Úkimet Qazaqstannyń 2024 jylǵy damýyn qorytyndylaýdy jalǵastyrýda, dep habarlaıdy aqshamnews.kz
2024 jyl – bilim berý júıesin damytýdaǵy mańyzdy kezeń. Mektepke deıingi deńgeıden bastap tehnıkalyq jáne kásiptik deńgeıge deıingi barlyq deńgeıdegi bilim berý sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan strategıalyq maqsattar iske asyrý satysynda.
Búgingi tańda 11,6 myń mektepke deıingi bilim berý uıymdarynda 1 mln-ǵa jýyq bala tárbıelenýde. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha el óńirlerinde 75,5 myń oryndyq 627 mektepke deıingi uıym ashyldy. Bul kezekte turǵan 2 jastan 6 jasqa deıingi balalardyń 93,1% mektepke deıingi oqytý men tárbıeleýmen qamtamasyz etýge múmkindik berdi.
Mektepke deıingi uıymdarda oryndardy bólýdiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý úshin aǵymdaǵy jyly pılottyq rejımde Qazaqstannyń tórt qalasy – Taraz, Shymkent, Túrkistan, Oral qalalarynda vaýcherlik qarjylandyrý júıesi engizildi. Bolashaqta ony búkil el boıynsha masshtabtaý josparlanýda.
Mektepke deıingi uıymdarda mektepke deıingi uıymdarǵa barmaıtyn balalardyń ata-analary úshin 4,2 myńnan astam konsýltasıalyq pýnkt jumys isteıdi. Bul tarmaq balalardy tárbıeleý men damytýǵa mańyzdy kómek kórsetedi, olardy oqytý men mektepke daıyndaýdyń teń bastapqy jaǵdaılaryn qamtamasyz etedi. Aǵymdaǵy jyly 328 myńnan astam ata-ana men balaǵa ádistemelik jáne pedagogıkalyq qoldaý kórsetildi. Sonymen qatar ata-analardyń osy tobyn qoldaý úshin «Beske deıin úlger» mobıldi qosymshasy ázirlendi. Pılottyq rejımde Abaı óńirinde, sondaı-aq Aqtóbe, Qaraǵandy, Qyzylorda oblystarynda testilenip, ata-analarynan oń pikirler aldy.
Sondaı-aq mektepke deıingi jáne bastaýysh bilim berýdi sınhrondaý boıynsha jumys júrgizilýde, onyń aıasynda balanyń jeke damý kartasy sıfrlandyryldy.
Ulttyq qundylyqtar negizinde «Tárbıe besigi» baǵdarlamasy ázirlendi. Balalardy erte jastan bastap tildik ortaǵa úıretý úshin qyrkúıek aıynda bilim berý uıymdarynda áleýmettik orta qurýǵa baǵyttalǵan «Tilge boılaý» pılottyq jobasy iske qosyldy. Ol halyqaralyq ınovasıalyq tájirıbege negizdelgen. Ádistiń bir ereksheligi - shekteý qoıylmaıdy, kerisinshe balalardyń shyǵarmashylyǵyn damytady. Bul olardyń birtutas sóıleý jáne aýyzsha-logıkalyq damý deńgeıine oń áser etedi. Búgingi tańda joba elimizdiń bes óńirinde júzege asyrylýda.
Sondaı-aq Mınıstrlik bolashaq birinshi synyp oqýshylaryna arnalǵan «Balaqaılar mektebi» daıarlaý baǵdarlamasyn ázirledi. Ol balabaqshalar men bastaýysh mektep arasyndaǵy sabaqtastyqty qamtamasyz etedi, pedagogtar men ata-analarǵa balalardy barlyq baǵyt boıynsha orta bilim berý júıesine daıyndaýǵa múmkindik beredi. Baǵdarlama memlekettik jalpyǵa mindetti standarttyń talaptaryna sáıkes ázirlendi. Bıyl baǵdarlamany 115 myń bala ıgerdi.
Orta bilim
Búgingi tańda orta bilim berý júıesinde 7964 mektep jumys isteıdi, onda 3,9 mln-nan astam bala oqıdy jáne 406 myń pedagog eńbek etedi.
