· Joshy ulysy – 800
Qaı kezde de el tarıhy týraly oılanyp, tebirenip, nazarymyzdy ótken jolymyzǵa qaraı bursaq, oıymyzǵa eń aldymen, birneshe myńjyldyqtar boıy el aýmaǵynda úzdiksiz jáne sabaqtastyq prınsıpter boıynsha toqtaýsyz júrgen tarıhı úderister, ondaǵan jyldardan birneshe ǵasyrǵa deıin ómir súrip, umytylmastaı tereń iz qaldyrǵan úlkendi-kishili memleketter, asa mańyzdy, ári aýqymdy iri oqıǵalar, mańyzy zor shaıqastar, órkenıet oshaǵy men mádenıetterdiń belgisi bolǵan kóne qalalar men qonys-turaqtar, qupıalary áli ashyla qoımaǵan qorǵandar men obalar, erekshe sáýletti keseneler men mazarlar jáne de eń mańyzdylardyń aldyńǵy qatarynan oryn alatyn, artynda óshpesteı iz qaldyrǵan, asa kórnekti, uly tarıhı tulǵalar túsedi.
Tipti, keıde tarıhtyń ózi iri tarıhı tulǵalardyń ómiri men is-áreketterinen turatyn sıaqty bop kórinedi. Ústimizdegi 2024 jyl – Joshy ulysynyń 800 jyldyq tarıhı datasymen sáıkes kelýin jáne bul datanyń elimizde atalyp ótip jatqanyn eskere otyra, gazet oqyrmandaryn Joshy hannyń ómirimen, ol negizin qalaǵan Joshy Ulysynyń Qazaq Eliniń tarıhymen baılanystyǵyn sóz etýdi jón kórdik.
Shyńǵys han urpaqtarynyń álem tarıhynda qaldyrǵan izderi kóp...
Qaı eldiń tarıhynda bolmasyn iri tarıhı tulǵalar jetip-artylady. Solardyń arasynda esimderi is-áreketteri arqyly ondaǵan halyqtardyń tarıhynda saqtalyp qalǵan, urpaqtary da sondaı elderdiń tarıhynda iz qaldyrǵan tulǵalar bolady. Sondaı tulǵalardyń biri – ataqty Shyńǵys hannyń uly Joshy han. Shyńǵys hannyń uldary men nemereleriniń álem halyqtarynyń tarıhynda qaldyrǵan izderi kóp. Al Bórte báıbisheden týylǵan Shaǵataı men Joshy uldarynyń Deshti Qypshaq pen Maýerennahr tarıhynda alar orny erekshe.
Atalǵan uldardyń esimderimen tikeleı baılanysty Ortalyq Azıa halyqtarynyń tarıhynda – Shaǵataılyqtar memleketi, shaǵataı tili, shaǵataı jurty, Joshy ulysy, joshylyq urpaqtar, Joshy hannyń mavzoleıi degen ataýlar turaqty túrde oryn alǵan. Bul degenimiz, Shyńǵys hannyń osy uldarynyń atalǵan aýmaqtyń tarıhynda óshpesteı iz qaldyryp, mańyzdy oryn alǵanyn kórsetse kerek.
Joshy hannyń ómiri týraly eń alǵashqy málimetter 1240 jyly jazylǵan «Mońǵoldyń qupıa shejiresi» (Sokrovennoe skazanıe. Mongolskaıa hronıka 1240 g.), Fazlallah Rashıd ad-dınniń (1247-1318) 1310/1311 jyly jazylǵan «Jylnamalar jınaǵy» (Jamıǵ at-taýarıh) jáne qytaı tilindegi Iýán shı (Iýán áýletiniń tarıhy) atty shyǵarmalarda baıandalady. Al keıingi avtorlar Joshy han týraly málimetterdi osy úsh tarıhı eńbekten alady.
Joshy han – ataqty Shyńǵys hannyń eń qurmetti, eń syıly, alǵashqy áıeli Bórteden týylǵan tórt ulynyń úlkeni. Shyńǵys hannyń Bórteden 4 uly, 5 qyzy bolǵany belgili. Shyńǵys hannyń tuńǵyshy qyz, esimi – Fýdjın-begi, ekinshisi ul – Joshy. Jazba derekterde, solarǵa súıengen ǵylymı zertteýlerde Joshynyń týǵan jyly 1182 jyl, al keıbir avtorlarda 1184 jyl dep kórsetiledi. Rashıd ad-dın shyǵarmasynda Joshynyń dúnıege kelýi bylaısha baıandalady. Oqıǵanyń qysqasha baıany mynadaı:
Shyńǵys han áli bılikke kelmeı, Mońǵol ústirtinde aýmaly-tókpeli zaman ornap, taıpalardyń bir-birimen alysyp-julysyp jatqan kezinde bolady. Merkit taıpasy yńǵaıly jaǵdaıdy paıdalanyp, Temýchın joq kezde Ordasyna shabýyl jasaıdy da, mol oljamen birge eki qabat Bórteni tutqyndap ketedi. Merkitter men kereıtter arasynda sol tusta beıbit qatynas bolǵandyqtan, aıaǵy aýyr Bórteni merkit bıleýshisi kereıt hanyna syılap jiberedi.
