Mustafa ÓZTÚRİK: «Batyr bolam deseń, eliń men jerińdi súı»

Qazaq taekvondosynyń negizin qalaǵan tulǵanyń otanshyldyq-patrıottyq rýhy, ulttyq sezimi joǵary edi...

Búgin – taekvondodan altynshydan qara belbeý ıegeri, Qazaqstan Taekvondo federasıasynyń negizin qalaýshy, halyqaralyq dárejedegi jattyqtyrýshy Mustafa Óztúriktiń týǵan kúni. Qazaq sportynyń damýyna ólsheýsiz úles qosqan tulǵa tiri bolǵanda, bıyl óziniń 70 jyldyq mereıtoıyn qarsy alar edi...

Ol 1954 jyly Túrkıanyń Qaıseri qalasyna qarasty Musa­hodjaly aýylynda dúnıege kel­gen. Ol – 1930 jyldary atalary qıyn-qystaý kezde Qytaıdyń Altaıyna ketip, ol jerden Úndis­tan men Pákistan arqyly Túrkıa­ǵa ótken qazaq dıasporasynyń ókili.

«Ata-babamyz Shyǵys Qazaqstannan eken. Atalarym Álken­baı, Tólebaı degen kisiler bol­ǵan. Olar el basqarǵan, bı bolǵan azamattar. Ákemniń aty – Káben. Ol kisi kitaptar jazǵan. Biraq baspaǵa shyqpaǵan. Halyq ákemdi qajy Káben dep tanıdy. Ol ba­lýan bolypty», – deıdi sportshy «Baryp qaıt, balam, aýylǵa» de­rekti fılminde.

1975–1980 jyldary Mustafa Taıbeıdegi Halyqaralyq saıasat ýnıversıtetinde oqyp, jýrna­lıst mamandyǵy boıynsha dıp­lom alady. Sol jaqta onyń ynta­sy sportqa aýyp, taekvondony úırenedi. Oqý bitirgennen keıin Óztúrik Múnhende áskerıler men polıseılerge shyǵys jekpe- jeginen jattyqtyrýshy bolyp jumysqa turady. Keıin Germa­nıadaǵy alǵashqy taekvondo mek­tepteriniń birin ashady. 1980 jyldardyń basynda Stambýlda da Mustafa Óztúrik mektebi ashy­lyp, túrik shákirtteri álemdik jarystarda júlde ala bastaıdy.

«Bul sport túri osydan eki myń jyl buryn Koreıada paıda bolǵan. Te – aıaq, kon – judyryq, do – rýh, jol, tártip jáne basqa da maǵyna­lardy bildiredi. Iaǵnı «taekvondo» judyryq, aıaq, rýh pen tárbıeniń joly degen maǵynany bildirse ke­rek. Sport mektebimdi ashpas bu­ryn ustazdarymnyń mektebinde sabaq berdim», – deıdi keıipkerdiń ózi derekti fılmde.

1990 jyly kóktemde Musta­fa Óztúrik Qazaqstan bıligi ókil­deriniń shaqyrýymen tarıhı atajurtyna alǵash ret keledi. Kúzde Óztúrik qazaq jastaryn taekvondoǵa baýlý úshin Qazaqstanǵa birjola ornyǵyp, 1991 jyly Qazaqstan Taekvondo fede­rasıasyn qurady. 1992 jyly Qazaqstan Halyqaralyq taekvon­do federasıasynyń (WTA) mú­shesi bolady. Osy jyly Mustafa Óztúrik Qazaqstan azamattyǵyn aldy. Al onyń shákirtteri alǵash ret 1992 jyly Túrkıadaǵy ha­lyqaralyq jarysqa baryp, eki altynmen oraldy. 1995 jyly Mustafa Óztúrik jattyqtyrǵan qazaqstandyq sportshylar áske­rıler arasyndaǵy taekvondodan álem chempıonatynda Ońtústik Koreıa sportshylaryna ǵana esejiberip, komandalyq esepte ekinshi oryn alady.

