Aqshamnews.kz tilshisiniń resmı suraýyna jazbasha jaýap bergen Qazaqstan Respýblıkasy İİM-niń baspasóz qyzmetiniń málimetinshe, egemendik alǵannan beri elimizde qylmys sany eki esege tómendedi. Kisi óltirý sany 4,5 ese qysqardy. Al, halyq sany bul aralyqta 1,5 esege ósti.
Bul nátıjege aýqymdy profılaktıkalyq jumystardyń arqasynda qol jetkizilip otyr.
Búginde qylmysqa qarsy naqty baǵdarlamalar iske asýda. Atap aıtqanda: kisi óltirý, urlyq, kıberqylmys, ınternet-alaıaqtyq, esirtki bıznesi, adam saýdasy, ekstremızm sıaqty qylmys túrlerine qatysty baǵdarlamalar 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan. Jalpy, mundaı baǵdarlamalardyń tıimdiligi joǵary. Máselen, atalǵan baǵdarlamalar qabyldanǵan bir jyldyń ishinde jalpy qylmys deńgeıi 7%-ǵa azaıdy. Onyń ishinde: kisi óltirý, qaraqshylyq, tonaý, buzaqylyq, urlyq aıtarlyqtaı tómendedi. Sondaı-aq buryn sottalǵandar tarapynan oryn alatyn qylmystar, qoǵamdyq oryndardaǵy, kóshelerdegi jáne atys qarýymen jasalǵan qylmystar da azaıdy.
Kóshelerdegi qaýipsizdikti kúsheıtý úshin patrúl tyǵyzdyǵy arttyryldy. Saıabaqtar men aýla qaýipsizdigi basty nazarǵa alyndy. Halyq kóp jınalatyn oryndarda dabyl túımeleri men stasıonarlyq beketter ornatyldy.
Beınebaqylaý júıeleri damyp keledi. Búdjetke salmaq salmaı, ártúrli menshiktegi kameralar iske qosylyp jatyr. Qazirgi ýaqytta qoǵamdyq oryndarda 1,5 mln kamera jumys isteıdi. Onyń 500 myńǵa jýyǵy Jedel basqarý ortalyǵyna qosylǵan. Bul jumystar ári qaraı jalǵasyn tabady. Saýda ortalyqtary men bazarlardan bastap, vokzal men áýejaıǵa deıin iri nysandar, mektepter, kireberister, lıfttiler jáne avtobýstar da beınebaqylaý júıesine qosylýda. Búginde qylmystardyń 58%-y beınebaqylaý kómegimen ashylyp keledi. Bıyldyń ózinde 523 myń ákimshilik quqyq buzýshylyqtyń joly kesildi.
İshki ister mınıstrligi balalardyń quqyqtaryn qorǵaýdy kúsheıtý maqsatynda zańnamalyq aktilerdi turaqty negizde jetildirip otyrady. Sońǵy jyldary Memleket basshysynyń tapsyrmalaryna sáıkes kámeletke tolmaǵandarǵa qatysty jynystyq sıpattaǵy qylmystar úshin jaýapkershilik edáýir qatańdatyldy. Zorlaý jáne jynystyq zorlyq-zombylyq sıaqty qylmystardyń túrleri aýyr qylmystar sanatyna jatqyzyldy. Osylaısha, taraptardyń tatýlasý múmkindigi alynyp tastaldy.
Sonymen qatar, pedofılder endi keshirim jasaý jáne merziminen buryn bosatý quqyǵynsyz maksımaldy qaýipsizdik mekemelerinde ustalady. Kámeletke tolmaǵandardyń jynystyq tıispeýshiligine qarsy qylmystardy jasyrǵan adamdarǵa qatysty 6 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý túrindegi jaýapkershilik kózdelgen.
Elimizdiń barlyq óńirlerinde ákimdikter janynan vedomstvoaralyq mobıldik toptar quryldy, olardyń quramyna bala quqyqtary jónindegi ýákilder, múddeli memlekettik organdar (ákimdikterdiń, áleýmettik qorǵaý, qorǵanshylyq jáne qamqorshylyq, Densaýlyq saqtaý organdarynyń ókilderi, ýchaskelik polısıa ınspektorlary, prokýratýra), sondaı-aq balalardyń quqyqtaryn buzý faktilerine jedel den qoıý úshin chattar ashyldy.
Múddeli memlekettik organdarmen birlesip Zorlyq-zombylyqqa, jábirleýge (býllıng), kıberbýllıngke ushyraǵan nemese kýá bolǵan kámeletke tolmaǵandardy erte anyqtaý jáne olarǵa kómek kórsetý jónindegi ádisteme iske asyrylýda (2023 jylǵy jeltoqsanda OM, İİM, DSM, MAM, EHÁQM memlekettik organdarynyń birlesken buıryǵymen bekitilgen).
