«Elimizdiń basty qundylyǵy – adam. Bul – aıqyn nárse. Sondyqtan ulttyq baılyqty teń bólý jáne barshaǵa birdeı múmkindik berý – reformanyń basty maqsaty».
Qasym-Jomart TOQAEV
Elimizde kóptegen ózgeris bolyp jatyr. Sonyń basym kópshiligi halyqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq ál-aýqatyn arttyrýǵa negizdelgen. Jahandyq geosaıası jaǵdaıǵa qaramastan, turaqtylyq pen toleranttylyq saqtalyp tur. Bul ishki jáne syrty ahýaldyń ońtaıly jolǵa qoıylǵanyn ańǵartady. Deıturǵanmen qol qýsyryp, jaı otyrýǵa bolmaıdy. Meılinshe eldi damytýdyń jańa múmkindikteri men tyń tetikterin qarastyrǵan jón.
HHİ ǵasyr – adamzattyń altyn ǵasyry. Munda ǵylymı progres tez qanat jaıýda. Sonyń arqasynda múmkin emesteı kóringen órkenıet jańalyǵy is júzinde iske asýda. Dúnıe júziniń alpaýyt derjavalary jasandy ıntellekt pen adamı qundylyqtardy qatar damytqandy qalaıdy. Osy eki shylbyrdy teń ustaý - bárine maqsat. Bul jaǵynan Qazaqstan qaltarysta qańtarylmady. Qaıta taza, qýatty, ádil memleket bolýǵa umtylýda. Buny odan ári qulashyn jaıa túsý úshin elge belgili azamattardyń til qatýy, usynys bildirgeni mańyzdy. Osyǵan oraı, ekonomıs, qoǵam belsendisi Beknur QISYQOVTY áńgimege tarttyq.
TEŃ MÚMKİNDİK
Dúnıede qolynan is keletin, ozyq oıly adamǵa múmkindik kóp. İstiń kózin taýyp, qarjyny eseleımin dese, óz erki. Tek talmaı ári nátıjeli tirlik qyla bilse boldy. Naryqtyq ekonomıkanyń zamanynda qarjy tabý asa bir bas qatyratyn nárse emes. Eń bastysy, ádil hám teń dárejede bárine kóńil bólsek, ozamyz.
Ádiletti Qazaqstan – kóp fýnksıaly. Muny damytýdyń syry da, qyry da bar. Damý men órkendeýdiń alǵy sharttaryn usynaıyq. Qoldan kelgen múmkindikti jasaıyq. Aýyzdy ashyp, aıǵa qarap otyrmaıyq. Jıi aıtylatyn sóz bar. Iaǵnı syrttan kelip, eshkim bizge bárin jaınatyp bermeıdi. Ony jasaıtyn osy eldiń azamattary. Sondyqtan ár ıgi isti bastarda bilek sybanaıyq.
Bir nárseni shegelep aıtqym keledi. Ádil qoǵam ornasyn desek, ár Qazaqstan azamaty teń bolýy kerek. Ony qoǵamdaǵy statýsymen, jas, kári nemese áıel dep bólmeıik. Qyryq túrli qylyq tanytyp, alaqandaı jurttyń jiktelgenin qalamaımyz. Barynsha bir judyryq bolyp jumylaıyq. Qoldan kelgen jaqsylyqty elge bereıik. Berekeli istiń basy-qasynan tabylaıyq. Budan artyq aksıoma joq. Osyny bir retke keltirip, júıelep saralaǵan durys. Áıtpese, ilgerileýge shylaý kóp jabysady. Al ondaı ymyrasyzdyq opa bermeıdi. Sol sebepti, ádilet sózi árkimniń júregine jetýi qajet. Sonda oıǵa alǵan istiń basy kórinip, kópke jaǵady.
OŃ NÁTIJEGE UMTYLYS KEREK
Jahan derjavalarynyń kúsh-qýaty myǵym. AQSH, Eýropa elderi dúnıege úlgi bolýǵa tyrysady. Adam kapıtalyn tıimdi paıdalanady. İshki naryqty qamtamasyz ete bilgen. Syrtqa eksportty mol tasymaldaıdy. Kóliktik logıstıkalyq ınfraqurylymdy áldeqashan jańartqan. Osyndaı aýyz toltyryp aıtatyn jetistikterge 2-3 ǵasyr buryn ıe bolǵan. Olardan asý úshin eki ese qımyl kerek bolyp tur.
