Tulǵataný
Birde Ázilhan Nurshaıyqov Qabdesh Jumadilov jaıynda baıandama jasap jatyp, oǵan: «Qabdesh eger kıiz úıdiń túgel syrtqy keregesi bolsa, men sol keregeniń bir-aq kózimin» dep baǵa beredi. Qandaı tamasha teńeý! Mine, sol kerege búginde tól ádebıetimizdiń tamyryna aınalyp, ony tirep tur desek, asyra aıtqanymyz emes.
Qabdesh Jumadilov – ádebıetti ardaqtaǵan, aqyn-jazýshyny qasterlep, kókke kótergen zamannyń perzenti. Biz, jańa zamannyń jastary, jazýshy boılaǵan tereńdikke birge boılaı aldyq pa? Onyń ómirimen, shyǵarmashylyǵymen qanshalyqty tanyspyz? Kókeıde júrgen san saýalǵa jaýap izdeý barysynda jazýshyny alǵa jetelegen onyń ádildikke umtylysy, ómirlik prınsıpteri men minezi ekenin uǵyndym.
Talaby – ádildik
Arman Jumadil – Qabdesh Jumadilovtiń uly. Qazirgi ýaqytta «Qazaqstan tarıhy» kafedrasynyń aǵa oqytýshysy. Sonymen qatar, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty. Osy maqala – Arman Qabdeshulynan alǵan suhbattyń jemisi.
«Kez kelgen shyǵarmasyn, pýblısısıkasyn alyp qarasań da baıqalatyn úlken bir másele, ol – ádildik. Ádildikti aıtý, shyndyqty aıtý. Óıtkeni, jazýshy – bul qoǵamnyń aınasy. Qazaqtyń: «Et sasysa, tuz seber» degen sózi bar. Jazýshylar – sol qoǵamnyń tuzy. Qoǵam, adam, atqaminerler, bılik basyndaǵylar qaıda ketip barady? Solardyń bárin baıqaǵan soń túzetýge tyrysady. Negizgi moraldyq, ar-ojdandyq prınsıpter bar. Sodan aýytqymaýǵa tyrysady. Jazýshynyń qoǵamdyq ómirge qatysty árbir maqalasynda ashshy shyndyq kórsetilgen», – deıdi Arman Qabdeshuly.
Jazýshy ásirese tarıhı taqyrypqa kelgende qataldyq tanytady. Ol úshin tarıhqa qıanat jasaý – keshirilmes kúná ispetti. «Táýelsizdik alyp, óz qolymyz óz aýzymyzǵa jetken soń, ústimizden qaraıtyn eshkim bolmaǵannan keıin kóptegen jazýshylar, zertteýshiler tarıhqa qıanat jasady. Ózderiniń ata-babalaryn dáriptegisi keldi. Bolmaǵan nárseni boldy dedi. Sondaı kezde ákemiz óte qataldyq tanytatyn. Tarıhqa qıanat júrmeýi kerek. Eger ol júretin bolsa qalǵan nárseniń bári beker. Aldamshy dúnıege aınalady», – deıdi ol.
Qabdesh Jumadilov bul týraly óziniń «Tarıhty talapaıǵa salmaıyq» atty maqalasynda: «Tarıhty zerttep, tereńine boılaý, tarıhı tulǵalar jaıynda qalam tartý – ınemen qudyq qazǵanmen birdeı», – degen eken.
