Imam Reseıde psıhologıa mamandyǵy boıynsha bilim alýǵa ne túrtki bolǵanyn túsindirdi.
Nurlan ımam otandyq telejúrgizýshi Dınara Sátjanǵa bergen suhbatynda jastardyń dinı saýaty, tanymaldylyq, oraza ustaý, balany patrıot etip tárbıeleý jáne taǵy basqa taqyryp aıasynda áńgimeledi. Osy oraıda, oqyrmandarymyz úshin asa ózekti degen suhbattyń shaǵyn bóligin usynamyz.
– Oraza bizge ne beredi?
– Oraza tek jep-ishý, áıelge jaqyndaýdan tyıylý emes, artyq sóz ben isten – barlyq jamanshylyq ataýlydan aýlaq bolý. Oraza Ramazan aıy aıaqtalǵan soń ǵana bastalady. Osy bir aıda jınaǵan energıa 11 aıǵa jetedi. Al bizde, kerisinshe, Oraza kezinde meshitten shyqpaı, minsiz bolyp júredi de, artynsha 30 kúnnen keıin "Vaná sol Vaná" bolyp qala beredi. Oraza – bul teorıa, al tájirıbe qalǵan on bir aıda júzege asady.
– Birinshi ret oraza ustap, saǵat sanaıtyndarǵa ne deısiz?
– Bul óte jaqsy, sol kisilerdiń úmitin jalǵaǵym keledi. Adam aldyna tamaq qoıyp, "Úsh mınýt qaldy, 20 sekýnd" qaldy dep otyrǵan kezde Alla Taǵala perishtelerine "Men úshin quldarym ne isteıtinin kórdińder me?" dep aıtady eken.
– Meniń ájem namaz oqyǵan adam, biraq hıdjab kıgenin kórmeppin. Týystarym da dál solaı. Qazir kóptegen ánshi oranyp jatyr, ıaǵnı olardyń ustanatyny dástúrli ıslamnan bólek pe?
– Bizdiń ájelerimizde hıdjab degen sóz bolmady, biraq olar oramal taǵyp, kımeshek kıdi. Al qap-qara kıinip, betti tolyq tumshalaý qazaqtyń salty men dástúrine jat. Biz ulttyq naqyshtaǵy oıýlary bar kıimderimen daralanǵan elmiz. Qara qolǵap, qara kózildirik kıip, telefonyn qap-qara qylyp qaptaý – elikteýdiń bir túri. Alaıda qazaqta "Adasqannyń aıyby joq, qaıta aınalyp úıirin tapsa" degen jaqsy sóz bar. Zıaly qaýym men kózi ashyq azamattarymyzdyń arqasynda aqyryndap túzelemiz.
Biraq, másele osy túzelý jolynda qansha shyǵynǵa ushyraıtynymyzda. Qanshama nárseni ótkizip alamyz? Onyń belgili bir jarasy bolady. Kememiz durys baǵytta júrip kele jatyr dep senemin. Shoý-bıznestegi azamattar eliktemeı, Alladan qorqyp taqqan bolsa, biz tek qýanamyz.
Tek meniki durys, qalǵanyniki qate deý – ekstremızm. Jýnglıge kóship ketkendeı qoǵammen sanaspaý, syıyspaý, qalǵandary tozaqqa túsedi dep oılaý – ekstremızmniń basy.
Osylaı esepteıtin jastarǵa meniń keıbir sózim unamaıdy. Unamasa, unamasyn. Biz qoǵambyz, birtustas elmiz, namaz oqyp, oraza ustaýǵa esh kedergi joq. Osyny paıdalanyp, basqalardy tómen túsirgendi qoıýymyz kerek.
Dinniń basty mısıasy – meıirimdilik pen jaqsy minez-qulyq. Jaratqandy tanýdyń eń birinshi álippesi – osy jaqsy minez. Ókinishke oraı, baýyrlarymyz ben qaryndasymyzdyń kópshiligine osy nárse jetpeı jatyr. Tek ózi sıaqtylardy jaqsy kórip, ózinen basqalardy tómen qoıady. Qaıdan bilesiz Qudaıdyń aldynda onyń dárejesi sizden joǵary shyǵar? Sizdiń kúnáńiz ashylyp, ol kisi kerisinshe Allaǵa amalymen jaǵatyn shyǵar. Bárine týra jol berip, qoǵamǵa sińýshi bolaıyq.
– Barlyǵy Janat Baqytty talqylap jatyr. Ol kisiniń ıslam pen Allaǵa degen teris pikirine ne deısiz?
