Kórme
Á.Qasteev atyndaǵy QR Memlekettik óner mýzeıinde «Zamanaýı sándik-qoldanbaly óner» atty kórme uıymdastyryldy. Kórmege gobelender, kıiz jáne kestelengen pannolar, teriden jasalǵan kartınalar, sondaı-aq ár jyldary Qazaqstannyń qoldanbaly óneriniń belgili kásibı sheberleriniń qolynan shyqqan kúmis jáne melhıordan jasalǵan avtorlyq zergerlik buıymdar qoıylǵan.
Gobelender sıqyry
Kórme qazaq halqynyń dúnıetanymyn, salt-dástúri men ómirin kóz aldyńyzǵa ákeledi. Ekspozısıanyń tóbesinde ilýli turǵan shańyraq bereke-birliktiń uıytqysy bolsa, aınalasyndaǵy oıý-órnekter, al qyzyl gúldermen beınelengen gobelender qazaq halqynyń turmys-tirshiligin habardar etedi. Tipti, yrymǵa negizdelgen týyndylardy da baıqaýǵa bolady. Balbal tastar, kúmisten jasalǵan zergerlik buıymdar, saıyn saharanyń tárbıesinen kórinis beredi.
«Ekspozısıaǵa sholý Qurasbek Tynybekovtiń «Taý men dala ańyzy», «Baıqońyr» atty monýmentaldyq týyndylarynan bastalady. Avtor qazaq halqynyń gobelen ónerin damytýda súbeli úles qosqan. Ol shyǵarmashylyq jumyspen aınalysý kezinde sımvolızm, metaforızm, tańbalardy zertteýge talpyndy. Osylaısha kórkem týyndysyn mádenı muraǵa aınaldyrýda ejelgi jáne ortaǵasyrlyq jaýhar týyndylardy jasap shyǵardy. Mundaı tańǵajaıyp týyndylar tek has sheberdiń qolynan keletin talant desem artyq aıtpaǵanym bolar», – deıdi ekskýrsovod Nurjamal Ajarova.
Rasymen aq, «Taý men dala ańyzy» shyǵarmasyn tamashalap otyryp, darhan dalanyń tumsa tabıǵatyna, samal jeline, kerýen kóshine kez bolasyz. Aspanda qalyqtap júrgen qustar qoshqar múıizben beınelengen. Aqsaqal elge batasyn berip, el amandyǵyn tilegendeı keıipte. Qyzara batqan kúnniń sáýlesi aınalaǵa shýaǵyn tógip tur. Basynda kımeshegi bar ardaqty ananyń qolynda sadaq ustaǵan bozbala. Aınalada aqboz aty, qumaı tazysy, qyran búrkiti bar kóshpeli qazaq ómirin ásem beınelegen. Sondaı-aq, «Baıqońyr» atty týyndysy qazaq dalasyndaǵy ózindik ǵaryshty beıneleıdi. Tómen jaǵyndaǵy órnektelgen taý baıyptylyqty, mamyrajaı ýaqytty kóz alyńyzǵa ákeledi. Juldyzdarǵa kómkerilgen kishigirim tas, beınebir galaktıka dersiz. Syrly órnekpen bezendirilgen gobelen sizdiń de kóńilińizden shyǵary sózsiz.
Qazaq gobelen óneriniń negizin qalaǵan marqum sýretshi Qurasbek Tynybekov bolsa, qazaq qyzdarynyń ishinen osy salaǵa tuńǵysh sara jol salǵan Bátıma Záýirbekova apaıymyz. Ol kisiniń de týyndylary kórermenniń nazaryna usynyldy.
«Ármen qaraı, QR sińirgen qaıratkeri Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy Qazaq KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty Bátıma Záýirbekovanyń «Keńistik» gobeleni qoıyldy. Ol kóbinese úılesimdilik, tazalyq jáne rýhanıattyń sımvoly retinde áıel beınelerin jasaıdy. Qarap otyrsańyz, týyndynyń aty zatyna saı. Erkindikti, shabytty, baqytty sezýge bolady. Buǵan deıin bul týyndy kóp jerde qoıylmaǵan. Sol sebepten anyqtap qarasańyzdar, erekshe tustaryn baıqaýǵa bolady», – deıdi Nurjamal Ajarova.
Orta ǵasyrlarda ómir súrgen aǵaıyndy Gobelender negizin salǵan óner saıyn saharany artqa tastap, qazaq dalasynda da keńinen tanylǵan. Gobelenge qarap, qazaqtyń toqyma, taqyr kilemin salystyrar bolsaq eshqandaı da aıyrmashylyq baıqalmaıdy. Týra bir egiz óner dersiz. Búginde kópshiligi gobelendi «alashanyń zamanaýı túri» dep atap ketken. Qalaı desek te, gobelen óneriniń qalyptasýy qazaq halqynyń qolónerinde basymdylyqqa ıe boldy.
«Barlyǵyn tamashalap júrip erekshe áser aldym. Maǵan murajaıdaǵy týyndylar kóńilimnen shyqty. Barlyǵyn derlik erekshe yqylaspen jasaǵandyǵy kórinip tur. Tústerdiń úılesimdiligin, shańyraqtyń ornalasýy meni tańqaldyrdy. Sondaı-aq, Á.Bapanovtyń «Zymyraǵan ýaqyt» gobeleni meni qatty oılandyrdy, qarap otyryp kózim de, kóńilim de toıdy. Aldaǵy ýaqytta osyndaı is-sharalardyń kóp uıymdastyrylǵanyn qalar edim», – deıdi kórermen Symbat Erjanqyzy.