Ótken jyldyń 15 sáýirinde balalarǵa qatysty zorlyq-zombylyqtyń kez kelgen túri úshin jaýapkershilikti qatańdatý boıynsha zańnamalyq túzetýler qabyldandy. Árbir mektepke kámeletke tolmaǵandar arasynda profılaktıkalyq is-sharalardy turaqty negizde júrgizetin ýchaskelik polısıa, ıývenaldy jáne krımınaldyq polısıa ınspektorlary qatarynan polısıa qyzmetkerleri bekitildi.
Quqyq buzýshylyqtardy júıeli túrde jasaıtyn balalar Kámeletke tolmaǵandardyń isi jáne olardyń quqyǵyn qorǵaý komısıasynda qaralady jáne arnaıy bilim berý uıymdaryna jiberiledi. Balalardyń zańǵa baǵynatyn minez-qulqyn qalyptastyrý jáne olardyń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý maqsatynda polısıa organdary turaqty negizde nysanaly jedel aldyn alý is-sharalaryn júrgizedi. Osy jáne basqa sharalar balalardyń quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy jaǵdaıdy aıtarlyqtaı jaqsartýǵa yqpal etedi.
İshki ister mınıstrligi vedimistik oqý oryndarymen birlese otyryp, polıseılerdiń kásibı jedeldigi, biliktiligin, quqyqtyq saýattylyǵyn jáne zamanaýı tehnologıalardy qoldaný qabiletin arttyrýǵa baǵyttalǵan jańa tásilderdi ázirlep, júzege asyrýda. Oqý baǵdarlamalary praktıkalyq daǵdylardy, synı oılaýdy, quqyq qoldaný tájirıbesin jáne standartty emes jaǵdaılarda sheshim qabyldaý qabiletin damytýǵa baǵyttalyp qurylady. Bilim berý baǵdarlamalary kásibı standarttardy eskere otyryp jańartylýda, ınovasıalyq oqytý ádisterin, zamanaýı tehnologıalar men jabdyqtardy paıdalanýǵa negizdelgen.
Qazaqstan polısıasynyń bilim-biligin, kásibı deńgeıin álemdik kórsetkishterge sáıkestendirý baǵytynda tájirıbe almasý jumystary turaqty júrgiziledi. Sonyń ishinde halyqaralyq uıymdarmen (EQYU, BUU, HEU, EO, Eýropa Keńesi, Interpol, UNODC jáne t.b.) birlesken trenıńter ótkiziledi.
IT salasyndaǵy daǵdylary bar krımınologtardy daıarlaý baǵdarlamasy ázirlený satysynda, bul baǵdarlama da halyqaralyq tájirıbege negizdelgen.
Polısıa qyzmetkerleriniń sanyna qatysty aqparat qyzmettik derekter bolyp sanalady, ol jarıalaýǵa jatpaıdy.
JKO-nyń statısıkalyq derekteriniń jáne onda zardap shekkender sanynyń ósýi 2024 jylǵy maýsymnan bastap Quqyqtyq statısıka jáne arnaıy esepke alý jónindegi komıtettiń JKO-ny esepke alý tásiliniń ózgerýimen baılanysty, bul Bas prokýratýranyń hatymen rastalady (2025 jylǵy 3 maýsymdaǵy №2-01-25-38898).
Qazir densaýlyqqa keltirilgen zıanǵa qaramastan, JKO-dan keıin medısınalyq mekemelerge júgingen barlyq adamdar esepke alynady (buryn sot-medısınalyq saraptama júrgizý qajet bolǵan).
2025 jyldyń 10 aıynda qaza tapqandar 3%-ǵa tómendedi. Táýelsizdik kezeńinde elimizdiń avtoparki 2 mln-nan 5,5 mln-ǵa deıin ósti.
Sonymen qatar, el arqyly ótetin 3 mıllıon tranzıttik avtokólik bar. Bul kólik sany men joldaǵy tyǵyzdyqqa áser etedi.
Bul rette, İİM qabyldap jatqan sharalar apattylyqty aıtarlyqtaı tómendetýge qol jetkizdi.
Sondaı-aq, apatqa birneshe faktorlar áser etedi.
Birinshi faktor. Kólik tártibiniń tómendigi, JKO-nyń 90% júrgizýshilerdiń kinásinen jasalady.
Jyl saıyn polısıa 13 mln jol júrisi qaǵıdalaryn (budan ári-JJQ) buzýdyń jolyn kesedi. 2025 jyly aýyr zardaptarǵa ákelýi múmkin jol erejelerin buzýshylyq 20%-ǵa, qarsy jolaqqa shyǵý faktileri 16%-ǵa kóp anyqtaldy, 16,6 myń «mas» júrgizýshi ustaldy.