Bıylǵy jyldyń eń úlken jetistikteriniń biri - halyqaralyq olımpıadanyń árbir ekinshi qatysýshysy elimizden júldeli oryndarmen oraldy. IChO hımıa boıynsha eń bedeldi halyqaralyq olımpıadada jáne «First Global Challenge» robototehnıka boıynsha álem chempıonatynda qazaqstandyq oqýshylar 190 eldiń ókilderin basyp ozyp, eki Olımpıadada úsh dúrkin álem chempıony atandy. Elimizdiń qurama qorjyny barlyǵy 563 medalmen tolyqtyryldy, onyń ishinde 77 altyn, 201 kúmis jáne 285 qola. Úzdik 7 bedeldi olımpıadada júldeli oryndarǵa ıe bolǵan 26 qazaqstandyq oqýshy aqshalaı syılyqtarmen marapattaldy: altyn medal ıgerine - 1500 AEK, kúmis medal ıgerine – 1000 AEK jáne qola medal ıgerine - 500 AEK berildi.
Osy jyldyń shilde aıynda Qazaqstanda bıologıa boıynsha eń bedeldi IBO-2024 Halyqaralyq olımpıadasyn ótkizý taǵy bir mańyzdy oqıǵalardyń biri. Oǵan 81 elden 305 jas bıolog jáne 275 ǵalym qatysty. Elimizdiń quramasy qazaqstandyq bilim berýdiń joǵary halyqaralyq ımıjin taǵy da rastap, 100% medaldyq esepti kórsetti.
Eki jyl qatarynan aýyl mektepteriniń oqýshylaryna arnalǵan respýblıkalyq pándik olımpıada ótkiziledi. Onyń qorytyndysy boıynsha júldeli oryndarǵa ıe bolǵan aýyl oqýshylarynyń sany 10 esege artty, bul myńdaǵan balalarǵa jańa múmkindikter ashty.
El tarıhynda tuńǵysh ret birden eki pedagog «Qazaqstannyń Eńbek eri» ataǵyna ıe bolyp, erekshe qurmet belgisi – Altyn juldyz jáne «Otan» ordeni tabystaldy. Bul elimizdiń pedagogtarynyń eńbegine Prezıdent kórsetken joǵary baǵa, qurmet pen senim. Sonymen qatar Memleket basshysynyń qolynan 27 pedagog «Qazaqstannyń eńbek sińirgen ustazy» ataǵyna ıe boldy. Respýblıkalyq baıqaýdyń qorytyndysy boıynsha taǵy 64 pedagog «Úzdik pedagog» mártebesine ıe boldy. Barlyq 93 pedagogqa 1000 AEK (3,9 mln teńge) mólsherinde memlekettik syılyq kózdelgen.
Muǵalim bolǵysy keletin jastar sany edáýir ósti. Eger ótken jyly «Altyn belginiń» 1500 ıegeri pedagog jolyn tańdasa, 2024 jyly olardyń sany 1800-ge deıin ósti. Bıylǵy jyldyń qorytyndysy boıynsha elimizdiń mektepterine 8 myńnan astam pedagog eńbek etýge keldi.
Sapaly bilim berý jáne maqsatty tárbıe bilim berý uıymdary basshylarynyń kásibı áleýetimen tyǵyz baılanysty. Olardy Memleket basshysynyń bastamasymen «Bilim berýdegi ózgeristerdiń 1000 kóshbasshysy» jobasy aıasynda daıyndaıdy. Sonymen qatar bıyl mektepke deıingi, orta, tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berýdiń 376 pedagogy sertıfıkattaldy. Budan basqa, 80 myńnan astam muǵalim «Órleý» BAUO AQ uıymdastyrǵan biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótti. Onyń ishinde aýyl pedagogtary 57,8% qurady.
