýǵa jıi keledi, biraq nege ekenin bizge degen kózqarastary nashar. «Qazaqstannan jumys tappaı qaldyńdar ma, bireýdiń qolastyna qarap, aıaq kıim satyp júrsiń, odan da elde pol jýǵanyń artyq edi» dep negatıv nárseler aıtyp ketedi. Bilmeımin, bizdiń qazaqtar dúken men kasada tursań, tómengi dárejedegi jumys dep qaraı ma, biraq onyń aılyǵynan bizdiki áldeqaıda jaqsy. Bizdiki de kásip, adal eńbek. «Aıaq kıimniń baýyn taǵyp ber, sheship ber» dep ázer demalyp, buıyryp sóılegendi jaqsy kóretin qazaqtar da jıi keledi. Arasynda bir úlken kisiler bolyp turady: «Qyzym, qazaqsha sóıleısiń be, aılyǵyńdy berip jatyr ma, eshkim tıispeı me, quldyqta júrgen joqsyń ba?» dep suraıdy. "Bári durys bolsa, jumysyńdy jalǵastyra ber, qaıda júrseń de aman bol" dep qamqorlyq tanytyp, qoldaý bildirip jatady. Sondaıda bir marqaıyp qalamyz.
- Túrikterden qandaı jaqsy minez kórdiń?
- Túrikterde maǵan ákesi men ulynyń arasyndaǵy qarym-qatynas qatty unady. Bizdiń jumysta dırektordyń eki uly bar. Olar bizdegideı «men dırektordyń balasymyn» dep shirenip júrmeıdi. Bizben birge eden de jýady, taýar da tasıdy, ústi basy shań-shań bolyp bizben birge júgirip júredi, úlgermeı jatsań, kómektesedi, bilmeı jatsań, aıtyp jiberedi, tamaqty bizben birge ishedi. Balasynyń jeke ofısy joq, bizben qatar júrgen soń ózińdi jatsynbaısyń. Qazaqstanda biz dırektordyń balasy dese esikti qaǵyp kiremiz ǵoı. Túrikter uldaryn aqshanyń jolynda emes, adamgershiliktiń jolynda tárbıeleıdi. Jumysta biz bastyqpen qaljyńdasyp abı, kardeshim dep sóılese beremiz. Olardaǵy basshy men jumysshynyń arasyndaǵy baılanys óte jaqsy. Qınalyp júrgenińdi kórse «ne dertiń bar?» dep suraıdy. Sol kezde úıdegi dertińnen bastap qalaı bárin aıtyp qoıǵanyńdy bilmeı qalasyń. «Ómir ǵoı, Qudaıdan qaıtsyn» dep únemi Qudaıǵa qaıtyp otyrady. Solary unaıdy.
- Almaty men Stambulǵa qatysty ne aıtar ediń?
-Almatyda qalaı burylsań da, bilim berý ortalyqtary, til kýrstary degen jazýǵa kóziń túsedi. Sol jaǵyna qatty qýanamyn. Al Stambulda qalaı burylsań da, kıim men tamaq. Túrkıanyń televıdenıesinen ónege bolarlyqtaı eshteńe taba almadym. Olardyń telearnasy tolǵan shoý bolǵandyqtan shyǵar, halyqty qarańǵylyqqa tárbıeleıdi.
Suhbatyńyzǵa raqmet!