Al óz kezeginde kereıt hany Shyńǵys hannyń ákesimen kezindegi dostyǵyn eskerip, Bórtege qurmet kórsetedi jáne «Áıelińdi alyp ket» dep Temýchınge habarlaıdy. Temýchın áıelin alyp kelýdi eń senimdi serigi jalaıyr Saba noıanǵa tapsyrady. Saba noıan kelinshekti alyp kele jatqan kezde, orta jolda kenetten Bórte bosanady. Joldyń qaýiptiligin eskergen Saba noıan dorbadaǵy unnan qamyr jasap, sol qamyrǵa balany orap, Temýchınge aman-saý jetkizedi. Balaǵa Joshy dep esim beriledi, ol «kútpegen qonaq» degen maǵyna beredi eken. Jalaıyr Saba noıan Joshyǵa atalyq bolyp bekitiledi de, keıinnen Saba noıannyń urpaqtary Deshti Qypshaqtyń bıligine kelgen Joshy urpaqtaryna atalyq bolady. XVI-XVII ǵasyrlar sheninde qazaq qoǵamynda osy dástúr jalǵasyn taýyp, tarıhshy Qadyrǵalı Jalaıyr Shyǵaı hannyń nemeresi Orazmuhammed sultanǵa atalyq, keńesshi qyzmetin atqarady.
erekter Joshynyń dúnıege kelýin osylaı baıandaıdy da, onyń 25 jasqa deıingi ómiri týraly esh málimet bermeıdi. Onyń esimi tek 1206-1207 jyldardan bastap jazba derekterde ushyrasa bastaıdy.
1206 jyl – Temýchınniń Mońǵol ústirtinde barlyq qarsylastaryn jeńip, jeke-dara bılikke kelip, búkilmońǵoldyq Quryltaıda Shyńǵys han atanyp, Mońǵol memleketin qurǵan jyly.
Kórshi elder men halyqtardy baǵyndyrý saıasaty
Kelesi jyldan bastap Shyńǵys hannyń kórshi elder men halyqtardy baǵyndyrý saıasaty júrgizile bastaıdy. Sol saıasatty iske asyrýda Shyńǵys hannyń úlken uly Joshy óte belsendilik tanytady. Saba noıan bastaǵan tárbıeshileri óte jaqsy tárbıe berip, Joshy 25-ke deıin naǵyz jaýynger, batyl, erjúrek qolbasy, aqyldy, alystan oılaıtyn tulǵa bolyp qalyptasady.
Ol buryn talaı shaıqastarǵa kóptiń biri retinde qatyssa, endi alǵash ret 1207 jyly Mońǵolıanyń soltústigindegi «orman halyqtaryn» baǵyndyrý úshin áskerge qolbasshylyq jasap jiberiledi. Joshynyń erekshe áskerı talanty arqasynda «orman taıpalary», enıseılik qyrǵyzdar, telengýtter óte az shyǵynmen baǵyndyrylady. Joshy óte az shyǵynmen, óte mol oljamen oralyp, ákesi Shyńǵys handy qýantady.
Kelesi joryq 1213-1214 jyldary Szın patshalyǵyna baǵyttalyp, úsh bólikke bólingen mońǵol áskeriniń birin Shyńǵys han men kishi ul – Tóleı, ekinshi bóligin – Shyńǵys hannyń kishi inisi Hasar, al úshinshi bóligin – Joshy, Shaǵataı, Úgedeı basqarady. Bul joryq ta mońǵoldar úshin óte sátti aıaqtalady. Joshy bastaǵan mońǵol áskeriniń kelesi sátti is-áreketi 1216 jyly Deshti Qypshaq aýmaǵynda, Yrǵyz dalasynda merkitterdi talqandaýy jáne kezdeısoq, áskeri ózinen birneshe ese kóp Muhammed Horezm shahpenen urysqa túsýi boldy. Osy shaıqasynda Muhammed Horezmshah mońǵol áskeriniń qandaı ekenin bilip, olarmen ashyq maıdanda urysqa túsýdiń qaýipti ekenin túsinedi. Bul áskerı joryqta da Joshy mońǵol áskerine basshylyq jasap, barlyq sheshimdi ózi qabyldaıdy.
Shyńǵys hannyń 1219–1221 jyldary Horezm shahtarynyń memleketi men Deshti Qypshaq aýmaǵyna jasaǵan joryǵynda 150 myńdyq mońǵol áskeriniń úsh bólikke bólingeni belgili. Taǵy da áskerdiń bir bóligine Shyńǵys han men kishi uly Tóleı basshylyq jasasa, ekinshi bir bóligine – uldary Shaǵataı men Úgedeı jáne úshinshi bir bóligine jeke dara Joshy basshylyq júrgizedi. Ár baǵyttaǵy áskerlerge naqty mindetter júkteledi. Joshy basqarǵan ásker tobyna Syrdarıa ózeniniń tómengi aǵysy boıyndaǵy qalalar men eldi-mekenderdi baǵyndyrý júkteledi.
Joshy bul tapsyrmany da óziniń áskerı talanty men qabileti arqasynda buljytpaı oryndap shyǵady. Osylaısha Joshynyń osynshama jeńisteri onyń ataq-abyroıyn ósiredi. Degenmen de, