Almatylyq etnograf Naýryz merekesiniń tarıhy men dástúrleri týraly aıtty
Óńirlik komýnıkasıalar qyzmeti alańynda ál-Farabı atyndaǵy qazaq UÝ profesory, etnograf Táttigúl Qartaevanyń qatysýymen brıfıń ótti, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
"Naýryz – túrki halyqtarynda jańa jyldyń kelgenin bildiretin dástúrli mereke. Naýryz ejelden beri toılanyp kele jatqanyn tarıhı jazba jáne aýyzsha derekter dáleldeıdi, deıdi enograf.
«Naýryz meıramyna qatysty tarıhı derekter jetkilikti, onyń ishinde kóptegen jazba derekter bar. Ataqty shyǵystanýshy ǵalym Omar Haııamnyń 1157 jyly shyqqan «Naýryznama» qoljazbasy bar. Ol óziniń qoljazbasynda Seljuq sultandyǵyndaǵy observatorıanyń mańyzdylyǵyn túsindirdi. Ol astrologtarmen birge kún men túnniń teńelý qubylysyn, kún toqyraýyn jáne aspan álemindegi denelerdiń qozǵalysyn zerttedi. Onyń qoljazbasy shyǵys kúntizbesin túsindirý jáne negizdeý úshin jazylǵan», - dep bólisti T.Qartaeva
Atalǵan qoljazbanyń nusqasy Berlın memlkettik kitaphanasynda saqtaýly, ekinshi bólimi Londondaǵy Ulttyq murajaıda saqtalǵan.
Sondaı-aq etnograftyń aıtýynsha, mańyzdy tarıhı derekterdiń qatarynda Mahmud Qashqarıdiń «Túrik tiliniń sózdigi», «Babyrnama» jazbasy, Máshhúr Júsip Kópeıuly, Abaı Qunanbaev, Muhtar Áýezov, t.b eńbekteri bar. Bul shyǵarmalardyń árqaısysy sol kúnderdegi Naýryz merekesin toılaý kezindegi salt-dástúrler men ádet-ǵuryptar týraly naqty túsinik beredi. Naýryz meıramy týraly mańyzdy málimetterdi Alash zıalylarynyń jazbalarynda da kezdestirýge bolady. Máselen, 1913 jyly naýryzda shyqqan «Qazaq» gazetiniń alǵashqy sany osy merekege arnaldy.
«Gazet shyqqan kezeńde, ıaǵnı 1913-1918 jyldar aralyǵynda naýryzdyń 9-ynan bastap Naýryz merekesin quttyqtaýǵa arnaldy. Ol kezde Iýlıan kúntizbesi qoldanyldy. 1918 jyly Grıgorıan kúntizbesi engizilip, eski kúntizbe men jańa kúntizbeniń aıyrmashylyǵy 13 kún, al jańa data 22 naýryzǵa sáıkes keldi. Iaǵnı, kún men túnniń teńelýi, aýysý ýaqyty 21 naýryzdan 22 naýryzǵa tuspa-tus», - dep túsindirdi spıker.
Ǵasyrlar boıy Naýryz meıramyndaǵy salt-dástúrler men ádet-ǵuryptar ózgerdi, keıbireýleri joǵaldy. Búgingi kúnge keletin bolsaq, olar elimizdiń aımaqtarynda erekshelenedi, dep atap ótti etnograf. Buǵan eń aldymen jergilikti klımat, aýyl sharýashylyǵy jáne t.b. sıaqty faktorlar yqpal etedi. Osyndaı dástúrlerdiń ishinde «Kórisý» yrymyna erekshe mán beriledi.
«Qazaq halqy Naýryz merekesin óziniń dástúrli ómir saltyna beıimdegen. Mysaly, «Kórisý» yrymy. Bul qazaq halqyna ǵana tán, Naýryz meıramyn toılaý aıasynda oryndalatyn ǵuryptyq is-shara», - dedi ol.
"Dástúr men ádet-ǵuryptardan bólek, erekshelik dástúrli merekelik dastarhan – Naýryz-kójeniń daıyndalý tásilinde de baıqalady. Buǵan ata-babalarymyzdyń kóshpeli ómir salty da yqpal etti", - dedi baıandamashy.
«Qazaqstan aýmaǵy úlken, sondyqtan aımaqtyq erekshelikter de basym. Naýryz kóje daıyndalýymen ǵana emes, atymen de erekshelenedi. Mysaly, shyǵys pen ońtústik qazaqtar Naýryz kójeni «qos kóje» nemese «kóp kóje» dep ataıdy. Bul ataý dástúrli taǵamnyń tek jarmadan ǵana emes, et pen sútten de turatyndyǵyna baılanysty», - dep bólisti ol.
Naýryz parsy tilinen aýdarǵanda «jańa kún» degendi bildiredi. Mereke kóktemniń kelýin, shyǵys kúntizbesi boıynsha jańa jyldyń bastalýyn bildiredi. Bıyl Almatyda Naýryz meıramyn toılaý 14 naýryzda «Kórisý» saltymen bastaldy.