Gobelenshi Botagóz Tóleshtiń shyǵarmashylyǵy týraly birer sóz
Botagóz Tólesh beıneleý óneriniń birneshe baǵytyn qatar alyp júrgen, dálirek aıtsaq, gobelen, grafıka jáne keskindeme janrlarynda ózindik aıshyqty qoltańbasy qalyptasqan daryndy sýretshi, ári ustaz. Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń múshesi. 40-tan astam gobelenniń avtory. Óz elimizden bólek, jeke kórmesi Bolgarıa, Túrkıa, Polsha memleketterinde ótken.
HAT KELDİ
Botagóz bala kúninde qýyrshaqtarynyń ústinde kıim bolsa da, olarǵa óz qıalymen kóılekter tikkendi jaqsy kóretin. Náp-názik maıysqan saýsaqtarynan ıne-jibi túspeıtin. Ónerdi berile súıgeni sózsiz ákeniń qanymen, ananyń sútimen berilgeni anyq. Ákesi Shoqan Tólesh – Qazaqstanǵa belgili ataqty músinshi. Al anasy Taýjan Esbergenova – XVIII ǵasyrda ómir súrgen áıgili Raıymbek batyrdyń alǵashqy obrazyn, portretin salǵan sýretshi, sol ataǵymen Qazaqstan ensıklopedıasynyń jınaǵyna da kirgen.
Botagóz orta mektepten soń Almatydaǵy respýblıkalyq kórkemsýret orta mektep-ınternatyna oqýǵa tapsyrady. Qorytyndysy bir aıdan soń shyǵatyn. Ol tusta búgingideı telefon, WhatsApp degen joq, habar-oshardyń bári hatpen keletin. Bir aıdan soń úıge ózgeshe hat keldi. «Qurmetti Tóleshev Shoqan! Sizdiń balańyz bizdiń mektepke qabyldandy» degen mátindegi hat joldary armanshyl qyzdyń aldaǵy ǵumyryna qos qanat baılap bergen bolatyn sonda. Sol sátten beri Botagóz ónerge appaq júregimen adal bolyp keledi. Búginde sarǵysh tartqan sol bir tildeı hat sýretshiniń júrek tebirenterlik esteligi bolyp áli kúnge saqtaýly.
BİR BELES
Óner mektebinen keıin óner kolejine oqýǵa túsip, ony támamdap, T.Júrgenov atyndaǵy Óner akademıasyna qabyldanyp, «kórkem toqyma» mamandyǵyn alyp shyǵady. Qadamyn óner jolynyń tómengi baspaldaǵynan bastap, qyr-syryn meńgerip, joǵaryǵa kóterilgen qyz birden jeke shyǵarmashylyǵyna túren salyp, al eki jyldan soń ustazdyq ete bastaıdy. Búginde beıneleý óneriniń ártúrli baǵytynda shákirt tárbıelep júrgenine de talaı jyldyń júzi bolypty. Osy jyldar aralyǵynda óziniń sabaq berý metodıkasy da qalyptasyp úlgergen. Árıne, sýretshi, ustaz bolyp qalyptasýyna ákesinen, kolej, ýnıversıtettegi ustazdarynan alǵan bilim-biligi kóp kómegin tıgizdi. Shákirtteri de búginde óner bıiginen kórinip, úlken belesterdi baǵyndyryp jatsa, qoǵamnyń damýyna, jastardyń órleýine men de úlesimdi qosyp júrmin dep maqtansa da esh aıyby joq. Qazirdiń ózinde birneshe dıplomdyq jumystarǵa jetekshilik etip, jastarǵa gobelen toqý, batık, kıiz basý syndy qazaqtyń basqa da ulttyq dástúrli óneriniń birazyn úıretip, biraz shákirtin óner kógine ushyrdy.
BALAPANYM
Botagóz Tóleshti shyǵarmashylyq ortada tanymal ete túsken gobelen tehnıkasymen jasalǵan «Qustar» toptamasy. Osy toptamadaǵy eń alǵashqy jumystarynyń biri – 2004 jyly oryndaǵan «Balapany». Sary balapan beınesi gobelenniń dál ortasynda emes, shetkerirek ornalasqan. Sýretshi bergi jaǵyndaǵy keńistik arqyly kishkentaı órenniń armanyn, alǵa qoıǵan maqsattaryn kórsetkisi kelgen syńaıly. Jáne de bul tustaǵy túrli-tústi boıaýlar jyly, ashyq, jumsaq, kózge jaıly. Iaǵnı bul jylylyq perishte balanyń áli de pák, tap-taza, appaq oı-armanyn sıpattap turǵandaı. Bul jumystyń jalpy keńistigi aqshyl qońyrqaı tústermen kómkerilgen. Sol keńistiktegi núkte sekildi óte maıda boıaýlar da baldyrǵannyń bul álemde áli de kóretin, sezinetin, biletin dúnıeleri kóp ekenin ańǵartatyndaı. Bul jumysta ushtary úshkir jáne ıreleńdegen beınelerdi de baıqaımyz. Bul ómirdiń qubylyp turatyn ár sátin, kezeńderin bildirse kerek.