– Jalpy ol kisiniń jeke basyna esh artyq sózimiz joq, elde oń qyrynan kózge túsip júrgen jýrnalıs qaryndasymyz. Biraq nanym-senim, ıslam, Máshhúr Júsip jáne Abaı hákimdi jerge taptaǵandaı boldy. Batyrlarymyzdy býddızmniń reınkornasıasyna ákelip, qazir áıel bolyp júr degen dogmalary kúlkili. Kóp adam mazaqtap "Aýa raıy, qustar ushyp kelip jatqan soń, jasóspirimdik shaqta gormondaryna birnárse bolyp jatqan shyǵar" dep jatyr. Óziniń jolyn tapqany durys shyǵar. Múftıat ta "Qudaı ynsap bersin, bul raıynan qaıtsyn" dedi. Ol kisini ıterip tastap, jaman degennen biz jaqsy bolmaımyz.
Qazaq qoǵamynda osyndaı bir tendensıa bar: Bireýdi maqtasa, barlyǵy sonyń aıaǵyna baryp qulaıdy. Bireýdi jamandamasa, shuńqyr qazyp, ústin jaýyp, ekskavatormen tegistep, betondap, shyqpaıtyndaı qylyp ústine tal egip qoıady. Bul durys nárse emes.
Bul ómirde kim qatelespeıdi? Bálkim jyn, bálkim ómirinde kúızeliske túsiretindeı bir jaǵdaı bolyp jatqan shyǵar. Biz ol kisiniń ómirinde ne bolyp jatqanyn bilmeımiz ǵoı.
– Siz qaıda bilim aldyńyz?
– Bizde jumysymyzǵa baılanysty kóbinese ekonomıka salasynda bilim alady, alaıda onyń asa qajeti joq. Elmen jumys isteý úshin psıhologıa qajet. Osy sebepten Reseıdiń Novosibir qalasynda 4,5 jyl bilim alyp, keıin dıplomymdy Máskeýde qorǵadym. Imam retinde minberde turyp sóz sóılep tura bermeı, aldyma kelgen adamnyń júregin túsingim keldi.
Meniń psıhologıa salasyna barýyma túrtki bolǵan bir oqıǵa bar. Maǵan kózqarasy ózgergen, er adamǵa ǵashyq bolǵan jigitter keldi. Sol kisilermen jumys isteý barysynda psıhologıalyq bilimimniń jetpeıtinin túsindim. Bala "Meshitke baramyn, haram, kápir" degen sózderden basqasyn estimeımin. Sizben sóılesý úshin keldim" degende ózime baza qajet ekenin uqtym.
Júreginde ne bar ekenin uǵynyp, janyna tıisti em-dom jasaýǵa kúshim jetpedi. Tájirıbem jetse, deńgeıimiz bólek boldy. Keıin jigitterge kómek berip, biri bes ýaqyt namazyn oqyp júr. Mundaı jaǵdaıǵa tap bolýyna otbasynda qıyndyqtar áser etken eken. Keıbir ata-ana ókinishke oraı uıatsyz sózder kóp aıtady.
– "Meshit salǵansha, mektep sal" degen pikirge qalaı qaraısyz?
– Meshit pen mekteptiń árqaısynyń óz orny bar.
Meniń túsinigimdegi úsh M – meshit, mektep, medrese - úsheýi de halyqty tárbıeleıtin úlken orda.
– Biraq qazir meshit kóp, al mektep jetpeı jatyr.
– Mektep sanyn retteý – memlekettiń jumysy. Bizde eki-úsh aýysymdy, qırap turǵan mektepter bar. Sózsiz balany mektepte tárbıeleý qajet. Sondaı-aq, meshittiń de óziniń rýhanı orny bar, mysaly, mektep janaza shyǵarmaıdy, Quran oqymaıdy. Mektep balanyń bilim men ǵylym jolynda býynynyn qatyrady.
– Bala patrıot bolýy úshin ne isteýimiz kerek?
– Bul otbasynan bastalady. Dombyradan bastap, Abaı, Shákárim, Máshhúr Júsip, Naýan haziret, ál-Farabı, Mahmut Qashqarı sekildi ǵulamalardy oqyp-túsinýden bastalady. Bizde qazir men qazaqpyn dep kókóregin uratyn tendensıa bar – bul qur aýa. Men qazaqpyn dep júrgen patrıottardyń birinen "Abaıdy oqydyń ba? Dombyra tarta alasyń ba?" desem, "joq" deıdi. Baıqasańyz, kóp jastar oryssha sóıleıdi. Men qarsy emespin. Sóılesin. Biz sol memleketke táýeldi bolmasaq ta, kórshi bolyp otyrmyz. Alaıda, balalarymyzdyń rýhy, jany jáne táni qazaq bolýy kerek.