1995 jyly Mustafa Óztúrik tamashalaý úshin barǵan jarys­tardyń birinde ózin jaısyz sezinip, Almatydaǵy medısına­lyq ortalyqtyń klınıkalyq aý­rýhanasyna jatqyzylady. Ókinishke oraı, osy jyldyń 15 naýryzynda 6 dúrkin álem chem­pıony, 6-shy dan ıegeri atanǵan qazaq sportshysy ómirden ozady.

Búginde el arasynda qazaqtyń dańqty ulynyń esimi de, onyń taǵylymdy oı-tujyrymdary da ańyzǵa aınalǵan. Bir suhbatynda: «Aýylda júrgen kezde balalar júgirip keledi de, «men Mustafa Óztúrik» bolamyn deıdi. Meni kishkentaı balalar jaqsy kóredi ǵoı. Olarǵa: «Sender Mustafa Óztúrik bolmańdar! Ǵalym, jazýshy, aqyn, pedagog bolyńdar!» deımin. Men eń ońaı joldy tańdadym. Ashyǵyn aıtqanda, meniki qara kúsh qoı. Chempıon bolý – ońaı, adam bolý – qıyn», – degen eken Mustafa Óztúrik.

QAZAQTYŃ AIBOZ ULY TÝRALY 5 DEREK 

1. Shyn esimi – Mustafa Kábenuly Ábdirahman.

2. Ákesi Qaben túrik jerinde palýandarmen beldeskende jaýyryny jerge tımeıtin sheber bolǵan. Túrik baýyrlardyń Qaben aǵaǵa degen syılastyqtary artyp, Óztúrik atap ketken. Osylaısha otbasy músheleri osy ataýdy ózderine tek etip alady. Sondyqtan Qaben aǵa ómirge kelgen ulynyń esimin Mustafa qoıyp, tegin Óztúrik etip jazdyrady.

3. Negizgi mamandyǵy – jýrnalıs.

4. 6 tildi jetik meńgerip, erkin sóılegen.

5. 1991 jyly belgili kınorejısser Qalıla Omarov Mustafa Óztúrikke arnap «Baryp qaıt, balam, aýylǵa» fılmin túsirdi.

Abdýlázız TEIJI,  Mustafa Óztúriktiń týysy:

«TİLİMİZDİ UMYTSAQ, BÁRİN JOǴALTAMYZ»

Aǵamyzben Túrkıada da, Qazaqstanda da birge boldyq. Meniń Qazaqstan­ǵa kelýime sebepker bolǵan adamdardyń biri – sol kisi. Onyń «qazaǵym, Otanym» degen ulttyq sezimi joǵary edi. Óziniń «tilimizdi umytsaq, bárin joǵaltamyz» degen sózi jazylyp saqtalǵan. Sondaı-aq, emshilik qasıeti bar bolatyn. Birde qatty basym aýyryp turǵanda otyrǵyzyp, «qazir alaqanym mańdaıyna kúsh beredi, ystyqqa shydaısyń, sosyn jazylady» dedi. Sóıtip, oń alaqanyn mańdaıyma jaqyn ustady, 5 mınýttan keıin onyń jylýyn seze bastadym. 15 mınýttaı ustap bolǵan soń, basymnyń aýyrǵany jazylyp ketti.

Mustafa Óztúrik aǵamyz qaljyńdaǵandy da jaqsy kóretin edi. Qara jorǵany bılep, án aıtatyn. «Juldyzdardy bilesiń be?» degen óziniń áni de bar bolatyn. Shyndyqty keıde týrasynan kesip aıtatyn, keıde qaljyńmen sportshy balalarǵa neni, qalaı isteý qajettiginiń aqıqatyn jetkizetin.

