Meıirimdi áıel

nemese ómir boıy kir jýýshy bolyp istegen Ozeola qalaı ýnıverge qabyldandy?

Ozeola Makkartı 1908 jyly AQSH-tyń Hattısberg qalasynda týǵan. Kedeı otbasynda dúnıege kelgen afroamerı­kandyq qyz medbıke bolýdy, Ońtústik Mıssısıpı ýnıversıtetinde oqýdy armandaıdy. Biraq tátesi aıyqpas dertke shaldyǵyp, sony kútý úshin 12 jasynda mektepten shyǵyp ketedi. Sol kúıi partaǵa otyrmaıdy.

Kir jýýshy bolyp jumysqa turady. Buǵanasy bekı qoımaǵan kishkentaı qyz aýyr jumysy úshin kún saıyn bolmashy ǵana dollar alyp júredi. Bir kúni Mıssısıpıdiń tuńǵysh bankine kelip, ózine esepshot ashyp berýin suraı­dy. Sóıtip, ár kún saıyn, jumys aıaqtalǵan kezde bankke kelip, esepshotyna 1 nemese 1,5 dollardan salyp ketip otyrady. Birde banktiń bir qyzmetkeri qarapaıym qyzdan aqshany kim nemese ne úshin jınap júrsiz dep suraǵanda, «ájem qartaıǵanda kerek bolady» dep jaýap beredi.

Ájesi 1944 jyly kóz jumady. Jerleıdi. Al Ozeola burynǵy ádetimen kúnde bankke kelip, bolmashy aqshasyn salyp ketip júredi. Sóıtip júrgende, 70-jyly anasy, odan keıin aýrýshań tátesi qaıtys bolady.

Ýaqyt zymyraı beredi. Bank birde jabylyp, qaıta ashylyp jatady. Bir kúni bank qyzmetkeri oǵan esepsho­tyndaǵy aqshasynyń bir bóligin oblıgasıa qoryna aýda­rýǵa keńes beredi. Onsha saýaty joq Ozeola buǵan mán de bermesten, jaraıdy dep kóne salady.

Ozeola 75 jyl kir jýýshy bolǵan. Sonaý 47-jyldary kókesinen qalǵan eski aǵash úıde jalǵyz ǵumyr keship ja­tady. Turmysqa da shyqpaǵan, bala da súımegen. Esh baı­lyǵy da bolmaǵan. Sol ýaqytqa deıin ózi týǵan Mıssısıpı shtatynan eshqaıda uzap shyǵyp ta kórmegen eken.

Birde, dálirek aıtqanda, 1995 jyly banktiń Pol Log­lın degen qyzmetkeri Ozeolanyń sońǵy aptalarda múldem kelmeı ketkenin baıqap, túski as kezinde úıine arnaıy at basyn burady. Áıel azdap syrqattanyp qalǵanyn, biraq kelesi apta mindetti túrde jumysqa shyǵatynyn, sondaı-aq bankke kirýdi de umytpaıtynyn aıtady. Bank qyzmet­keri aldynda turǵan áıeldiń ábden qajyǵan júzin, kúnde kir jýyp, tamyrlary shodyraıyp, artrıtke shaldyqqan qoldaryn kórip júregi shym ete qalady. Biraq áıeldiń osynaý ómirine degen esh ókpesi, kegi joq ekenin, júzindegi adamzatqa degen meıirimdi kórip tańqalady. Sosyn dereý jumys ornyna oralǵan soń, Ozeolanyń esepshotyn kórgisi keledi. Ashyp kelip qalsa, 250 myń dollardan astam qara­jat tur!

Muny estigen áıel «sizder qatelesip turǵan joqsyzdar ma, meıli endeshe, osynsha aqsha turǵany ras bolsa, esep­shotta qala bersin» deıdi. Al bank qyzmetkerleri oǵan endi osynshama aqsha turǵanda jumys istep keregi joq ekenin aıtqanymen, «men aqsha úshin jumys istemeımin, adam­darǵa paıdam tıse bolǵany» deıdi. «Endeshe myna qara­jatty qaıda jumsaısyz?» degen saýalǵa áıel jaýap berý­den qınalyp qalady. Sonda bank qyzmetkeri qaltasynan on moneta shyǵaryp: «Ozeola hanym, eger sizde osyndaı on moneta bolsa, ne ister edińiz?» dep suraıdy. «Bireýin shirkeýge berer edim, es bilgeli ylǵı sóıtemin. Al myna úsheýin úsh týysyma berer edim, olar jaqsy adamdar. Al qalǵanyn bilmeı turmyn qaıda jumsarymdy», – dep jaýap beredi. Buǵan da tańdanǵan qarjy qyzmetkerleri «al ózińizge she?» dep suraǵanda, «meniń áli de ózime qyz­met etýge kúsh-qýatym jetedi» deıdi.

1995 jyly Ońtústik Mıssısıpı ýnıversıtetinde qor qurylyp, oǵan Ozeola Makkartıden 150 myń dollar jáne «Armanynan álde de kúder úzbegen kedeıdiń balalaryna shákirtaqy taǵaıyndaǵym keledi» degen ótinish-hat túsedi. Bul oqıǵa álemdi dúr silkindiredi. Sóıtip, qor afroamerı­kandyq kedeı jastardyń tegin bilim alýyna jaǵdaı ja­saıdy. Qara násildi qarapaıym áıeldiń bul qadamyna tánti bolǵandar qorǵa óz erikterimen aqsha aýdara bastaı­dy.

Bir kezderi sol ýnıverde oqysam, medbıke bilimin al­sam dep armandaǵan Ozeola ol oqý ornynan tym alysta turmasa da, eshqashan ishine kirip kórmegen eken. Úlken ǵımarattyń ishine kirip kelgende, stýdentter men oqytý­shylar jarty saǵattaı qol soǵyp turyp alǵan.

Jýrnalıs: «Dál qazirgi armanyńyz qandaı, Ozeola hanym?» dep suraǵanda ol: «Meniń shákirtaqymdy alǵan alǵashqy stýdentti kórgim keledi. Biraq meniń jasymda bul múmkin emes-aý, á» dep jymıady. Eki kúnnen soń ol 30 myń adam qatysqan fýtbol stadıonynyń ashylý sal­tanatyna shaqyrtý alady. Sol kúndi shtat gýbernatory «Ozeola Makkartı kúni» dep jarıalaıdy. Ol keıingi tórt jyl ishinde 300-den astam túrli marapattar men aıtýly syıaqylar alady. Telekanaldar betinen túspeıdi. Áıgili New York Times gazetiniń birinshi betine shyǵady. AQSH tyń sol tustaǵy Prezıdenti Bıll Klıntonnyń qabyl­daýynda bolady. Eshqashan úıinen uzap shyǵyp kórmegen áıel álemdi aralaý qurmetine ıe bolady. 1999 jyly 92 jasynda kóz jumady. 18 jastaǵy Stefanı Balok atty stýdenttiń Ozeola atyndaǵy alǵashqy shákirtaqyny alyp turyp, tebirene sóz sóılegen sáti de taspaǵa basylyp, tarıh paraǵyna jazylyp qaldy.

P.S. Osyndaı jandardyń ómiri bizge úlgi bolýy tıis.

Ázirlegen Nur JAMAL.