Búgin Metrlik konvensıaǵa qol qoıylǵanyna 150 jyl toldy. Metrlik konvensıa – jahandyq ólshem birliginiń bastaý núktesi boldy. Onyń arqasynda 100-den astam memleket – AQSH-tan bastap Japonıaǵa deıin – birdeı etalondar men qaǵıdattardy qoldana otyryp, bir-birin túsinip, ádil saýda júrgizýge múmkindik aldy.
Qazaqstan aýmaǵyndaǵy alǵashqy ólsheý quraldarynyń jaramdylyǵyn anyqtaıtyn mekeme 1923 jyly Semeı qalasynda Omby tekserý palatasynyń bólimshesi retinde qurylǵan.
Búginde Qazaqstannyń Ulttyq etalondyq bazasy elimizdegi ólshemderdiń birligin qamtamasyz etýdiń negizi bolyp tabylady jáne 104 memlekettik etalonnan turady. Onyń 50-i – memlekettik etalon, al 54-i – memlekettik jumys etalony. Bul etalondar uzyndyq, massa, temperatýra, qysym, elektrlik jáne magnıttik shamalar, sondaı-aq fızıka-hımıalyq parametrler sıaqty keń ólshem aýqymyn qamtıdy.
Metrologıa – bul abstraktyly ǵylym emes, kúndelikti ómirde ár adam kezdesetin praktıkalyq qural. Dál ólshemdersiz taýarlardyń sapasyn obektıvti baǵalaý, resýrstardy durys esepteý, medısınalyq dıagnoz qoıý nemese ǵylymı zertteý júrgizý múmkin emes.
Ólsheý jabdyqtarynyń tipti bolmashy aýytqýlarynyń ózi aýyr saldarǵa ákelýi múmkin. Mysaly, medısınalyq tájirıbede jabdyqtardy ýaqtyly teksermeý tekserý nátıjeleriniń burmalanýyna ákelip soǵady, bul dıagnoz qoıý men emdeý ádisin tańdaýǵa áser etedi. Sol sıaqty, sý, gaz nemese elektr energıasy eseptegishteriniń qate kórsetkishteri tutynýshylardyń qarjylyq shyǵyndaryna ákeledi.
Qurylys jáne basqa da salalarda ólshemderdiń dáldigi nysandar men tehnologıalyq prosesterdiń qaýipsizdigin qamtamasyz etedi.
QR Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrligi Tehnıkalyq retteý jáne metrologıa komıtetiniń tóraıymy Janna Esenbekovanyń aıtýynsha, qazirgi zamanǵy jáne tehnologıalyq jaǵynan jetildirilgen etalondyq baza Qazaqstanda ólsheý, synaq jáne ónim sáıkestigin rastaý qyzmetine halyqaralyq senimniń qalyptasýyna jaǵdaı jasaıdy. Bul óz kezeginde saýdadaǵy tehnıkalyq kedergilerdi joıýǵa jáne ıntegrasıa jaǵdaıynda taýarlar men qyzmetterdiń erkin aınalymyna yqpal etedi.
Búgingi tańda Qazaqstanda 340-tan astam ólsheý quraldaryn tekserý zerthanalary jumys isteıdi, olar ólsheý quraldarynyń belgilengen talaptarǵa sáıkestigin qamtamasyz etedi. Buǵan qosymsha, kalıbrleý baǵyty da belsendi damyp keledi. Ekonomıka salasynyń ártúrli salalaryna qyzmet kórsetetin 70-ten astam kalıbrleý zerthanasy bar, bul tehnologıalyq prosesterdiń dáldigin arttyrýǵa yqpal etedi.
Ónimderdiń, qyzmetterdiń jáne tehnologıalyq prosesterdiń qaýipsizdigine qoıylatyn talaptar qoldanystaǵy normatıvtik-quqyqtyq baza arqyly bekitilgen. Qazaqstan Respýblıkasynda metrologıa salasyndaǵy qyzmetti retteıtin 13 negizgi normatıvtik-quqyqtyq akt ázirlenip, qoldanysqa engizildi. Olardy iske asyrý úshin ólshemderdiń keń spektrin qamtıtyn 700-den astam ulttyq standart qabyldanǵan. Sonymen qatar, densaýlyq saqtaý, munaı-gaz salasy, ónerkásip, aqparattyq tehnologıalar jáne áleýmettik baǵyttardy qosa alǵanda, ekonomıkanyń túrli salalarynda qoldanylatyn ólsheýlerdiń 14 tizbesi bekitildi.
«Ólsheý nátıjeleriniń senimdiligi naryqtyq qatynastarǵa qatysýshylardyń ıaǵnı memlekettik organdardyń, óndirýshilerdiń, jetkizýshilerdiń jáne tutynýshylardyń arasyndaǵy senimniń negizin qalyptastyrady. Memlekettik ǵylymı metrologıalyq júıe ólsheýlerdiń bastapqy etalondardan jumys quraldaryna deıingi izgiligin (trassabeldigin) qamtamasyz etedi. Bul — ádil baǵa belgileý, adal básekelestik pen naryqtyń turaqty damýy úshin ajyramas shart», — dedi Janna Esenbekova.
Sondaı-aq Qazaqstan metrologıa salasyndaǵy halyqaralyq baılanystardy belsendi damytýda. ASTM, API, DIN, AFNOR jáne basqa elderdiń ulttyq metrologıa ınstıtýttaryn qosa alǵanda, jetekshi sheteldik standarttaý jáne metrologıa uıymdarymen 70-ten astam kelisim men memorandýmǵa qol qoıylǵan.
Búgin biz ózimizdiń kalıbrleý jáne ólsheý múmkindikterimizdi (CMCs — Calibration and Measurement Capabilities) halyqaralyq deńgeıde rastaý jumysyn júrgizip kelemiz. Bul múmkindikter Halyqaralyq ólshemder jáne salmaqtar búrosy (BIPM) sheńberinde jarıalanady. Qazaqstan CMC joldary boıynsha Ortalyq Azıa elderi arasynda birinshi oryndy ıelenip otyr.
Bizdiń 119 CMC jazbamyz elektr, geometrıalyq shamalar, massa, ýaqyt pen jıilik, qattylyq jáne basqa da ólsheý salalarynda halyqaralyq talaptarǵa sáıkestikti kórsetedi.
Bir qaraǵanda, CMC degenimiz – jaı ǵana halyqaralyq derekqordaǵy jazbalar sekildi. Alaıda olardyń árqaısysynyń artynda naqty ólsheýlerdi belgilengen dálsizdikpen júrgize alatyn dáleldengen jáne halyqaralyq deńgeıde moıyndalǵan qabilet jatyr.
Osylaısha, metrologıa adamnyń búkil ómir salasyna – mektepten bastap joǵary tehnologıalyq óndiris pen medısınaǵa deıin – áser etedi. Ol qaýipsizdikti, ekonomıkalyq tıimdilikti jáne qoǵamdaǵy senimdi qamtamasyz ete otyryp, memlekettiń turaqty damýynyń negizin qalaıdy.