Búginde mektepterdiń 67% aýyldarda ornalasqan. Qala men aýyldaǵy bilim berý mekemeleriniń bilim sapasynyń aıyrmashylyǵyn teńestirý maqsatynda «Aýyl mektebi – sapa alańy» jobasy ázirlendi. Ol Aqtóbe oblysynda «Sıfrlyq tehnologıalardy paıdalana otyryp, shaǵyn jınaqtalǵan aýyldyq mektepterdiń áleýetin damytý», Almaty oblysynda «Jaratylystaný-matematıkalyq baǵyttaǵy pánder boıynsha bilim berý sapasyn arttyrý» jáne Mańǵystaý oblysynda «Otpan» tirek mektepteriniń jelisin damytý», Ulytaý óńirinde «Ustaz Ulytau» sıaqty basqa da óńirlik bastamalar sheńberinde iske asyrylýda. Jalpy, joba nátıjeleri 2023 jylmen salystyrǵanda shaǵyn jınaqtalǵan aýyldyq mektepterdegi bilim sapasy orta eseppen 7-9%-ǵa artqanyn kórsetti.
Áleýmettik osal otbasylardyń balalaryna áleýmettik qoldaý kórsetý úshin bilim alýshylardy bitirý emtıhandaryna daıyndaýda 2024 jylǵy qyrkúıekte elimizdiń 3180 mektebinde «Sıfrlyq muǵalim» atty jańa joba iske qosyldy. Oqýshylarǵa elektrondyq platformalar men sıfrlyq bilim berý resýrstaryna qoljetimdilik qamtamasyz etilgen. Negizgi pánder boıynsha qosymsha sabaqtarmen 21114 bilim alýshy qamtyldy.
Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha QR Oqý-aǵartý mınıstrligi QR SDIAÓM, Astana Nub halyqaralyq tehnoparkimen jáne «Órleý» BAUO AQ-men birlesip oqýshylar men pedagogtarǵa arnalǵan baǵdarlamalaý negizderin oqytý boıynsha onlaın-bilim berý platformasynyń pılottyq jobasyn iske qosty. 300-den astam muǵalimder men jattyqtyrýshylar «Jasandy ıntellekt» jáne Game Development sıaqty eki baǵyt boıynsha biliktilikterin arttyrady. Sonymen qatar 27 myńnan astam oqýshy baǵdarlamalaý daǵdylaryn úırenedi.
Tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý
Búginde elimizde 772 tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý uıymy jumys isteıdi, onda 565 myń stýdent oqıdy, onyń 177 myńy bıyl qabyldandy.
Qosarly oqytý júıesimen 94 myń stýdent qamtyldy. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha elimizdiń kolejderinde memlekettik bilim berý tapsyrysynyń kólemi 143 myń orynǵa ulǵaıdy, bul ótken jylmen salystyrǵanda 10 myńǵa artyq. Stýdentterdi suranysqa ıe mamandyqtar boıynsha tegin tehnıkalyq jáne kásiptik bilimmen qamtý 90% qurady. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha memlekettik tapsyrystyń 65% mashına jasaý, kólik, energetıka, IT, qurylys jáne ınjenerıany qosa alǵanda, tehnıkalyq mamandyqtarǵa baǵyttalǵan. Qazaqstanda kolej túlekterin jumysqa ornalastyrý kórsetkishi 79% quraıdy.
Kolej stýdentterin qoldaý maqsatynda stıpendıalyq tólemderdiń mólsheri eki esege ulǵaıdy: 2023 j. – 50%, 2024 j. – 50%, 300 myńnan astam stýdent qamtyldy. Jataqhanaǵa muqtaj stýdentterdiń 87%-dan astamy jataqhanalarda oryndarmen qamtamasyz etilgen. Bıyl 1,2 myń oryndyq 4 jataqhana paıdalanýǵa berildi.
El tarıhynda tuńǵysh ret ulttyq qurama Fransıanyń Lıon qalasynda ótken 47-shi WorldSkills halyqaralyq chempıonatynda 6 úzdik medalón men «Ulttyń úzdigi» nomınasıasyn jeńip alyp, edáýir nátıjege qol jetkizdi.
Kolejderde kadrlar daıarlaý óńirlik ekonomıkany eskere otyryp júzege asyrylady. Búgingi tańda 195 kolejdi beıindeý jáne úlkeıtý jumystary bastaldy.