Ol kisimen Almatyda da biraz birge júrdik. Aǵamyz kólik aıdamaıtyn, «inim, qalaı baramyz?» dep suraǵanda, «mine, bylaı barasyz» dep túsindi­retinmin. Sonda ol kisi kúlip, «seni osynda men shaqyrdym, biraq menen bu­ryn kóshelerdi jattap aldyń» dep aıtatyn.

Qaıyr MEIİRBEK,  Mustafa Óztúrik atyndaǵy ortalyqtyń prezıdenti:

«ELİME QYZMET ETEMİN» DEP KELDİ

Mustafa Óztúrik aǵamyz qazaq eline alǵash taekvondony ákelip, negizin qalaǵan kisi ekeni barlyǵyna belgili. Ol el arasynda ańyz adamǵa aınalǵan óte qurmetti azamat. «Elime qyzmet etemin», «baýyrlarymdy osy sportta úlken deńgeı­ge jetkizemin» degen qaǵıdattarmen ómir súrgen tulǵa bol­dy. Búgingi kúni Mustafa Óztúrik atyndaǵy ortalyǵymyz­da taekvondo jáne odan bólek boks, kúres, jekpe-jek, greplıng, dzúdo sport túrleri boıynsha 500-den astam bala jattyǵady. Kóbisi mektep jasyndaǵy balalar, onyń ishinde 200-ge jýyq bala taekvondoǵa qatysady. 15 jattyqtyrý­shymyz bar. Reti kelgende Mustafa Óztúrik atyndaǵy aý­dandyq, qalalyq, respýblıkalyq jarystardy ótkizip otyramyz. Mustafa Óztúriktiń ózi ashqan alǵashqy sport mektebi №143 mektepte ornalasqan. Balalar osy mektep qabyrǵasynda jáne Besaǵash aýylyndaǵy sport kesheninde jattyǵady.

Qaırat QYRǴYZBAEV,  Mustafa Óztúriktiń shákirti:

MEN ÚSHİN ÓTE JAÝAPTY MİNDET

Men Mustfa Óztúriktiń alǵashqy shákirti, ári alǵashqy ulttyq qurama­nyń múshesi boldym. Ol kisiden taek­vondonyń qyr-syryn úırendim. 1992 jyly Túrkıada ótken ashyq Evropa chempıonatyna qatysyp, chempıon atandym.

Ol kisi qaısar, ultjandy bola­tyn. Qazaqqa degen qurmeti erekshe edi. Óziniń shákirtterine «Batyr bo­lam deseń, eliń men jerińdi súı» dep jıi aıtatyn. Sosyn «Balalar sen­derdiń meni jaqsy kóretindikterińdi bilemin. Biraq sender Mustafa bol­mańdar, ǵalym bolyńdar» degen aqylyn únemi aıtyp otyratyn. Ol kisi jattyǵý alańynda júrgende arystandaı aıbarly, qasqyr minezdi kórinedi de, syrtqa shyqqanda ıbaly, qarapaıym kórinetin. Men Mustafa atyndaǵy mektepti 1993 jyly ash­tym. Sol jyly Deneshynyqtyrý ınstıtýtyn bitirip jatqan kezim edi. Ustazym maǵan «sen osy balalardy oqyt, menen úırengen ádis-tásilińdi úıret», – dep senim bildirdi.

Bul men úshin óte jaýapty mindet boldy. Degenmen, senim údesinen shyqtym-aý deımin. Álem, Azıa oıyndarynyń chempıony shyqty. Ózim Ulttyq quramany basqardym. Mustafadan bata alǵan balalar Túr­kıada ótken chempıonatqa qatysyp, chempıon atanǵanda Mustafa Óz­túriktiń «osy kúnge de jettik-aý» dep jylaǵany esimde.

