Qazaqy paıym
«Áz» amaly kirgende qoı jaıylmaı, kókke qarap turady. Jazǵyturymǵy saǵymnyń áserinen búkil tabıǵat tynyshtyqqa bólenedi.
«Adam da bir tabıǵattyń bólshegi» degen sózde bir shyndyq bar-aý. Naýryzdyń alǵashqy amaly «Áz» kelgende, dúnıe qulpyrýmen qatar, tynyshtyq ornap, jer-dúnıe mamyrajaı qalypqa túsedi eken.
«Búgin dalam kúndegiden bóten ǵoı,
Búgin ǵalam jylylyqqa meken ǵoı.
Bar sulýlyq nege tunyp tur desem,
Áıelderdiń merekesi eken ǵoı...
Shyrtyldaýshy ek buryn sózdi kótermeı,
Búgin minez bal aralas shekerdeı.
Janym nege názik tartyp tur desem,
Názikterdiń merekesi eken ǵoı...», – dep jyrlaǵan aqıyq aqyn Muqaǵalıdyń osy jyry pikirimizge dem bergendeı.
Áz amaly, kóktem merekesi, analar meıramy – bári-bári birin-biri tolyqtyryp turǵandaı...
Naýryzdyń 9–16 aralyǵynda «Áz» amaly júredi. Osy ýaqytta aspannan daýys estiledi, ony tórt túliktiń ishinen qoı ǵana estı alady. Sebebi qoı óte sezimtal mal kórinedi. Eger adam balasy «Áz» amalynyń daýsyn estıtin bolsa, jeti atasyna deıin baqytty ári ómiri uzaq bolady degen ańyz bar.
«Áz» amaly kirgen kúnderi aýa raıynda ózgeris oryn alady. Aıtalyq, qar jaýady, jel turady, boran soǵady. Ol kelgende kún jylynyp, qar erigen ústine erı túsedi.
Bul amaldyń «kóp kóje», «tileý kóje», «kók kóje» degen janama attary bar. Osy mezgilde malshylar qatty aıazdyń ótkenin súıinshilep bir qystaýdan ekinshisine qydyryp baratyn bolǵan.
Áz sóziniń jaqsy, ıgi degen de maǵynasy bar. Aıazdyń bitkenin, jaqsy kúnniń kelgenin bildirý úshin áz ataýyn qoısa kerek. Shyǵys aımaqtarynyń qazaqtary jeti dámnen quralǵan kóje qaınatyp, birin-biri shaqyryp, máz-máıram bolady.
Naýryz kójeni Naýryz merekesin kútpeı-aq, qazir qoldanyp júrgen kúntizbe boıynsha 13 naýryzdan bastaı bergen. Naýryzdyń 15-inen 16-syna qaraǵan kúni qoı qumalaǵy qarǵa batyp ketse, jaqsylyqqa sanap, yrym etken.
Juldyzshy babalardyń joramaly boıynsha, naýryzdyń 15-i kúni qys juldyzy bitip, jaz juldyzy týady. Aspan juldyzdary aýysady. «Áz» amaly týraly «Áz bolmaı, máz bolmas», «Shańqan kelmeı, bóz bolmas», «Shaǵala kelmeı, jaz bolmas» degen qanatty sózder saqtalǵan.
«Áz» kelgende, kir jýyp, tyrnaq alýǵa bolmaıdy. «Áz» dúrkirep óte shyǵady, áz kirgende, qoı jaıylmaı, kókke qarap turatyn kórinedi. Jazǵyturymǵy saǵymnyń áserinen búkil tabıǵat tunyq bolyp, tóńirek túgel tynyshtyqqa bólenedi.
Naýryzdyń 13 kúni qazaqsha toqsan (qys bitedi) shyǵady. 14, 15, 16 kúnderi naýryzdyń aqsha qary jaýatyn bolǵan.