Jazýshynyń taǵy bir qasıeti – eshqashan ózin qınap shyǵarma jazǵan emes. Ózgeler sekildi «búgin qalaıda eki bet jazam» dep, aq ter, kók ter bolmaǵan. Bul týraly Arman aǵa bylaı deıdi: «Ákemizdiń prınsıpi – shyǵarma jazylmaýy kerek, týýy kerek. Áýeli, kitap jazýdyń mindetti túrde bir kezeńderi bar. Bir taqyrypty zertteý úshin aldymen oqýlyqty qaraısyń, derekterdi qaraısyń. Ártúrli adamdarmen áńgimelesesiń, solardyń pikirin bilesiń degen sıaqty. Sondaı nárselerden turady daıyndyq. Al sondaı materıal jınalǵannan keıin basyńda oıyń, josparyń, shyǵarmań pisken kezde ol kedergisiz týýy kerek. Al ol týatyn kezde ákemiz shegelep qoıǵandaı otyrady. Ońǵa, solǵa, qydyrýǵa, demalýǵa shetelge baryp qaıtýǵa «eshqandaı zaýqym joq» deıdi. Al endi shyǵarmasyn bitirip, sońǵy núktesin qoıǵan kezdegi jan lázzaty qandaı, ony sózben aıtyp jetkizý múmkin emes. Ol da jazýshynyń óziniń tól balasy sıaqty».
Arman Qabdeshulynyń aıtýynsha, olar ákesin jumys ústinde ǵana kóretin. Arasynda boı jazýǵa turmasa, tańnyń atysynan kúnniń batysyna deıin kitap oqýmen, bolmasa jazýmen aınalysqan. Ol kezde kompúter joq. Bári mashınkaǵa qolmen basylatyn. «Mashınkaǵa basylǵanǵa deıinniń ózinde úsh qaıtara tekseriledi, kóshiriledi. 20-30 baspa tabaq betti qaıta jazyp shyǵý, qaıta oqý, qaıta óńdeý ońaı emes. Bári densaýlyqtyń esebinen ketedi. Kózdiń maıy taýsylatyn nárse. Buǵan endi tabandylyq kerek». Mine, búginde qalamgerdiń tabandylyǵynyń arqasynda dúnıege qanshama keremet týyndylar keldi.
Kóshpendilerdiń sońǵy tuıaǵy
Jazýshynyń atyn shyǵaryp, óte joǵary baǵalanǵan shyǵarmasynyń biri – «Sońǵy kósh» dılogıasy. Ol ońaı jazylǵan joq. Basylyp shyǵýynyń ózi birtalaı ýaqytty talap etken. Onyń alǵashqy aprobasıasy «Qazdar qaıtyp barady» áńgimesi bolǵan. Alǵashqyda Qytaı qazaqtary týraly shyǵarmanyń senzýradan ótý-ótpeýin, halyq qalaı qabyldaıtynyn teksergen eken. Qudaı ońdap, jyly qabyldanǵan.
«Qyzyq. Keıingi jazýshylardyń birazynda osy sújet baıqalady. Ol ne? Qabdesh Jumadilovtiń mektebi degen sóz, áseri degen sóz», – dep tujyrymdady Arman Qabdeshuly.
Iá, ár shyǵarmanyń óziniń qyzyq taǵdyry, bólek joly bar. Kitapty jazý úshin jazýshy mindetti túrde sol jerdi kórýi kerek. Bul da qalamgerdiń bir ustanymy bolsa kerek. Jer-sý attaryn, geografıalyq aımaqty kóz aldyna elestetýi kerek. Óıtkeni, keıbir jazýshylar ózderi jazyp jatqan óńirdi múldem kózimen kórmegen.