Kolejderde 160 startap-joba iske qosyldy, 104 kolejdiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy jańartyldy. Kásibı standarttardyń, joǵary bilimniń memlekettik jalpyǵa mindetti standarty jáne WorldSkills standarttarynyń talaptaryn eskere otyryp, 8 myńǵa jýyq bilim berý baǵdarlamasy ázirlendi. Oqytýda tıimdi ozyq ádistemeler men tásilderdi taratý maqsatynda lokomotıv-kolledjder aıqyndaldy, qazirgi zamanǵy kolejder bazasynda 3 IT-ortalyq quryldy.
Inklúzıvti orta
Búginde elimizdegi mektepterdiń 90% ınklúzıvti bilim alýǵa jaǵdaı jasalǵan, al balalardy arnaıy psıhologıalyq-pedagogıkalyq qoldaýmen qamtý 85% - ǵa jetti.
Bıyl psıhologıalyq-pedagogıkalyq qoldaýdyń úsh deńgeıli modeli engizildi, erekshe qajettilikteri bar balalarmen jumys isteý úshin qoldaý kabınetteri men jeke baǵdarlamalarǵa jańa talaptar ázirlendi.
Mektepterde «pedagog-assıstent» laýazymy engizildi, bul mamandar sanyn jylyna 1 myńnan 2,5 myńǵa deıin arttyrýǵa múmkindik berdi. I, II toptaǵy múgedekterge, bala kezinen múgedekterge, múgedek balalarǵa arnalǵan tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý uıymdaryna oqýǵa túsý kezinde qabyldaý kvotasy 10%-ǵa ulǵaıtyldy.
Erekshe bilim berý qajettilikteri bar balalardy qoldaýdyń 96 kabıneti ashyldy. 600-den astam arnaıy oqý baǵdarlamalary ázirlendi.
Balalar quqyǵyn qorǵaý
Balalar quqyǵy buzylǵan jaǵdaıda jedel den qoıý úshin baqylaý sýbektileriniń eskertýinsiz jospardan tys tekserýler engizildi. Osy jyldan bastap Balalar quqyǵyn qorǵaý komıtetiniń baqylaýǵa jatatyn obektiler tizbesin ulǵaıtý bóligindegi fýnksıalary, sondaı-aq ákimshilik jaýaptylyqqa tartý jónindegi ókilettikter keńeıtildi. Bala quqyǵy jónindegi óńirlik ýákildiń mártebesi men ókilettigi zań júzinde bekitilgen.
QR áıelderiniń quqyǵy men balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý máseleleri jónindegi qabyldanǵan zańynyń sheńberinde osy jyldyń maýsym aıynda balalarǵa qatysty kez kelgen zorlyq-zombylyq kórinisteri úshin jaýapkershilikti qatańdatatyn normalar engizildi. «111» baılanys ortalyǵynyń fýnksıasy zańnamalyq túrde bekitildi.
Elde 330-dan astam adam jetim balalarǵa tálimger boldy. 692 birlikke deıin qorǵanshylyq jáne qamqorshylyq organdary mamandarynyń shtat sany ulǵaıtyldy. Jetim balalarǵa arnalǵan 36 uıym balalardy qoldaý ortalyqtaryna aınaldy.
Memleket kıim men mektep kerek-jaraqtaryn satyp alý úshin 22,2 mlrd teńgeden astam somaǵa «Jalpyǵa birdeı oqytý» qorynan áleýmettik osal otbasylardan shyqqan 510 myńnan astam balaǵa qoldaý kórsetti. Kómek kúnkóris deńgeıinen tómen tabysy bar ataýly áleýmettik kómek alatyn otbasylardan shyqqan mektep oqýshylaryna, jetim balalarǵa jáne ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa, sondaı-aq tótenshe jaǵdaılar nátıjesinde shuǵyl kómek talap etetin otbasylardan shyqqan mektep oqýshylaryna joldanady.