Dál osy «Balapannan» soń sýretshi odan ári shabyttanyp, «Qustar» toptamasynyń qataryn kóbeıte tústi. Odan keıingi «Meıram» jumysynda endi balapany men anasy birge ushyp kele jatyr. Kún sáýlesi aınalaǵa nuryn molynan tógip, shýaǵyn shashyp tur. Ananyń meıirimi de kún sáýlesi sekildi ǵoı, aınalasyn árkez jylylyqqa bóleıdi. Bul kompozısıada eki keıipkerdiń qurylymy jaǵynan sol jaq tustan ońǵa qaraı umtyla, ushyp kele jatqan sátin baıqaımyz. Bizdiń qazaqta «ońynan týsyn», «ońynan bolsyn» degen jaqsy tilek bar ǵoı. Sondyqtan Botagóz anasynyń balapanyn ońǵa, kún jaqqa qaraı, kókke samǵaýǵa alyp bara jatqan sátin sheber beınelepti. Taǵy bir mańyzdy detal – munda balapannyń beınesi anyq emes, álsizdeý somdalǵan. Óıtkeni, ol áli de qanaty qataımaǵan, balań baldyrǵan ispetti balapan. Botagózdiń gobelenderinde boıaýlar birtutas, tolyq bolyp keletinin baıqadyq. Al osy «Meıram» gobeleninde bir tús ekinshi túske jumsaq aýysyp, almasyp, bir-birimen úndesip, oınap jatatyndaı. Bul ana men balanyń arasyndaǵy mahabbatty, jylýlyqty, meıirimdi kórsetý úshin jasalǵan tásilderdiń biri dep qabyldadyq.
QUSTAR SAIRAǴANDA
Al «Saıabaqtaǵy qustardyń» ıdeıasy Botagózdiń jolaı shaǵyn ǵana saıabaqqa kirgen sátinde týyndaǵan bolatyn.
– Men, shynymdy aıtsam, saıabaqtan qustardy múldem kórmedim. Biraq qulaǵyma aǵashtar arasyndaǵy qustardyń túrli dybystar shyǵaryp saıraǵan, án salǵan daýystary keldi. Sol sát janyma erekshe bir áýen quıylyp, tynyshtyq qushaǵynda terbelgendeı áserde boldym. Áserlengenim sonshalyq, sheberhanama kele salyp, otyra qalyp, sol sezimimdi joǵaltyp almaıynshy dep, eskızin túsire bastadym. «Saıabaqtaǵy qustarym» da gobelen tehnıkasymen oryndaldy. Oǵan jarty jylymdy jumsappyn. Bul kompozısıadan japyraǵy tógilgen aǵashtardyń arasynda turǵan úlken bir qustyń beınesin kóre alasyzdar. Men bul jumysymda qalada ómir súretin qustardyń álemin kórsetkim keldi. Kompozısıada naqty bir jyl mezgilin kórsetken joqpyn. Máselen, joǵarǵy jaǵynan kóktep shyǵyp kele jatqan jas japyraqtardy, jyly jaqtan ushyp kele jatqan qustardy baıqaısyz. Al kompozısıanyń tómengi jaǵynda qyzǵylt, sarǵysh túster kóp paıdalanylǵan. Ol túster kúzdi eske túsiredi. Kóktem men kúzdiń bir-birimen osylaısha baılanysyp turǵany qustar taqyrybyn jaqsy ashyp tur dep oılaımyn. Sebebi, qustar kóktemde jyly jaqtan ushyp keledi, kúzde jyly jaqqa ushyp ketedi. Bul kompozısıam búgingideı qym-qýyt, qarbalas tirshilikte qala adamdarynyń da tabıǵatpen baılanysyn joǵaltpaýǵa jáne qorshaǵan ortany aıalap, qorǵap júrýge shaqyryp jatsa, qýanamyn, – deıdi Botagóz Tólesh.