«Ákemizdiń bir ereksheligi, ol – kóshpelilerdiń sońǵy tuıaǵy, kóshpeli ómirdiń romantıkasyn kórgen kisi. Qazirgi shyǵarmashylyq adamdar kóshpeli ómirdi kóz aldyna elestete almaıdy. Onyń qyzyǵyn, rahatyn, stıhıasyn tanymaı jatady. Keıde bireýler shyǵarmalarynda tań atpaı, kún shyqpaı aýyl turýy kerek, úıdi jınaýy kerek, jolǵa qamdaný kerek, kóshý kerek deıdi. Sonyń bári azap sıaqty kórinedi. Qudaı-aý, osy kóshýdi qashan toqtatar ekenbiz degen sıaqty bir qınalyp qalǵan sátter kóz aldyna elesteıdi. Biraq kóshpeliler úshin bir orynnan bir orynǵa jyljý, júrip otyrý – ómirdiń sımvoly. Bilesizder me, kóshpeliler kóshke shyqqan kezde bir kıerin kıip shyǵady. Olar úshin bul – úlken mereke degen sóz. Aldaǵy basqa aýyldarmen aralasý, qudandalyq qatynastar ornatý degen sıaqty ómirlik salttarmen baılanysty nárseler. Kóshe salý degen jaı proses emes. Ol – úlken astarly dúnıe, ómirsheńdikti qamtamasyz etetin nárseler, qubylystar».
Onyń shyǵarmalary ómirsheń
Taǵy bir qýantarlyǵy, jazýshynyń kózi tirisinde barlyq shyǵarmalary ózine saı, laıyqty baǵasyn alǵan eken. Árıne, munyń basty sebebi – ol qozǵaǵan taqyryptar men kótergen máselelerde jatyr.
«Qabdesh Jumadilovtiń shyǵarmashylyǵy eshqashan bankrottyqqa túspeıdi. Ol únemi oqylady. Óıtkeni, onyń basty taqyryby – ult taǵdyry, jer máselesi. Bylaısha aıtqanda, búgingi kúnniń eń ózekti máseleleriniń bári Qabdesh Jumadilovtiń shyǵarmalarynda jazylǵan. Qazaqstanda kitaby órtengen jalǵyz jazýshy – Qabdesh Jumadilov. «Árip pen Sara» degen jınaq bar. Sol jınaqtyń ishinde alǵashqy ret «Dıktatordyń ajaly» degen áńgime ketken. Jurt oqysyn, mektepke tarasyn, balalardyń qolyna tısin dep, qazirgi Abaı oblysy, Úrjar aýdanyna 150 kitap jibergen. Eki aptadan keıin osy kitapty KGB-nyń adamdary jınap alyp, órtegen kórinedi. Sonda osy «Dıktatordyń ajaly» degen áńgimesi úshin. Sol jerde qyraǵy bireýler sol dıktatorlardyń ishinen Elbasyny tanyp qoıdy ma, bilmeımin, áıteýir qyraǵylyq tanytqan kórinedi», – dep buryn el estimegen jańalyqty aıtyp berdi.
«Jazýshy degen boıjetken emes, bárine unaǵysy keletin» dep Qabdesh Jumadilovtiń ózi jazyp qaldyrǵan eken. Onyń óziniń ómirlik prınsıpteri bar. Sol prınsıpterinen aýytqymaǵany, ustamdylyǵy, bıliktiń saraı bulbuly bolmaǵany úshin ol bir kezderi halyq jazýshylaryna beriletin stıpendıany 7 jyl almaı, qaǵylǵan. «Biraq óziniń pozısıasynan qaıtpaǵan. «Eger úlken kisiden keshirim surap, aldynan ótseń, mansap ta, ataq ta bolady» degen usynys bolǵan. Soǵan da bas ımegen. Mine, jazýshynyń prınsıpi. Qazir sol úlken kisimiz qaıda, Qabdesh Jumadilov qaıda?!», – deıdi Arman Jumadil.
Onyń ár shyǵarmasy – daıyn turǵan senarı. Teatr qoıylymyna, kınoǵa laıyq dúnıeler. Sol sebepti, Qabdesh Jumadilov shyǵarmalary árqashan suranysqa ıe.
«Ákem bılárdtyń termınderin qazaqsha aıtatyn...»
Sóz oraıy kelgende Arman Qabdeshulynan qalamgerdiń ózge de qyzyǵýshylyqtary jaıly suradyq. Jazýdan bólek nemen mashyqtandy, súıikti isi qandaı boldy degen saýaldardyń jaýaby sizderdi de tań qaldyrmaı qoımas.
