Qazan qaqpany qaǵyp tur. Bul aıdyń qaharly qara jeli, tentek minezdi «Buǵy múıiz» amaly bar
23 qyrkúıekte kún men tún teńeldi. «Mızam shýaq» amaly júrip jatyr. Súmbile juldyzy týdy. Endi sýda súlik óledi. Sý salqyndap, jylqy shybyn-shirkeısiz, súlikten qaýipsiz jaıylady.
Jylqynyń túgi jyltyldap, ózi qýtyńdap, naǵyz qoń jınaıtyn kezi osy. Aptanyń sońynda Qazan aıy kiredi. Bul aıdy bozqyraý, kúzem aıy dep te ataıdy. Bul ataýlar osy aıdaǵy aýa raıy men atqarylatyn sharýaǵa qatysty qoıylsa kerek.
Qustar jyly jaqqa – mekenine oralsa, malshylar qoıdan kúzem alýdy, kúzekke kóshýdi bastaıdy. Bıe aǵytylyp, kúzdik soıylady. Jaýyn kóp bolýy saldarynan kún salqyn tartady. Qar ushqyny bilinip, sýǵa muz qatady, bozqyraý túsedi. Bult qoıýlanady. Pisip úlgermegen kókónis pen egin sýyqqa urynsa, halyq ony «qazan urdy» deıdi.
Qazan aıynyń 9–14 juldyzynda «Qarajel amaly», 19–24 juldyzynda «Buǵy múıiz amaly» kiredi. Qazan aıynda kishi qazan, úlken qazan atalatyn amaldar bar. Kishi qazan – 28 qyrkúıekten keıin, 4-5 kún shamasynda ótedi. Kún sýytyp, alǵashqy salqyndyq bolady. Jınalmaǵan eginge, kókónis pen baqsha daqyldaryna qaýip tónetini osy ýaqyt. Kishi qazanda jel turyp, kún azdap sýytyp, jańbyr jaýady. Tushshy shópterdiń boıaýy ońyp qýraıdy. Al ashshy shópter: shaǵyr, sorań, qara jýsan, alabota, t.b. pisedi, tushıdy. Qazaq bul qubylysty «shópti qazannyń qaǵýy» deıdi. Joǵaryda atalǵan ashshy shópterdi «qazan qaqpaı mal jemeıdi. Mal ósiretin el bul shópterdi «qazan qaqpaı» shappaıdy. Qazan qaqpaı shabylǵan ashshy shóp maldyń ishine tıedi, as bolmaıdy.
Búgin Grıgorıansha aıdyń sońǵy aptasy (28), qazaqsha (eski esep boıynsha) aıdyń jartysy (14), aı esebi boıynsha, qyrkúıektiń ortasy (13). Apta aıdyń ortasy men sońyna dóp kelip tur. Kún qubylýy, jańbyr jaýýy, salqyndyq oryn alýy yqtımal... Aldaǵy kúnderi 28 qyrkúıek – 5 qazan aralyǵynda aýa raıy qubylmaly bolady. Elimizdiń bir aımaǵynda salqyn bolsa, ekinshi aımaǵynda kún ysıdy, al Almatyda turaqsyzdyq oryn alady: birde ashyq, birde jaýyn, oqta-tekte jel turady...
Kún sol qalpy salqyndyqty saqtap qalady deýden aýlaqpyz. Alda áli «Kempir shýaq» amaly bar...
BABALAR BOLJAMY
Qazannyń qara jeline oraı jasalǵan joramal:
*Eger bult jelge qaraı kóshse, onda keshikpeı qar jaýady, bult ortasynan ydyrasa, aýa raıy buzylady.
*Bult shetinen ydyrasa, onda aýa raıynyń ońalaıyn degeni.
*Ońtústikten uzaq soqqan jel baǵytyn ózgertip, shyǵys jaqtan soǵar bolsa, aýa raıy jaqsarady.
*Ońtústikten soqqan jel baǵytyn ózgertip, batystan soǵar bolsa, aýa raıy búlinedi.
*Bult kókjıekten býdaq-býdaq órkeshtene kóterilip, ile-shala kórinbeı ketse, onda qatty jel turyp, qaqaǵan aıaz bolmaq, bult órkeshtengen kúıi kóterile berse, qalyń qardyń belgisi.