«Tártipti» arttyrý úshin jolda patrúldik marshrýttardyń sany ulǵaıtyldy, jedel profılaktıkalyq is-sharalar ótkiziledi («Qaýipsiz jol», «Quqyqtyq tártip», «Avtobýs», «Abaılańyz, balalar!» jáne t.b.).
Drondardyń kómegimen jol júrisin baqylaý engizildi. Olar JJQ 3,6 myń buzýshylyqty anyqtady, onyń ishinde 1 myńy – qarsy jolaqqa shyǵý, 300 fakti – qaýipti basyp ozý.
Olar 7 oblysta qoldanylady: Almaty, Atyraý, Aqtóbe, SHQO, Qostanaı, Mańǵystaý, Túrkistan.
Jolda JJQ buzýshylyqtardy tirkeýdiń 27 myń avtomatty kamerasy ornatyldy, olar 7,9 mln JJQ buzýdy anyqtady.
JJQ buzýshylyqtardy tirkeý júıelerin engizý jol júrisine qatysýshylardyń tártibin arttyryp qana qoımaı, apat deńgeıiniń tómendeýine aıtarlyqtaı áser etedi.
Profılaktıkalyq is-sharalardy ótkizý úshin «óreskel buzýshylarmen» barlyq sıfrlyq sheshimderdi («ITC», «Qorǵaý», «İzdestirý jáne baǵdarlaý jónindegi analıtıkalyq platforma») jáne kameralardy «TOR» biryńǵaı platformasyna biriktirdik.
Baǵdarlama mindetterdi keshendi túrde sheshedi:
- kólik júrisin qadaǵalaý;
- izdeýde júrgen avtokólikti markasy, modeli jáne túsi boıynsha izdeý;
- agressıvti júrgizetin «qaýipti júrgizýshilerdi» izdeý;
- 8 saǵattan astam úzdiksiz júretin «sharshaǵan júrgizýshilerdi» baqylaý.
Apatty tómendetý úshin aldyn alý sharalaryn iske asyrý maqsatynda respýblıkalyq joldarda ortasha jyldamdyqty baqylaý engizildi, bul jol júrisi qaýipsizdigin qamtamasyz etý jáne JKO sanyn azaıtý úshin mańyzdy másele.
Qazirgi ýaqytta baqylaý 8 negizgi avtomobıl joldarynda ornatylǵan, onyń jalpy uzyndyǵy 2 myń shaqyrymǵa jýyqtaıdy.
Ekinshi faktor. Júrgizýshilerdi daıarlaý sapasy.
Tártipti arttyrý, prosesterdi jetildirý jáne júrgizýshi kýálikterin berý kezinde zańdylyqtyń buzylýyna yqpal etetin jaǵdaılardy joıý maqsatynda kezeń-kezeńimen keshendi sharalar qabyldanady.
Máselen, İİM-niń 2024 jylǵy 10 sáýirdegi №315 buıryǵymen mehanıkalyq kólik quraldarynyń júrgizýshilerin daıarlaý, emtıhandardy qabyldaý jáne júrgizýshi kýálikterin berý qaǵıdalaryna (İİM-niń 02.12.2014 j. № 862 buıryǵy) óz betinshe daıyndalyp emtıhandardy tapsyrý jáne A, V sanatyndaǵy, A1, V1 kishi sanattaryndaǵy kólik quraldaryn basqarý quqyǵyn alý múmkindigin boldyrmaý bóliginde ózgerister engizildi.
Test ótkizý kezinde emtıhan synyptaryn tehnıkalyq jaraqtandyrý boıynsha emtıhan alýshylardy bıometrıalyq sáıkestendirýdi, beınejazbany júrgizýdi, metal izdegishterdi paıdalanýdy jáne t.b. qamtıtyn eń tómengi tehnıkalyq talaptar belgilendi.
Kólik quraldarynyń júrgizýshilerin daıarlaý jónindegi kásiptik birlestikterdiń aqparattyq júıesin paıdalana otyryp, oqý uıymdarynda adamdardy esepke alýdy uıymdastyrý kózdelgen.
Avtomektepte oqý kýrstaryn elektrondyq formatqa aýystyrýmen aıaqtaý týraly qaǵaz túrindegi medısınalyq anyqtamalar men kýálikter alynyp tastaldy.
Aǵymdaǵy jyldyń qańtar aıynan bastap İİM «Azamattarǵa arnalǵan úkimet «memlekettik korporasıasy» KEAQ-men birlesip «Avtomektep» avtomattandyrylǵan aqparattyq júıesi paıdalanylýda.