«Árıne, serýendeýdi jaqsy kóretin. Ákemiz barda talaı taýlarǵa shyǵatynbyz. Taý bókterine baryp demalǵandy unatatyn. Ózi taý balasy ǵoı. Tarbaǵataıdyń azamaty. Sol taýlarǵa barǵanda Maldybaı, Jandybaı qystaýlary kóz aldyna elesteıdi me eken?», – deıdi Arman sol bir sáýleli sátterdi esine alyp.
«Bılárdty unatatyn. Ákemizben bılárd oınap jatqanda sol bılárdtyń termınderin qazaqsha ataıtyn. «Qap, sony kezinde jazyp almappyz» dep ókinemin. Áıtpese, qazir bılárdtyń ataýlaryn qazaqshalaý – úlken is. Mysaly, bılárd oınap jatqanda lýzaǵa túsip ketken shardy «maıshelpek» dep ataıtyn. Shahmat oınaýdy da unatatyn».
Degenmen kóp jaǵdaıda qoly bosaı qalsa, otyra qap kitap oqıtynyn aıta ketti. Jazýshy bolǵan soń únemi bilimin tolyqtyryp, jetildirip otyrý shart bolatyn. «Bárin oqıtyn. Ásirese sheteldik jazýshylardy kóp oqydy. «Taǵdyr» degen romandy jazardan buryn Qytaı taqyrybyndaǵy kitaptardyń bárin oqyp shyqty. Burynǵy sovet kezeńinde shyqqan saıası kitaptardy, ádebı kitaptardy da oqydy. Ásirese, qytaı jazýshylarynyń shyǵarmalaryn oqydy. Óıtkeni, sol eldiń fılosofıasyn, kózqarasyn, dúnıetanymyn, dúnıetanymdyq qundylyqtaryn, ustanymdaryn bilýi kerek. Ony qaıdan alasyń? Oqyp, tabıǵı jolmen túısinip baryp qana uqpasań, qıyn nárse».
«Endi bir qyzyq nárse, ákemizge talaı adamdar aqyl-keńes surap kelgen. Mysaly, Qýanysh Sultanov degen aǵamyz bar. Bir kezderi Qytaıǵa elshi bop taǵaıyndalǵan. Sonda Qytaıdan, Qytaı qazaqtarynan habary joq. «Ne isteımin, kimnen maǵlumat alsam» dep júrgen kezde bireý aqyl bergen ǵoı. «Aǵa, siz osy Qabdesh Jumadilovtiń shyǵarmalaryn oqyńyzshy» dep. «Sońǵy kósh» degen taǵy basqa kitaptary bar. Sony qolyna alyp, bárin aqtaryp shyqqan ǵoı. «Paıdasy tıdi» deıdi. Sol jerdegi máselelerdi uqty. Sodan ákemizben kezdesken kezinde ózi qolyn qysyp, rahmetin aıtqan. «Sizdiń shyǵarmalaryńyz elshilik qyzmette júrgen kezde maǵan kóp septigin tıgizdi dep», – deıdi Arman Jumadil.
«Olar basynda jeteý bolatyn»
Qabdesh Jumadilov tarıhı tulǵalardyń ómirbaıany jaıly kóptegen sony shyǵarmalar jazǵan. Máselen, Qabanbaı batyr («Daraboz»), Aqjan Atahanov («Atameken»), Qanysh Sátbaev («Akademtıktiń kóz jasy»), Áset Naımanbaev («Taǵdyr») t.b. Tipti maqalalarynyń ózinen sol stıldiń, ózindik qoltańbanyń lebi esip turady. Zamandastary Ákim Tarazı, Ramazan Toqtarov, Zamanbek Jakenovter, taǵysyn taǵy aqyn-jazýshylar talaı maqalaǵa arqaý bolǵan. Mine, sonyń arqasynda qalyń oqyrman ult ardaqtylaryn etene tanyp jatyr.