Pannolar da syr shertedi
Kórmege gobelenderden bólek, pannomen jazylǵan Úmbetov Jáńgir men Ihanova Almagúldiń «Balbaldar», «Qushkón», «Temirqazyq», «Dala áýeni», «Qorqyt» atty pannolary qoıylǵan. Monýmenttik beneleý óneriniń shyǵarmasyna jatatyn pannony sheberler óz kózqarasymen jetkizgen. Máselen, «Balbaldar» týyndysyna qarap babanyń kózi, talaı tarıhtyń kýási bolǵan tastardy baıqaımyz. Túrkiler mádenıeti men ónerinen, ómiri men dinı-nanymynan habar beredi. Ejelgi túrki dáýirinen bastap, orta ǵasyrǵa deıin saqtalyp kelgen balbal eskertkishteri qazaq dalasynyń ár jerinde kezdesedi.
Sondaı-aq, erli-zaıypty Álibaı Bapanov pen Sáýle Bapanovnyń shyǵarmalary túrli-tústi jaǵymdy tústerge baı. Zamanaýı shyǵarmashylyq izdenisterimen erekshelenetin otbasynyń «Jer-Ana», «Galaktıka» pannolary, «Úsh álem», «Zymyraǵan ýaqyt» gobelenderi usynyldy.
«Bapanovtar áýletiniń gobelenderi men kıiz pannolarynda keskindemelik jáne grafıkalyq kompozısıalardyń prınsıpteri, tústik qatynastardyń sándiligi men qaıshylyǵy úılesim tapqan. Jáne tabıǵı tastardy óńdeı otyryp, jańa tehnıka men materıaldarǵa tájirıbe jasaıdy. Bul sheberlerdiń shyǵarmashylyǵyn zamanǵa saı beıneli ete túsedi», – deıdi «Qazaq halqynyń sándik-qoldanbaly óneri» bóliminiń ǵylymı qyzmetkeri N.Ajarova.
Ekspozısıaǵa Popov Iýrııdiń «Kerýen» atty qysh, glazýrden jasalǵan músini qoıylǵan. Qazaq órkenıetinen habar beretin týyndyda qarapaıym kóshpeli qazaq óneri beınelenedi. Túıege mingen erli-zaıyptylar rıasyz kóńil kúıde órnektelgen. Áıel adamnyń basynda taqıasy, sándi monshaǵy bolsa, er jigitte jınaqy shapany bar. Qasynan baqytty sábıdi de kórýge bolady. Kishigirim týyndy kóńildi taýdaı eteri sózsiz.
Áshekeıler álemi
Sonymen qatar, kórmede áıelderge arnalǵan kórse kózdiń jaýyn alarlyq zergerlik buıymdar da oryn alǵan. Aq tústi metaldan jasalǵan toıǵa arnalǵan júzikti bilezik, alqa, ádemi syrǵalar da qoıylǵan. Sondaı-aq, túrli-tústi tastardan órnektelgen áıelderdiń beldigi, aq tústi metaldan jasalǵan kamzoldyń túımeleri, kóneniń kózi bolarlyq keýdege taǵatyn boıtumary da bar. Erjan Báshirovtiń qolynan shyqqan «Úsh belgi» alqasy kóne túrkilerdiń ádet-ǵurpyna negizdelgen. Al «Kóne saryndar» bilezigi qyz-kelinshektiń qolyna ádemilik pen názik bereri sózsiz.
«Iá, kórmede gobelen men pannolardan bólek áshekeıler de qoıyldy. Kúmis kir jınamaıdy. Zergerlerdiń súıikti materıaly. Qazaq úshin qandaı buıymnyń bolsyn ásemdigimen qatar qasıeti men kıesi de aıryqsha mánge ıe bolǵan. Jaman nárselerden qorǵaý qasıetine, mánine qaraı qalyby men oıý-órnegi, jasalatyn materıaly da túrlishe bolady. Kúmistiń jyltyly men túsi ejelden aıdyń jaryǵyna balandy. Boz ǵalamshar men kúmis bir-birimen tyǵyz baılanysty. Bul metaldy túngi jaryqtyń bir bóligi retinde qabyldaǵan halqymyz oǵan túrlishe qudiretti qasıet bergen. Balany shomyldyrǵanda sýǵa kúmis teńge men saqına tastap, «Balanyń kúni kúmisteı jaryq bolsyn» deýi teginnen-tegin emes», – deıdi mýzeı qyzmetkeri.
Zamanaýı sándik-qoldanbaly óner ekspozısıasy sýretshilerdiń túrli urpaǵyna jatatyn qazaqstandyq keramıka jáne zamanaýı zergerlik óner sheberleriniń shyǵarmashylyǵymen tanystyrady. 1970 jyldan 2000 jyldyń basyna deıingi kezeńinde jasalǵan avtorlyq túpnusqa týyndylary jańa formalardy, beınelerdi jáne kórkem-plastıkalyq sheshimderdi izdeýmen sıpattalady.
Talantty jandardyń siz ben biz bile bermeıtin shyǵarmalary áli kúnge ózektiligin joımaǵan. Tarıhy tereń, ótkennen ónege beretin óner týyndylaryn tamashalaýǵa asyǵyńyz!