Qazaq eli – jas memleket. Tarıhta ózin dáleldegendermen ıyq tirestirip kelemiz. 200–300 jyl buryn órkenıet dańǵylyna túskenderdiń qatarynda bolý ońaı sharýa emes. Udaıy ekonomıkalyq potensıaldy kóterý qajet bolady. Onsyz ilgeri basý muń. Alaıda, eńseni túsirýge bolmaıdy. Lajy kelse, oń nátıjege jetetindeı qımyldaı bereıik. Ol úshin baı men kedeı arasyn alshaqtatyp almaıyq.
Shetelde halyqtyń turmystyq kórsetkishi orta klastermen ólshenedi. Máselen, jan basyna ár aıda 2-3 myń dollar jetkilikti bolsa, sony 12 aıǵa shaǵyp ortaq esebin shyǵarady. Sonda 1 jylda bir otbasy shamamen alǵandaǵy kórsetkishi paıda bolady. Bul jaǵyn naqty esepteý, statısıkalyq, qarjylyq monıtorıń mamandarynyń enshisinde. Biraq qarapaıym esep, uǵynýǵa jeńil esep osylaısha óriledi.
Bireýdiń enshisine shamadan tys dúnıe buıyryp, shalqysa, ekinshi bireý nesıege batyp, ıpotekasyn tóleı almasa, osy ádilettilik pe?! Árıne, mundaıǵa endigi jerde jol bermeıik.
Bizdiń qasıetti Otanymyzdyń baılyǵy halyqqa tıesili. Onyń ishine jerasty, jerústi baılyǵy túgel kiredi. Munyń tıimdiligin, paıdasyn árbir azamat kórýi kerek. Buny retteýshi, teń úlestirýshi júıe jumys istep keledi. Bul baǵytta atqarylyp jatqan sharýa jeterlik. Sońǵy kezderi jaqsylyq, ádildik ornap keledi.
JAS KELSE – İSKE
Ár qoǵamnyń qozǵaýshy kúshi – jastar. Sonyń ishinde kreatıvti oılaıtyn, boıynda otanshyldyq rýhy joǵary jandardy qatty baǵalaıyq. Óıtkeni, jas adam jas kezinde barynsha maksımalıst bolady. Kez kelgen qıyndyqty elemeıdi, eshteńeden taısala qoımaıdy. Olardyń qýaty men aqyl-oıy zor paıda. Ómir úlken táýekelderden turady. Al táýekel etkender top jarady.
Elimizde jastarǵa múmkindik barshylyq. Qolynan is keletinder kósh bastaýda. Jańa tehnologıa, İT, robottehnıka jasaý isi alǵa shyqty. Túrli smartfon qosymshalary, jetkizý qyzmetin jasap júrgen de jastar. Búginginiń jas azamattaryna kóńilimiz tolady. Biz úsh til bilemiz. Al keıbir qarakózderimiz 5-6 tildi erkin meńgergen. Sýdaı syrǵytyp sóılegende, tańqalasyz. Esep-qısapqa júırik. Kompúterdi jetik biledi. Tehnologıaǵa beıim. Bir sózben aıtqanda, olarǵa qarap áýesiń ketedi.
Patrıot – uly tulǵa. Bizdiń jastarǵa asa qajet dúnıe, ol – otanshyldyq rýh. Buǵan beıjaı qaraýǵa bolmaıdy. Balalarymyzdy kishkene kúninen kitap oqýǵa baýlyǵan abzal. Smartfonǵa eleńdep, oqý-bilimdi ysyryp qoıyp jatyrmyz. Bar qyzyq ınternette emes. İshine kirseńiz, shatasasyz. Qaıdan kirip, qaıdan shyqqanyńyzdy bilmeı qalatyn kez de bolady. Feık aqparattar qaptap júr. Osy rette órmekshi qural bar. Taǵy qaıtalap aıtam, ol – kitap. Adamı qundylyqtar alǵa órleýi shart.