«Olar basynda jeteý bolatyn. Ramazan Toqtarov, Qalıhan Ysqaqov, Ákim Tarazı, Saıyn Muratbekov, ózi jáne Dúısenbek Qanatbaev qoı deımin. Basynda «jeti qaraqshy» bop júrgen. Arasynda bir-ekeýi kúıbeń tirlikpen shyǵyp qalǵannan keıin, bulardy jurt qaljyńdap: «bes tapal» dep atap ketti. Sol kisilerdiń barlyǵy meniń kóz aldymda ótti. Es bilgenimnen únemi úıde qonaqtar júretin. Qudaı biledi, apta saıyn kele me, aptasyna birneshe ret kele me nemese bir-birine kezek-kezek bara ma, áıteýir ara qatynastary óte jaqyn boldy», – deıdi Arman Jumadil.
Arman Qabdeshulynyń aıtýynsha, Jazýshylar odaǵy qalamgerlerge arnap eki úı salyp bergen eken. Olar qazir Jambyl kóshesiniń boıynda. «Bireýi – Jambyl, 163, ekinshisi – Jambyl kóshesi, 165. Aq úı men sary úı. Ádette «Eki qoshqardyń basy bir qazanǵa syımaıdy» dep jatady. Myna jerde úkimet 40 jazýshyny bir-birine jaqyn ornalastyryp qoıǵan. Ol da bir dáýren eken», – deıdi Arman Jumadil esik aldyndaǵy aıtys-tartys, daý-damaı, ázil-qaljyńdy esine túsirip.
«Bir qyzyǵy, bizdiń úıde kenjemiz, Erke degen qyzymyz bar. Erkeniń atyn qoıarda úlken konsılıým bolǵan. «Qabdeshtiń úıine qyz keldi. Tórt uldan keıin bir qyz ǵoı. Nebir attar ketti. Jyr-ańyzdardan, tarıhtan nebir sulýlar, nebir dana qyzdar. Sonda Erkeniń atyn qoıǵan – Ospanhan Áýbákirov. Sondaǵy aıtqany: «Tórt aǵasy bar kishkentaı ǵana qyzdyń aty tórt áripten turatyn «Erke» bolýy kerek», – depti. Sodan «Erke» atandy. Minekı, sondaı zamandar edi. Qasymyzda Hızmat Abdýllın – uıǵyrdyń jazýshysy, tómende – Ospanhan Áýbákirov, bir jaǵymyzda – Táken Álimqulov. Onyń ar jaǵynda – Muhamedjanovtar, Dombaevtar, taǵy-taǵylar... Mine, sonda dalaǵa ýlap-shýlap shyǵamyz, barlyǵy – jazýshylardyń balalary. Qyzyq...».
Ol da bir dáýren edi.
Sóz qadirin kótergen
Qabdesh Jumadilovtiń shyǵarmalary keńinen taldanyp júr. Ol týraly doktorlyq ta, kandıdattyq ta dısertasıalar qorǵalýda. Biraq bir kenje qalǵan dúnıesi – qalamgerdiń pýblısısıkasy.
