Kásibı jýrnalıs, jalpy buqaralyq aqparat salasynyń qyzmetkeri úshin saýatty jazý, sóıleý azdyq etedi. BAQ mamany jan-jaqty bilimdi, medıasaýatty bolýy – qazirgi zamannyń basty talaby. Medıasaýattylyq degen ne? Dál osy aýqymdy uǵymdy túsindirý maqsatynda kúni keshe «Alataý Aqparat» ujymyna «KazMediaNetwork» qoǵamdyq birlestiginiń mamandary kelip trenıń ótkizdi.
«Alataý Aqparat» medıaholdıngi dırektorynyń ýaqytsha mindetin atqarýshy Gúljazıra Amangeldiqyzynyń arnaıy shaqyrtýymen kelgen bilikti mamandar, medıasarapshy Baqytgúl Býrbaeva men belgili jýrnalıs Esengúl Kápqyzy medıasaýat boıynsha bilimdi jýrnalıserge barynsha keń jáne túrli ádistermen túsindirýge tyrysty. Mamandar «Jýrnalısiń etıkasy», «Zıandy medıaádetter» taqyrybynda dáris oqydy. Sondaı-aq, olar «Almaty aqshamy» jáne «Vechernıı Almaty» gazetteriniń jýrnalıseri men vecher.kz, almaty-akshamy.kz saıttarynyń qyzmetkerleri arasynda MediaQuiz uıymdastyrdy.
Eń aldymen, «medıa» degen sózdiń ne ekenin anyqtap alaıyq. Bul sóz aǵylshynnyń «medium» degen sózinen shyqqan, aqparat jetkizetin kez kelgen komýnıkasıa quraly degen maǵynany beredi. Qazirgi aqparat ǵasyrynda medıasaýat kez kelgen adamǵa asa qajet dúnıeniń biri. Nege? Óıtkeni, ózimiz kúnde qoldanatyn gazet-jýrnal, radıo, televızıa, ınternet, kitap pen smartfon, kóshe boıyndaǵy jarnama, tipti fılmder men oıyndar, barlyǵy medıaǵa jatady. Osy aqparat quraldarynan ár sekýnd saıyn adamdar sansyz aqparat alady. Aqparat aǵynynyń qarqyndylyǵy sonshalyq, adamnyń mıy bárin súzgiden ótkizip, qorytyp úlgermeıdi. Al kásibı jýrnalısiń mindeti – aqparattardyń qoǵamǵa, adamdarǵa zıany tımeıtindeı etip, zerttep, zerdelep, derekkózin anyqtap, aqparattyń ne maqsatta taratylyp otyrǵanyna kóz jetkizip baryp jarıalaý. Aqparat kóp bolǵan saıyn qaısysy aqıqat ne jalǵan ekenin anyqtaý da ońaıǵa soqpaıdy.
Kóp jaǵdaıda jýrnalıserdiń fakt pen feıkti, paıdaly jáne zıandy aqparatty, durys aqparat tili men ǵadaýat (óshpendilik) tilin bir-birinen ajyrata almaýy saldarynan qoǵamda túrli keleńsizdikter beleń alady. Aıtalyq, ultaralyq qaqtyǵys, zorlyq-zombylyq, bireýdiń ar-namysyna tıý, ólim- jitim sekildi jaǵdaılarǵa burmalanǵan aqparattar jetkizedi. Sondaı-aq, jýrnalıstik etıkanyń saqtalmaýy qoǵamǵa zor zıanyn tıgizedi.
Qazir ekiniń biri qolyndaǵy smartfon arqyly aqparat tarata beredi, myńdaǵan oqyrmany bar blogerlerdiń aqparattardy ońdy-soldy taratýynyń saldarynan qazirgi tańda álem boıynsha aqparat maıdany bolyp jatqanyn bilemiz. Kásibı jýrnalısiń basqalardan aıyrmashylyǵy da sol, olar jýrnalıstik etıkany saqtaýǵa mindetti.