SEZİM men TÓZİM
Gobelen óneri óte kóp ýaqytty, ónerge degen adal mahabbaty, temirdeı tózim men sarqylmas sabyrdy talap etetin, kóz maıyn sarqyp alatyn kúrdeli óner. Botagóz barlyq gobelenin kómekshisiz, bastan-aıaq ózi toqyp shyǵady. Onyń ózi uzaq prosesten turady. Eń aldymen, ıedásynyń eskızin syzyp alady. Sosyn boıaýyn izdeıdi. Odan soń kerekti qural-jabdyqtaryn, túrli jipterin daıyndaıdy. Gobelenniń stanogyn, karton daıyndaý, jipterin kerý syndy jumystarynyń ózi kóp ýaqytty alady. Bir santımetriniń ózin toqýǵa bir-eki saǵat ketedi. Al tutas bir kompozısıany jarty jyl, tipti 9 aı, bir jyl toqyǵan kezderi bar. Keı adamdar jumysyn qymbatsynyp jatady. Al onyń arǵy jaǵynda qanshama jankeshti eńbektiń jatqany qolónershige ǵana aıan.
«Metamorfoza» degen kompozısıasynda álemniń sheksizdigin, onyń únemi jańaryp otyratynyn jetkizgi keledi. Al «Aıqaıy» qoǵamdaǵy túrli áleýmettik máselelerge, ádiletsizdikterge ashynǵan jannyń janaıqaıyn kórsetedi. «Altyn baǵyt», «Álem», «Jańarý» gobelenderi de jahannyń, qoǵamnyń bir-bir júgin kóterip tur.
ERKİN OILY QYZ
Bir qyzyǵy, ata-anasy oǵan eshqashan «adal, eńbekqor, jaqsy adam bolǵyn» dep sózben aıtqan emes, olar ol qundylyqtyń bárin ózderiniń is-áreketterimen, bir-birine, ul-qyzyna degen súıispenshiligi arqyly daryta bildi. Óner adamy erkindiktiń adamy ǵoı. Sondyqtan áke-sheshesi Botagózdiń erkindigin eshqashan shektemepti. «Júregiń neni qalap tur, sony istegin» deıtin ákesi ylǵı. Qazir óz ulyna da sol ádisti qoldanyp júr. Jáne odan utylǵan jeri joq.
– Boldym, toldym dep aıtpaımyn ózimdi. Shyǵarmashylyq adamy únemi izdeniste júretin jan ǵoı. İzdenýden jalpyqpaımyn. Kolejde, ýnıversıtette sabaq beremin, balalardy beıneleý ónerine baýlıtyn stýdıam bar. Bulaısha tizip aıtyp jatqanym, sol qarbalasqa toly jumystardyń arasynda júregimniń túkpirine oı-pikirlerimdi qundaqtap, shabytymdy shyńdap júremin. Bylaı qaraǵanda, syrt adamǵa kúndelikti jumysta júrgen adam sıaqty kórinetin bolarmyn degenim ǵoı. Al shyn máninde, máselen, ana balasyn qursaǵynda toǵyz aı, toǵyz kún kóterip júredi emes pe. Bizdiń shyǵarmashylyq proses te dál sondaı. Týyndymyzdyń negizgi ózegi áýeli mıymyzda jylt etken oı bolyp, odan keńeıip, bútin ıdeıaǵa aınalyp, sosyn qaǵazǵa eskız bolyp túse bastaıdy. Ol sosyn keıin gobelen, álde grafıka bola ma, áıteýir tolassyz ishte qaınap, pisip jatady, – deıdi keıipkerimiz.
SYILASTYQ
Botagóz bala kúninde roıálda oınaýdy qatty armandaıtyn. Biraq mýzykalyq áýendi qabyldaý qabileti tómendeý bolǵandyqtan, mýzyka mektebine túse almaǵan-dy. Biraq aıaýly armanyna jete almasa da, mýzykalyq aspaptardy óz jumystarynda molynan beınelep júrgenine, sóıtip bala armanynyń ishinde tunshyǵyp qalyp qoımaǵanyna qýanady búginde.
Adamdarmen qarym-qatynasta syılastyqty joǵary baǵalaıdy. Adamdardyń bárin syılaýǵa, qurmetteýge tyrysady. Bárine adal bolýǵa umtylyp júredi.
Iá, Botagózdiń ómirlik ustanymy – shynshyl bolý. «Shyndyqtyń tili qarapaıym keledi. «Aqıqattyń kemesi synbas» deýshi me edi, shyndyq ashshy bolsa da, ol bizdi árkez adaldyqqa bastap otyrady. Shákirtterime de, jas býynǵa jıi aıtyp otyratyn sózim osy. «Mamandyqtaryńdy súıińder, jetik meńgerińder, kóp eńbektenińder, izdenińder, sonda ǵana ár salanyń shyńyna sózsiz jetesińder» deımin», – dedi ol sóz sońynda.
Biz osy qasıetti shynshyl qyzdyń shyǵarmalarynan da kórgendeı boldyq. Armandarǵa jeteleıtin qustaryńyzben birge bıikke samǵaı berińiz, Botagóz!