Qazirgi ýaqytta avtomektepter men onda oqıtyndardy tirkeý, sondaı-aq oqý kýrstaryn bitirgeni týraly kýálik berý kórsetilgen júıe arqyly rastalady.
Bas prokýratýramen birlesip avtomektepterge tekserý júrgiziledi, tekserý nátıjeleri boıynsha jalǵan oqytýdyń 2 myńnan astam faktisi anyqtaldy, 32 avtomektep jumys isteýdi toqtatty, 75 avtomektep tehnıkalyq talaptarǵa sáıkes kelmedi (órt dabylynyń, reıs aldyndaǵy medısınalyq tekserýlerdiń, oqý kólik quraldarynyń bolmaýy, sondaı-aq elektr qaýipsizdigi men sanıtarlyq normalardyń talaptaryn oryndamaý).
Tekserý qorytyndysy boıynsha ýákiletti organdar júrgizýshi kýálikterin berý kezinde zańdylyqty buzýǵa yqpal etetin jaǵdaılardy joıýǵa baǵyttalǵan kólik quraldarynyń júrgizýshilerin daıarlaý prosesterin jetildirý jóninde qosymsha usynystar ázirledi.
Oqý uıymdaryn ashýdyń habarlamalyq tártibinen ruqsat berý tártibine kóshýdi, sondaı-aq kólik quraldarynyń júrgizýshilerin daıarlaý jónindegi kásiptik birlestikter men oqý uıymdarynyń qyzmetine memlekettik baqylaý tetikterin engizýdi kózdeıtin «Jol júrisi týraly», «Ruqsattar jáne habarlamalar týraly» zańdarǵa túzetýler daıyndaldy.
İshki ister mınıstri men Ulttyq ekonomıka mınıstriniń «Kólik quraldarynyń júrgizýshilerin daıarlaý jónindegi oqý uıymdarynda jol júrisi qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń táýekelder dárejesin baǵalaý krıterıılerin jáne tekserý paraqtaryn bekitý týraly» birlesken buıryǵynyń jobasy ázirlendi.
Úshinshi faktor. Jol ınfraqurylymy.
Ótetin kóliktiń tranzıti ulǵaıýda (3 mln birlikke deıin).
Bul rette jol ınfraqurylymy áli de jetkilikti damymaǵan.
Halyqaralyq tájirıbe onyń apatqa tikeleı áserin dáleldedi.
Búgingi tańda respýblıkalyq joldardyń tek 12%-y (25 myń shaqyrymnyń 3 myńy) qaýipsizdik talaptaryna sáıkes keledi.
Mundaı joldarda qaıta jóndeýden keıin adam shyǵyny birneshe ese azaıdy.
Tórt jáne odan da kóp jolaqtary bar 6 myń shaqyrymnan astam jol salý qajet (1 sanat).
Olardyń ishinde oblys ortalyqtary arasyndaǵy trassalar bar:
- Atyraý, Aqtóbe jáne Oral;
- Óskemen, Semeı;
– Qaraǵandy, Jezqazǵan, Qyzylorda;
– Qaraǵandy, Pavlodar jáne t.b.
Qaýipsiz joldardy salý – bul uzaq merzimdi sharalar, biraq apat jaǵdaıyna tikeleı áser etetin jáne qazir sheshilýi múmkin máseleler bar.
Joldardaǵy shuńqyrlar, belgilerdiń bolmaýy, nashar jaryqtandyrý, qorshaýlardyń bolmaýy jáne jol qozǵalysyn durys uıymdastyrmaý, onyń ishinde qaıta qurý nemese jóndeý júrgiziletin ýchaskeler ár óńirde bar.
Polısıa 513,7 myń shaqyrymdy qamtýmen eldi mekenderdiń avtomobıl joldary men kóshe-jol jelisine 35,9 myń tekserý júrgizdi, jol júrisi qaýipsizdigine teris áser etetin 65,1 myń aqaý anyqtaldy, olardy joıýǵa 34,7 myń uıǵarym berildi, 5,5 myń laýazymdy jáne zańdy tulǵa ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy.
Nátıjesinde berilgen nusqamalar boıynsha 1 myń shaqyrym qorshaý, 760 baǵdarsham, 11 myń jol belgisi ornatyldy.
Sonymen qatar, jaıaý júrginshilerdiń qaýipsizdigin arttyrý úshin 59,7 myń shaqyrym trotýarlardy, 15,3 myń shaqyrym jaryqtandyrýdy, 3,1 mln syzyqty metr tosqaýyl qorshaýlardy, 1,8 myńǵa jýyq jaıaý júrginshiler ótkelderin jaılastyrý, sondaı-aq 1,2 myń jaıaý júrginshiler ótkelderin rettelmeıtinderden retteletinderge aýystyrý qajet.