ǴABIT MÚSİREPOV – 120
Qazaq sóz óneriniń has sheberi, kórkemsóz zergeri, halyq jazýshysy, dramatýrg, synshy Ǵabıt Músirepov týraly málimetterdiń, estelikterdiń basyn qurap edik, sony nazarlaryńyzǵa usynamyz.
Ǵabdi ál-Ǵabıt
Ǵabıt Músirepov 1902 jyly Soltústik Qazaqstan oblysynda sharýa otbasynda dúnıege kelgen. Azan shaqyryp qoıǵan esimi – Ǵabdi ál-Ǵabıt, arabsha «Qudaıdyń quly» degen maǵynany bildiredi eken. Ákesi Mahmut dinı saýatty, óz ortasynda bedeldi adam bolǵan desedi. Jazýshy da alǵashqy saýatyn moldadan ashqan. Barlyq shyǵarmasyn tóteshe jazýynyń da sebebi sol bolar deıdi zertteýshiler.
Iá, Ǵabıt 1908–1910 jyldary óz aýylynda moldadan oqyp, arabsha hat tanıdy. Odan soń aýyldaǵy Ybyraı Altynsarın júıesimen ashylǵan oryssha-qazaqsha bastaýysh mektebinde oqıdy. 1918–1921 jyldary Presnogorkov stansıasyndaǵy joǵary jeti jyldyq ýchılıshede oryssha bilimin shyńdaıdy. Al 1923 jyly jazýshy Sábıt Muqanovpen birge Orynbordaǵy jumysshy fakúltetine túsedi.
Ǵabıt Músirepovtiń alǵashqy týyndysy, ıaǵnı «Týlaǵan tolqyn» dep atalǵan ocherki «rabfaktiń» qabyrǵa gazetinde jarıalanǵan eken. Ádebıet zertteýshileri ony kórkem shyǵarma dep te sanaǵan. Óıtkeni, bul shyǵarmanyń ón boıynda ári derektilik, ári kórkemdik qasıetter toǵysqan dep baǵalaǵan. Bertin kele, qalamgerdiń sýretkerligine tamsanýshylar ony prozadaǵy aqyn dep tanı bastaǵan.
Qos qalamger
Ǵ.Músirepovtiń ádebıetpen aınalysýyna túrtki bolǵan adam – Sábıt Muqanov. Qos qalamgerdiń jas aralyǵy bar bolǵany eki jas. Jazýshy óziniń «Avtobıografıalyq áńgimesinde» bylaı dep jazady: «Meniń kitapqa degen qumarlyǵymdy, azdykópti synaı alatynymdy baıqap, Sábıt maǵan «jazýǵa kiris» dep mazalap júrdi. Sákenniń kórdeı qarańǵy bólmesinde Sábıtpen birge turdym. Beıimbet pen Sákenniń óleńderin gazet-jýrnaldardan oqı bastadym. Beıimbettiń «Shuǵanyń belgisi» bir túrli ádemi jazylǵanyn kórdim. İshimnen jazýdy qalasam da, qolym barmaı júrgen». Odan keıin janyna ertip, aqyl-keńesin aıtyp, shyǵarmashylyq qoldaý kórsetken jazýshylardyń biri Beıimbet Maılın eken.
Ǵ.Músirepov 1926 jyly jumysshy fakúltetin bitiredi. Al 1926-1927 jyldary Omby qalasyndaǵy aýylsharýashylyq akademıasynda oqıdy. 1927-1928 jyldary Shýchınsk orman sharýashylyǵy tehnıkýmynda oqytýshy bolyp eńbek etedi. 1927 jyly komýnıstik partıanyń músheligine ótedi.
1928 jyldan bastap Qazaqstannyń partıa, sovet baspa oryndaryndaǵy ártúrli jaýapty qyzmetterde bolǵan. 1928– 1932 jyldary Qazaqstan memlekettik baspanyń bas redaktory mindetin atqarday. 1933 jyly Qazaq KSR oqý halyq komısarıatynyń óner sektorynyń meńgerýshisi, 1934-1935 jyldary aldymen «Qazaq ádebıeti», keıin «Sosıalısik Qazaqstan» gazetiniń bas redaktory bolady.
Qara qaryndash
Ǵabıt Músirepovtiń jazý ústelinde ushy bar onnan astam qara qaryndash pen óshirgish jatatyn bolǵan eken. Shyǵarma jazý ústinde kóńiline unamaǵan tusyn dereý óshirip, túzetip otyrǵan. Sol sebepti onyń qoljazbalarynan syzyp túzetilgen sózderdi tabý qıyn desedi. Aq paraqtyń ózin muntazdaı taza ustaǵan.
Jazý ústelinde sıa saýyty pen qalamy da bolǵan. Ony ózi aıtqandaı, resmı jazýlarǵa ǵana paıdalanypty. Jazýshy alǵashqy kezeńderde ýákildik qyzmet atqarsa, ómiriniń orta belinen asqanda joǵary laýazymdy jumystar atqarǵan. Bul shyǵarmashylyǵyna keri áserin tıgizbeı qoımaǵan.
«Alǵash qalam ustaǵan ýaqytta keńsedegi qyzmet pen alasapyran zamandaǵy aýyr sharýalar saǵattap jazý ústeline otyrýǵa múmkindik bermedi, – deıdi estelikterinde. – Abyr-sabyr basylyp, el jatqanda, shymyldyqtyń artynda, bir buryshta túngi smenaǵa shyqqan jumysshydaı jazýǵa otyrasyń».