Prozanyń aýyr júgin qaıyspaı kótergen qabyrǵaly qalamger 50-den astam maqala jazdy. Maqalalary kesek, kólemdi. Qazaq ádebıetinen bólek, qazaq pýblısısıkasynda da qoltańbasyn qaldyryp ketti. Onyń maqalalarynyń ereksheligi, tyń jańalyǵy qandaı degen suraqty Arman aǵaǵa qoıdyq. «Qazir sóz qadirin biletinder azaıyp ketti. Ózi oqyǵan mátindi uqpaıtyn urpaq kele jatyr. Qazaqtyń qazaq bolýynyń bir sharty – sózge toqtalý. Sóz qadiri jalpy qazaqtyń boıynda bar qasıet qoı. Basqa halyqtar qazaqty sıpattaǵan kezde sózge toqtaıtynyn aıtyp ótetin. Orystyń saýdagerleri qazaqtyń bir minezin baıqaǵan. Qazaqtar taǵdyrly máselelerdi qol alysyp sheshetin. Nege? Ýáde berdiń be – orynda. Qol alystyń ba – orynda. Ol – amanat. Óıtkeni, ýáde – Qudaıdyń bir aty. Alaqan – qudaıdyń móri. Solaı túsinetin», – deı kele, Arman Qabdeshuly jazýshynyń eki sóılemeıtin, prınsıpshil adam bolǵanyn aıta ketti.
«Biz búgin batysshyldyqqa urynyp jatyrmyz. Ol sondaı bir keremet dúnıe emes. Óz tamyryńdy, óz ata jolyńdy oılanýyń kerek. Qaıtsek ulttyq bolmysymyzdy saqtap qalamyz? Árıne, salt-dástúrdiń ozyǵy bar, tozyǵy bar. Ozyq salt qaısysy? Ol – qazaqty aırandaı uıytatyn salt-dástúr. Solardy saqtaý kerek. Ákemiz osy máselelerdi ustanǵan. Ol – qara qyldy qaq jaryp ádildikti aıtý, pozısıańnan taımaý, búlinip bara jatqan bireý bolsa sony ýaqytynda túzetý, ásirese jurttyń nazaryn bir máselelerge aýdarý. Sońǵy jyldarda pýblısıs bolý, shyndyqty aıtý, dáleldi sóıleý, halyqtyń muń-muqtajyn, múddesin qorǵaý ońaı bolmady», – deıdi Arman Jumadil.
Azat eldiń ádebıeti
«Ádebıet – halyqtyń rýhanı ómiriniń shejiresi, ári ózine ózi zer salyp, boı túzeıtin aınasy ispetti. Biraq aınanyń da ár túri bolady: bet-júzińdi zorǵa kórsetetin bolymsyz qol aına bar da, tula boıyńdy túgel qamtıtyn sharaına taǵy bar», – dep jazýshynyń ózi maqalasynda jazyp ketkendeı, tól ádebıetimizdiń basynan nebir aýyr kúnder ótti. Qazaq elıtasy qaq jarylyp, aýyr kezeńderdi bastan keship jatty. Mine, sondaı arandatýshylyq saıasattyń taqsyretin tartyp jatqanda «Azat eldiń ádebıeti» atty maqala ómirge keldi.
Qabdesh Jumadilovtiń 70-ten asa áńgimesi bar. Solar da qoǵamdaǵy ártúrli sheshimin tappaı júrgen máselelerdi qaýzaǵan. «Otbasyndaǵy jaǵdaı qalaı ózgerip jatyr, basshy men qosshynyń arasyndaǵy baılanys, aýyldyń, qarttardyń máselesi, qazaqtyń genofondy máselesi. Ult taǵdyrymen baılanysty osyndaı dúnıeler qysqa-qysqa áńgimelerde kóterildi. «Táýelsizdik qalaı keldi, qalaı aldyq, qandaı áttegen-aılar bar» degendi Qabdesh Jumadilovteı ashyp kórsetken jazýshy joq». Onyń «Máńgilik maıdan», «Qylkópir» degen sıaqty shyǵarmalarynda sol ótpeli kezeńdegi Qazaqstan qoǵamynyń ashshy shyndyǵy aıǵaılap tur.