Elimizdiń 20 óńirinde psıhologıalyq qoldaý ortalyqtary ashyldy. Birneshe aıdyń ishinde ortalyqtarda 240 myńǵa jýyq azamatqa kómek kórsetildi.
Qaýipsiz jáne qoldaýshy bilim berý ortasyn qurýǵa «Qazaqstannyń medıatıvti mektepteri» jobasy júzege asyrylýda. Bastama aıasynda elimizdiń barlyq mektepterinde mektep medıasıasy qyzmeti jumys isteı bastaıdy. Olardyń quramyna joǵary synyp oqýshylary, pedagogtar, psıhologtar, áleýmettik pedagogtar, ata-analar, sondaı-aq úkimettik emes uıymdardyń, qamqorshylyq keńesterdiń jáne aǵa býynnyń ókilderi kiredi.
Tárbıe jumysy. Qosymsha bilim
Ótken jylǵy qyrkúıek aıynda alǵash ret Mınıstrlik «Birtutas tárbıe» baǵdarlamasyn ázirlep, qabyldady. Bıylǵy jyly baǵdarlama Memleket basshysynyń «Adal adam – Adal eńbek – Adal tabys» Ulttyq quryltaıynyń úshinshi otyrysynda alty qundylyq toby jáne 77 qadamdyq is-qımyl boıynsha aıtqan jalpyulttyq qundylyqtarǵa sáıkes jańartyldy.
Baǵdarlama aıasynda elimizdiń barlyq mektepterinde Ata-analarǵa pedagogıkalyq qoldaý kórsetý ortalyqtary jumys isteýde. Olardyń basty baǵyty balalardy oqytý men tárbıeleýde otbasy men mekteptiń ózara yntymaqtastyǵyn arttyrý, pozıtıvti ata-ana mádenıetin qalyptastyrý bolyp tabylady. Baǵdarlamanyń júzege asyrylýynyń arqasynda ata-analardyń balalarynyń mekteptegi ómirine qatysýy 40%-dan 60%-ǵa deıin ósti. Muǵalimder arasynda júrgizilgen saýalnama nátıjesi boıynsha respondentterdiń 82%-y baǵdarlamanyń synyp jetekshileriniń kásibı damýyna oń áserin, 84%-y «Birtutas tárbıeniń» oqýshy belsendiliginiń ósýine oń áserin, al 71%-y mektep pen otbasynyń ózara yntymaqtastyǵynyń artqanyn atap ótti.
«Oqýǵa qushtar ult» jobasyna qosylǵan oqýshylar sany 30%-dan asty, mektep kitaphanalarynyń qory bıylǵy jyly 1,3 mln kitapqa artyp, jalpy sany 4,8 mln danany qurady. 1717 kovorkıng-ortalyqtaryn qurý arqyly bilim berý uıymdary kitaphanalarynyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy jaqsartyldy.
Prezıdent balalardyń shyǵarmashylyq pen qolónerdiń qyr-syryn meńgerýi úshin balalar úıirmeleriniń jumysyn qalpyna keltirý mindetin qoıdy. Bıylǵy jyly balalardy qosymsha bilimmen qamtý 86,3%-ǵa deıin ósti – bul 3,3 mln bala, al qosymsha bilim berý uıymdarynyń jelisi 1625-ten 1713-ke deıin artty. Jalpy, qosymsha bilim berý úsh baǵytta júzege asyrylady: mektepten tys uıymdar, mektep úıirmeleri men sport seksıalary. Elimizde barlyǵy 1625 mektepten tys uıym bar jáne ártúrli baǵyttaǵy 380 úıirme túri usynylady.
Sonymen qatar qosymsha bilim berý uıymdarynyń qurylysy da qarqyndy júrýde. Bıyldyń ózinde 8 qosymsha bilim berý ortalyǵy, 3 balalar saýyqtyrý ortalyǵy (lagerler), aýyldyq mektepterde 779 komúnıtı-ortalyqtar ashyldy, 190 qosymsha bilim berý uıymy jańartyldy.