«Qazaq soldaty»
Qazaq ádebıetiniń proza salasynda ekinshi dúnıejúzilik soǵys taqyrybyna arnalǵan alǵashqy shyǵarmany Ǵabıt Músirepov jazǵan. Oq pen ot oranǵan maıdan shyndyǵy beınelengen «Qazaq soldaty» onyń tuńǵysh romany boldy. Qalamger bul romanyn 2-3 ret óńdegen kórinedi. «Men soǵys otyn keshken joqpyn. Maıdan surapylynyń sýretterin kóz aldyma aqylmen elestetip jazdym. Shyǵarmany birinshi jaqtan áńgimeni geroıymnyń ózine aıtqyzyp otyryp, baıandaǵan tásilimde sondyqtan edi», – deıdi jazýshy esteliginde.
Sonymen qatar, qalamger «Qyz Jibek», «Qozy Kórpesh – Baıan sulý», «Aqan seri – Aqtoqty» pesalaryn jazǵan. Ol jazǵan «Qyz Jibek» operasy men «Qozy Kórpesh – Baıan sulý» baletiniń lıbrettolary qazaq operasyndaǵy tańdaýly lıberettonyń qatarynda.
Sóz zergeri «Amangeldi» atty birinshi qazaq kınosynyń senarıin jazýǵa úles qosqan (Vs. Ivanov, B.Maılınmen birge). «Mahabbat týraly dastan» jáne eki serıaly «Qyz Jibek» fılmderiniń de senarıin jazdy.
Talǵampaz
Shákirtteriniń biri bolǵan qalamger Sábıt Dosanov Músirepov jaıynda mynandaı estelik jazǵan eken: «Aldymen kútýshige betine arnaıy massajyn jasatady. Sodan keıin pýdra jaǵyp, ton salady. Yrǵala júrip, esh asyqpaı kıinedi. Fransýz átirin sebedi. Úlken qara kózildirik kıgende bettegi ájimder jasyrynyp qalady».
Talǵampazdyǵy sonshalyq, galstýk mindetti túrde kostúmi- men úılesim tabýy nemese shulyǵy da aıaq kıimmen úndesýi kerek. Rasynda da, jazýshy aına aldynda kóp turyp, ózine erekshe kútim jasaǵan desedi. Onyń ústine, qalamgerdiń osylaı júrýine jary Husnı de sebepker bolǵan sekildi. «Basqalardyń áıeli shalbardy sý shashyp útiktese, Ǵabeńniń jary átir seýip útikteıtin», – delingen keı estelikterde.
Ańshylyq
Qalamgerdiń ańshylyqqa jany qumar bolǵany týraly da kóp estelik bar. Jumystyń aýyrtpalyǵynan arylý úshin keıde tabıǵat aıasyna shyǵyp ketetin bolǵan. Jan sergitip, ásem tabıǵatqa syryn aqtaryp, shabyt alyp qaıtady eken. Úsh myltyǵy bolǵan. Onyń biri – eski besatar, ekinshisi – japon myltyǵy, al úshinshisi – malopýlka. Ózimen birge kóbine sońǵysyn alatyn bolǵan.
Jazýshynyń bılárdqa áýestigi de erekshe bolypty. «Qazaqstanǵa bılárdty ákelgen Ǵabeń» degen de sóz bar. Jalpy, shardy taıaq arqyly kózdep turyp torǵa túsiretin oıyn shyǵarmashylyq adamdaryna óte paıdaly desedi.
Taǵy bir hobbıi
Jazýdan sharshaǵanda aınalysatyn taǵy bir ermegi – taıaq joný bolǵan. Barǵan jerlerinde kózine túsken ádemi butaqtardy kestirip alyp, sony jonyp, ádemi taıaqtar jasap shyqqan.
Jazýshy qolynan shyqqan sol taıaqtar qazir murajaılarda eksponat retinde saqtalǵan. Músirepov murajaıynda jurt qyzyǵa qaraıtyn taǵy bir dúnıe bar. Ol – dosy Ǵabıden Mustafınnen kelgen erekshe oryndyq-taıaq. Onyń eki qulaqshasy bolǵan. Ol qulaqshalardy jazsa oryndyq bolyp shyǵa keledi, al jınasa qolǵa ustaıtyn taıaq bola qalady..
Sóz sońy
Qazirgi tańda qalamgerdiń shyǵarmalary álemniń 34 tiline aýdarylǵan. Fransıa, Anglıa, Belgıa, Germanıa, Ispanıa, Vengrıa, Vetnam, Mońǵolıa sekildi birshama eldiń ádebıet súıer qaýymy Ǵabıt Músirepov shyǵarmalarymen tanysyp shyǵýǵa múmkindigi bar. Onyń úsh júzge jýyq shyǵarmasy orys tilinde basylyp shyqqan.
«Álemdik ádebıet kitaphanasy» dep atalatyn 200 tomdyqqa Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» epopeıasy men Ǵabıt Músirepovtiń etnografıalyq áńgimesi ǵana engen.
Ol ómiriniń sońyna deıin 520 shyǵarma men maqala jazyp qaldyrǵan.