Qanseıit ÁBDEZULY,  Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri:

ÓNERİMEN JURTTY TÁNTİ ETTİ

Mustafa Óztúrik 1989 jyly meniń týǵan inim, belgili sýretshi Bekseıit Túlkıevpen Múnhen qalasynda tanysady. Jalpy, Mustafamen alǵash tany­syp, ony Qazaqstanǵa shaqyrǵan da inim Bekseıit bolatyn. Ol kezde Keńes Oda­ǵynyń áli de kúshinde turǵan kezi. Baltyq jaǵalaýy memleketteri endi-endi táýelsizdikke umtylyp, álemdik silkinisterdiń beleń alǵan kezi edi. Sondaı kezde qazaqtyń eki balasy shet jerde tanysyp, Bekseıit inim «Mustafa, sál shydashy, Odaqtyń qulaıtyn túri bar. Biz de ózge memleketter sıaqty óz aldymyzǵa mem­leket bolamyz. Sol kezde týǵan elińe oralasyń!» dep úmitin oıatqan eken.

Sodan 1990 jyldyń kúzinde alǵash ret Mustafa Óztúrik Qazaqstanǵa keldi. Ony áýejaıdan bir top azamat qarsy alyp, Balýan Sholaq atyndaǵy Sport keshenine alyp keldi. Ol ózimen birge Túrkıada taekvondo ónerine baýlyp júrgen 12 shákirtin de erte kelgen eken. Myńdaǵan adamnyń aldynda álemdik birinshilikte, Azıa birinshiliginde kórsetken jattyǵýlaryn kórsetti. Sol joly Mustafa eki jigit saýsaǵynyń ushymen ǵana ustap turǵan gazetti lebimen-aq qaıshymen qıǵandaı etip tilip tústi. Sosyn 4 metr bıiktikte turǵan taıaqty, sosyn kirpishti syndyrǵan ónerimen jurtty tánti etti. Mustafa men Bekseıit ekeýi jan dos boldy. Osylaısha qazaq topyraǵynda 1990 jyly al­ǵash ret quryltaı ótkizedi. Al 1991 jyly Qazaqstan Taekvondo federasıasy qurylyp, oǵan Mustafa Bekseıit Túlkıevti prezıdent etip ózi saılady. Osy­laısha Bekseıit ekeýi 1995 jylǵa deıin jubyn jazbaı birge júrdi. Shákirtteri 56–92 salmaqta Nú-Iorktegi Manhetten sport kesheninde Muhammed Álı, Maık Taıson óner kórsetken alańda óner kórsetti.

Ernat RAHMETOLLA,  áýesqoı veloshabandoz, jýrnalıs:

ÓR TULǴALY QAISAR UL

Mustafa Óztúriktiń týǵan kúni – 23 qarasha kúni «Báı­terek» monýmentiniń aldynan bastaý alatyn solo velosherý ótkizemin. Velosherý maqsaty – Qazaqstan Taekvondo fede­rasıasynyń (WTF) negizin qalaýshy, taekvondodan 6 dúrkin álem chempıony, qara belbeý 6-shy dan ıegeri, halyqaralyq dárejedegi jattyqtyrýshy, aty ańyzǵa aınalǵan dara tulǵa Mustafa Kábenuly Óztúrikti eske alý, rýhyna taǵzym etý, ónegeli ómiri men eńbegin dáripteýge úles qosý.

Meniń nıetim – ózimdi nasıhattaý emes, túpki oı – Mus­tafa Óztúrikti nasıhattaý. Bıyl onyń 70 jyldyq mereıto­ıy bolsa da, elimizdiń Sport mınıstrligi nemese ózi negizin qalaǵan Qazaqstannyń Taekvondo federasıasy tarapynan túk elenbedi. Jyl bolsa, aıaqtalyp keledi. Bul biz úshin úlken syn. «Halqymyzdyń tól perzentin ulyqtaýǵa kelgen­de mundaı nemquraılyq, qurmetsizdik nege qalyptasyp otyr?» degen oı mazalaıdy. Mustafa esimi men eńbegin umytýǵa laıyqty adam ba edi?! Otany men Ultyn shyn súıgen ór tulǵaly qaısar uldyń rýhy jasaı bereri sózsiz.