Balalardyń saýyqtyrý demalysyn, jumyspen qamtylýyn jáne bos ýaqytyn tıimdi paıdalanýdy uıymdastyrý 2024 jyldyń jazynda basty máselelerdiń birine aınaldy. Bıyl alǵash ret lagerler úshin biryńǵaı talaptar ázirlenip, onyń jumysyna volonterler men qosymsha bilim berý muǵalimderi tartyldy. Sondaı-aq lagerge qabyldaý men nusqaýlyq ótkizýdiń respýblıkalyq monıtorıńi quryldy. Ýákiletti memlekettik organdar bekitken balalardy saýyqtyrý ortalyqtarynyń tizilimi jasaldy. Balalar men olardyń ata-analaryna yńǵaıly bolý úshin «Balalarǵa bazarlyq» jáne «Qaýipsiz jaz» aqparattyq paketi ázirlendi. Balalardyń jazǵy demalys mádenıetin damytý jáne olardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin Qazaqstan Respýblıkasynyń Oqý-aǵartý mınıstrligi «Seniń qýanyshqa toly demalysyń» Guidebook-in ázirledi. 120 myń pedagog-uıymdastyrýshy arnaıy oqýdan ótti. Óńirlerde «Uly dala keremeti», «Jas Ǵalym», «Gastro týrızm», «Bir kún qalada», «Qonaqjaı otbasy» atty jazǵy demalysty uıymdastyrý boıynsha biregeı jobalar júzege asyryldy. 2024 jyldyń jazynyń qorytyndysy boıynsha 11287 balalar saýyqtyrý ortalyqtarynda 3,1 mln oqýshy nemese balalardyń 93,4%-y, onyń ishinde áleýmettik jaǵynan osal otbasylardan 600 myńnan astam bala jáne sý tasqynynan zardap shekken óńirlerden 5 myńnan astamy demalyspen jáne saýyqtyrýmen qamtyldy.
Infraqurylym, qaýipsizdik, sıfrlandyrý
Elimizde 375 myń oqýshy ornyna arnalǵan 254 mekteptiń qurylysy aıaqtaldy. Onyń ishinde bilim berý ınfraqurylymyn qoldaý qory esebinen 23 nysan bar. Respýblıkalyq jáne jergilikti búdjet qarajaty, sondaı-aq ınvestısıalar tartý esebinen - 126 mektep.
Búgingi tańda «Jaıly mektep» ulttyq jobasy aıasynda 105 mektep qurylysy aıaqtaldy.
Buryn-sońdy bolmaǵan mektep salý sharalary úsh aýysymmen baılanysty problemalardy aıtarlyqtaı qysqartty. Búginde elimizde 3 myńǵa jýyq mektep bir aýysymda jumys isteıdi. Sonymen qatar 254 orta oqý orny kúrdeli jóndeýden ótti, 967 mektep úshin 1621 zamanaýı pándik kabınet (robototehnıka, hımıa, bıologıa, fızıka, STEM) satyp alyndy. 1 myń aýyldyq mektep jańǵyrtyldy. 10 myńnan astam bilim berý uıymdarynyń qaýipsizdik júıelerimen tehnıkalyq jaraqtandyrylýy arttyryldy.
Aǵymdaǵy jyldyń qyrkúıek aıynan bastap mektepterdiń 1,7 mln oqýshysy úshin áleýmettik osal otbasylardan shyqqan 97 myń balabaqsha tárbıelenýshileri tegin tamaqtandyryldy.
Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha bilim berýdi sıfrlandyrý prosesin jedeldetý boıynsha keshendi jumys júrgizildi. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha ınternet jyldamdyǵy mektepterdiń 19% -dan 90% -ǵa deıin ulǵaıdy. Qazaqstandyq mektepterde sapaly ınternet kórsetkishi 3 esege artty. Bul rette mektep oqýlyqtarynyń 100%-y sıfrlyq formatqa aýystyryldy jáne 11 platformada qoljetimdi.
Astana, Mańǵystaý, Aqmola jáne Batys Qazaqstan oblystarynyń 215 mektebinde tıisti sanattaǵy balalardy tegin tamaqtandyrýǵa arnalǵan «Áleýmettik ámıan» pılottyq jobasy iske asyrylýda.