Bul dúnıede aqsha tabylady. Ekonomıkany órkendete alasyz. Tek qana osynyń tetigin taýyp, istiń kózin bilseńiz boldy. Al ıntellekt qalyptastyrý ońaıǵa túspeıdi. Uzaq proses bolýy yqtımal. Eń bastysy, ulttyq ıdeologıaǵa bet buraıyq.
Alash ardaqtylaryn jıi aıtamyn. Eski zamandaǵy batyrlar kezeńine ketpeı, búgingilerdiń erlik isterin umytpaıyq. Abaı, Ybyraı, Shoqan syndy dara tulǵalarymyzdyń salyp ketken sara joly ǵajap dep bilemiz. Jas órender ulttyq ádebıet, shejire, fólklorlyq ańyz-áfsanany bilip, sýsyndap ósse eken.
Balalarymyzǵa arnap ulttyq rýhanıatymyzǵa beıimdep anımasıa, balalar kórkem fılmderin túsireıik. Balapandarymyz ózimizdiń bahadúr babalardy ulyqtap, tulǵalarymyzǵa qarap boı túzesin. Qazir áleýmettik jeli, YouTube, túrli saıttarda syrttyń balalarǵa arnalǵan mýlt toptamasy tolyp júr. Odan da otandyq anımasıanyń tamyryna qan júgirtip, búldirshin psıhologıasyna keri áser etetin dúnıeni toqtataıyq. Sonda ǵana bir jyrtyǵymyzdy jamap, aıbyndy is qylǵandaı bolamyz.
SAILAÝDAN ÚMİT ZOR
Álemde saılaý naýqany ártúrli ótedi. Biri alaýlatyp, jalaýlatyp ótedi. Endigisi typ-tynysh, únsiztúnsiz ótkenin kózdeıdi. Eń bastysy, el tizginine otanshyl, óz týǵan ólkesin súıetin, isker azamat saılanǵany abzal.
Saılaýdyń ádil ótýi - eń ózekti másele. Sońǵy kezderi júıeniń jańaryp jatqandyǵyn baıqaýdamyz. Elge belgili tulǵalar tizgindi qolǵa alýda. Buıyrsa, Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlament Májilisi saılaýy ótedi. Ol 19 naýryzǵa belgilendi. Buǵan da kóp ýaqyt qalǵan joq. Bul jolǵysy burynǵysynan ózgerek. 70%-y partıalyq tizim, 30%-y majorıtarlyq bir mandatty júıe boıynsha ótedi. Sonysymen de erekshe bolaıyn dep tur.
Óńirlerdegi máslıhat bedeli artyp keledi. Buǵan saılanatyn depýtattar óńir, qala aýmaǵyndaǵy ózekti dúnıeni kóteredi. Jalpy halyqtyń ókiline qoıylatyn negizgi talap, ol – ádildik. Osy qaǵıdadan attamasa boldy. Biz únemi jetýdi, solar sıaqty bolýdy kókseıtin, jańa tehnologıanyń atasyna aınalǵan Japonıa sıaqty bolamyz. Tipti, Arab emırattary syndy ómir súrýge tolyq múmkinshiligimiz bar. Mendeleevtiń hımıalyq elementteriniń 99%-y bar. Sondyqtan jastar, áıelder, úlkender sıaqty birneshe tóp ókilderi halyqtyń muń-muqtajyn udaıy minberdegilerge jetkizip otyrý kerek. Sonymen birge, túıtkildi sheshýge úles qossa, sharýa ónedi.
Qasıetti Qazaq eliniń bolashaǵyn oılaýdy bir sátke qaltarysqa qaldyrmaıyq. Zaman damysa, shańyn jutpaıyq. Qaıta kóshin bastaıyq. Birnárse anyq. Eldi kóteretin qazaqy rýhtaǵy ádil azamat. Ulttyq ıntellıgensıanyń jańa býynyn qalyptastyratyn kún jetti. Qazaq memleketi árdaıym ǵalamnyń damyǵan elderi qatarynyń basynda bolǵaı!