Qazaqy paıym
«Út» amaly tabıǵat sahnasyna órlep keledi. Bulbuldyń tańdaıynan bal tamatyn, sandýǵash kún qurǵatpaı án salatyn kez endi alys emes
«Úshtiń aıy – kúshtiń aıy» sanalǵan aqpan aıy ortasynan aýyp barady.
Aıdyń basy men alǵashqy onkúndiginde jaýǵan qar men 3-4 kúndik aıazdy eseptemegende, bıylǵy aqpan Almatyǵa jyly qabaq tanytyp keldi.
Tabıǵat tamyrshylary 15 aqpan kúni Kóktem men Qys beldesetinin aıtqan. «Osy kúni aýa raıy qandaı bolsa, kóktem kúni sondaı bolady» degen boljam da bar. Bıylǵy Almaty kóktemi shýaqty, gúldi, shyraıly bolatynyna esh kúmán joq.
Biraq alda «Bórisyrǵaq» amaly bar ekenin esten shyǵarmaıyq. Aqpannyń 17-men 23-i aralyǵynda kórinis beredi. At qulaǵy kórinbeıtin osy boranda qasqyrdyń arlany men qanshyǵy juptasyp, 62 kúnnen soń qasqyr bóltirigin ómirge ákeledi eken. Syrǵaq dep burshaqtan kishi muzdy qar túıirshikterin aıtady. Kónekóz qarıalar bul amaldyń ataýyn osy bóriler men syrǵaqty boranǵa baılanysty «Bórisyrǵaq» dep ataǵan bolsa kerek. Aspan deneleriniń qımyl-áreketterine qaraǵanda, Almatyda jylylyq saqtalatyn syńaıly. Degenmen, qubylmaly aqpan aıyna kóp sene berýge de bolmaıdy. Jem-shóp taýsylyp, óris ashylmaı, daýyl basylmaı álekke salatyn mezgil osy kez.
Úsh kúnnen keıin (osy aıdyń 20-synan) ótken joly sóz etken «túske deıin kıiz, tústen keıin múıiz» dep atalǵan «Út» amaly bastalady. Út sózi týraly túrli qısyn, boljam, áńgime kóp. Bireýler ol «sıyr» degen kóne qazaq sózi dese, endi bireýler kıiz úıdiń sańlaýynan túsken sáýleni «út» dep ataıdy deıdi. Qalaı bolǵanda da, út amaly – alda bolatyn kóktemniń habarshysy, nyshany, belgisi. Qazaqy jańa jyldyń jarshysy. Osy amal ótkesin kúnniń shýaǵy burynǵydan molaıyp, qyzýy arta túsedi. Kóktem kelip qalǵandaı áser beredi. Út amaly elimizdiń barlyq jerine birdeı qaýipti, qaharly bolyp kelmeıdi. Aıtalyq, ońtústik óńirlerde «Út keldi, qut keldi!» dep qýana qarsy alady. Óıtkeni, osy kezde kúnniń shýaǵy kóbeıip, jaryǵy molaıyp, batý merzimi uzaryp, birli-jarym sıyrlar buzaýlap, jurtshylyq ýyzǵa jaryp, sútke qaryq bolyp máre-sáre kúı keshedi. Shyǵys, soltústik jáne batys aımaqta yzǵyryq soǵyp, qar borap, jem-shóptiń mol qory azaıyp, sharýalardy ábigerge salatyn bolǵan. Olar «út keldi, jut keldi» dep bul amaldy jabyrqap qarsy alǵan, unata qoımaǵan.
Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, búgin aqpannyń –16-sy, aı boıynsha – 24-i, qazaqsha aıdyń ekinshi jańasy. Biz sóz etip otyrǵan apta aıdyń basy men ortasyna sáıkes kelip tur. Bul sáıkestik jańbyr, qar jaýatynyn, yzǵarly jel turatynyn, aýa raıynda bolatyn basqa da ózgeristerdi ańǵartsa kerek. Qalaı bolǵanda da aldymyz kóktem men jaz ǵoı...
Aıtpaqshy, kóktemniń belgileri bilingenmen kók qarǵanyń daýsy áli estilmeı tur. «Kók qarǵa kelmeı, kóktem shyqpaıdy» degen burynǵylardyń sózi bar.
BABALAR BOLJAMY
Kóktemde…
*Torǵaı erte jumyrtqalasa, kún erte jylynady.
*Kún kóp kúrkirese, egin, shóp mol shyǵady.
*Qarǵa qarǵyn sýǵa shomylsa, kóktem erte keledi.
*Tań kúńgirt tartyp, kún manaýrap kórinse, jyl jaýyn-shashyndy bolady.
*Jyl basynda tań órtteı qyzaryp atsa, ol jyly jamanshylyq, jut, qýańshylyq bolýy múmkin.
*Tań shashyrap atsa, jyl molshylyqty, berekeli.