Sarapshylardyń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy jýrnalıser 2020 jyly medıabirlestik jasaǵan jýrnalısiń medıaetıkasy týraly normany paıdalana alady. Medıanyń negizgi qaǵıdalaryn júzege asyrý maqsatynda elimizde Buqaralyq aqparat quraldarynyń ózin- ózi retteý jónindegi qoǵamdyq komıtet qurylǵan.
– Medıasaýattylyq – ýaqyt talaby jáne eldiń aqparattyq qaýipsizdigin qorǵaýdyń kilti. Búginde aqparattyń taralýy kóz ilestirmeıdi. Kórshi elderdegi jaǵdaılarǵa baılanysty keıbir jalǵan aqparattar elimizdiń turaqtylyǵyna qaýip tóndirýi múmkin. Alaıaqtyq, kıberbýllıng, qoqan-loqy kórsetý, jaǵymsyz úgit-nasıhat sekildi qaýiptiń barlyǵy aqparattyń qasaqana nemese bilimsizdikten durys berilmeýine baılanysty órshıdi. Osyndaı keleńsizdikterdiń aldyn alý úshin biz Qazaqstandyq Medıa Jeli/Kazakhstan Media Network qoryn qurǵan edik. Birneshe jyldan beri el aýmaǵynda kóptegen BAQ qyzmetkerleriniń medıasaýatyn kóterý úshin jumys istep jatyrmyz. Bizdiń maqsatymyz – elimizdegi medıanyń kásibı biliktiligin arttyrý, saýatyn jetildirý, jýrna lısterdiń qaýipsizdigin, quqyǵyn qorǵaý. Redaksıalardaǵy daýly máselelerdi sotqa deıin jetkizbeý, – deıdi «Qazaqstan Medıa jelisi» qoǵamdyq birlestiginiń basshysy Baqytgúl Býrbaeva.
Qazaqstandyq Medıa Jeli/Kazakhstan Media Network qoǵamdyq birlestiginiń quryltaıshysy, belgili jýrnalıs Esengúl Kápqyzynyń aıtýynsha, qoǵamda medıasaýattylyqtyń deńgeıin kótermese, saldary óte qaýipti bolady.
– Búginde adamdar ǵalamtordan oqyǵan, áleýmettik jelide taraǵan, vatsap arqyly kelgen kez kelgen aqparatqa senip, aldanyp qalyp jatady. Qoǵamda medıasaýattylyqtyń tómendiginen týyndaıtyn eń qarapaıym mysal osy. Buqaralyq aqparat quraldarynda taraǵan aqparattardyń ózi keıde adamdy adastyrady. Aıtalyq, qazirgi tok-shoýlarǵa kishkentaı balalardy keıipker retinde otyrǵyzyp qoıyp, «bul balany sheshesi tastap ketken», «myna áıel zorlyq kórgen» dep el-jurtqa jarıa etedi. Al sol balanyń erteńgi taǵdyry ne bolady, ol erteń jurttyń mazaǵyna aınala ma, álde ony bireýler músirkeı me, ony oılap jatqan eshkim joq. Medıasaýattylyqqa qatysty kóptegen mysal keltirýge bolady. Qazirgi tańda basylymdar nemese saıttar bolsyn, aqparatty birinshi bolyp berýge tyrysady. Asyǵys jasalǵan, ár jerden kóshirilgen aqparattyń derekkózi, ne maqsatty kózdeıtini tekserilmeıdi. Bireýdiń jeke ómirin, sýretterin ruqsatsyz jarıalaý beleń alǵan. Sondyqtan medıa salasyndaǵy o syndaı keleńsizdikterdi ózimiz óz ishimizde rettep, bir-birimizdi durys baǵytqa burmasaq, eshkim bizdiń eldiń aqparatty q qaýipsizdigine jaýap bermeıdi, – deıdi Esengúl Kápqyzy.
Jýrnalıserge arnalǵan jıyn sońynda medıasarapshylar qatysýshylar arasynda MediaQuiz uıymdastyryp, medıa salasyndaǵy faktchekıng, medıameıkıng, feık, verıfıkasıa, fıshıng sekildi kóptegen termınderdiń anyqtamasyn túsindirip berdi. Oıynǵa belsendi qatysyp, suraqtarǵa durys jaýap bergenderge syılyqtar tabys etildi.