Maqsatymyz – jastardy oqytý
«Basty maqsat – jastardy oqytý. Ákemizdiń: «Rýhanı jańǵyrý kitap oqýdan bastalady» degen sózi bar. Sol shyndyq. Erteń kitap oqyǵandar telefonǵa telmirip otyrǵandardy bıleıtin zaman keledi. Kedeı halyqtar nege telefonǵa telmirip otyrady? Óıtkeni, sol jerden baqytty ómir izdeıdi. Biraq bul – jalǵan. Bir kún telefonda otyrasyń da, erteńine esińe túsirshi, «ne kórdim» dep. Esińe túspeıdi. Esińe túspegen nárse, ol – jalǵan. Ýaqytyń zaıa ketti. Al ýaqytty zaıa ketirý – kúnániń bir túri. Al, bir áńgime oqyp shyqshy. Qandaı áser aldyń? Ómir baqı umytpaısyń. Qurby–qurdastaryńa, joldastaryń aıtasyń», – deı kele, Arman Jumadil kitapty ásirese qyzdar kóbirek oqysa deıdi.
Qyzdar qaýymynyń qashan da yqpaly erekshe. Kitap oqıtyn qyzdyń sanasy bıik bar, ulttyq bolmyspen tárbıelengen, boıynda qazaqı ádebi bar. Jáne ózimen tanysqysy keletin jastardyń bárine sol talapty qoıa alady, – dep sózin támamdady Arman Qabdeshuly.
Oqyrmanyn tapqan Qabdesh
Qabdej Jumadil shyǵarmalary búginde qalaı oqylady, jastar arasyndaǵy tanymaldylyǵy qandaı degen saýaldy «FARAB» oqyrmandar klýbynyń belsendi múshesi, fılologıa fakúltetiniń 3-kýrs stýdenti Araılym Zeberhanǵa qoıǵan edik.
«Qazaq ádebıetiniń qara nary Qabdesh Jumadilov shyǵarmashylyǵy –kórkem oralymǵa toly til. Bul týyndylar qazirgi ýaqytta jutańdyq tanytyp júrgen til baılyǵymyzdyń ornyn toltyrady, ony moıyndaýymyz kerek. Sondyqtan Qabdesh Jumadilov týyndylaryn, ásirese, qarasózdiń qasıetine ańsary aýyp júrgen jas urpaq kóbirek oqyǵany jón. Bul rette, bizdiń býyn arasynda kóbirek oqylyp júrgen «Sońǵy kósh», «Qazdar qaıtyp barady», «Taǵdyr» romandaryn óte taǵylymdy desek, jańylmaǵan bolar edik», – deıdi ol.
Araılym Zeberhannyń aıtýynsha, Qabdesh Jumadilov týyndylary taqyrybynyń tosyn da, kúrdeliligine, oqıǵalardyń kóp jaǵdaıda alǵash kóterilip otyrǵan tyńdyǵyna, adam minezderiniń saldarlylyǵyna, ıdeıasynyń tereń shynshyldyǵyna da qaraı erekshelenedi.
«Naǵyz jazýshy ádebıetke óz týyndylarymen qosa, óz taqyrybyn da ala keledi», – degendeı, Qabdesh Jumadilovtiń qazaq ádebıetine qosqan eń eleýli úlesi – onyń tyń hám batyl taqyryptar alyp kelgendigi. Bul qazaq ádebıetinde ýaqytynda áli qozǵala qoımaǵan bólek súrleý, – deı kele, Araılym óz oıyn aıaqtap, jazýshynyń shyǵarmalary qashan da máńgilik jasaı beretin aıtty.
«Men – qazaqtyń jazýshysymyn. Bireýler ózin adamzattyń jazýshysy sanaıdy. Joq, men oǵan umtylmaımyn. Adamzatqa aqyl aıtatyn ár ulttyń óz jazýshysy bolýy kerek». Qazaqtyń jazýshysy qaldyryp ketken mol mura – amanatymyz. Tuńǵıyq tulǵanyń telegeı taǵdyryn bir maqalaǵa syıǵyzý múmkin emes. Qabdesh Jumadilov ustanǵan pozısıa, prınsıpter barsha adamzatqa úlgi ekeni sózsiz.