2021 jyly ólimniń negizgi 10 sebebi 39 mıllıon ólimge ákeldi, bul álem boıynsha jalpy 68 mıllıon ólimniń 57%-yn qurady, dep habarlaıdy aqshamnews.kz who.int/news-room-ge silteme jasap.
Ólimniń negizgi sebepteri, ıaǵnı jalpy ólim sany boıynsha júrek-qantamyr (ıshemıalyq júrek aýrýy, ınsýlt) jáne tynys alý (COVID-19, sozylmaly obstrýktıvti ókpe aýrýy, tómengi tynys joldarynyń ınfeksıalary) júıelerimen baılanysty, al COVID-19 álemde ólimniń ekinshi sebebi retinde paıda boldy.
Ólim sebepterin úsh sanatqa bólýge bolady: juqpaly (ınfeksıalyq jáne parazıttik aýrýlar, analar, perınataldyq jáne tamaqtaný jaǵdaılary), sozylmaly (juqpaıtyn) jáne jaraqattar.
Álemdegi ólimniń negizgi sebepteri
2021 jyly álemdik deńgeıde ólimniń negizgi 10 sebebiniń 7-eýi juqpaly emes aýrýlar boldy, bul barlyq ólimniń 38%-yn nemese negizgi 10 sebeptiń 68%-yn qurady.
Álemdegi eń úlken óltirýshi - ıshemıalyq júrek aýrýy, ol álemdegi ólimniń 13%-yna jaýapty. 2021 jyly COVID-19 tikeleı 8,8 mıllıon ólimge sebep boldy jáne basqa jetekshi ólim sebepterin bir orynǵa tómendetti. 2019 jyly ólimniń ekinshi jáne úshinshi sebebi bolǵan ınsýlt pen sozylmaly obstrýktıvti ókpe aýrýy 2021 jyly úshinshi jáne tórtinshi oryndarǵa aýysyp, sáıkesinshe barlyq ólimniń shamamen 10% jáne 5%-yna jaýapty boldy.
Tómengi tynys joldarynyń ınfeksıalary COVID-19-dan basqa álemdegi eń ólimge ákeletin juqpaly aýrý bolyp qaldy. 2021 jyly bul aýrýlardan 2,5 mıllıon adam qaıtys bolǵan. Bul 2000 jylmen salystyrǵanda 370 000-ǵa az.
2021 jyly alsgeımer aýrýy jáne demensıanyń basqa túrleri ólimniń jetinshi sebebi boldy. Dál osy aýrýdyń saldarynan 1,8 mıllıon adam ómirmen qosh aıtysty.
2021 jyly dıabet ólim sebepteri arasynda birinshi ondyqqa kirdi, 2000 jyldan beri bul aýrýdyń sany 95%-ǵa ósken.
Ólim sebepteri men kiris deńgeıi boıynsha aıyrmashylyqtar
Álemdegi kiris deńgeıi tómen elderde adamdar juqpaly aýrýlardan jıi qaıtys bolady eken. 2021 jyly bul elderde ólimniń negizgi 10 sebepteriniń 8-i juqpaly aýrýlar boldy.
Ortasha tómen kiristi elderde ólim sebepteriniń ishinde teńgerimdi jaǵdaı baıqalady: 5-eýi juqpaly, al 5-eýi juqpaly emes aýrýlar. Joǵary ortasha kiristi elderde ókpe ragy ólim sebepteriniń arasynda aıtarlyqtaı ósti, al asqazan ragy da osy toptaǵy negizgi sebepter qataryna kiredi.
Ólim sebepterin bilýdiń mańyzdylyǵy
Adamdar ne sebepti qaıtys bolatynyn bilý olardyń ómirin jaqsartý úshin mańyzdy. COVID-19 elderge ólim-jitim men sebepter týraly kúndelikti esep berý úshin azamattyq tirkeý jáne ómirlik statısıkalyq júıelerge ınvestısıalaýdyń mańyzdylyǵyn kórsetti.
Jalpy, ólim-jitim týraly málimetterdi jınaý jáne taldaý densaýlyq saqtaýdy jaqsartýǵa jáne búkil álemde ólim-jitimdi azaıtýǵa baǵyttalǵan mańyzdy qadam bolyp tabylady.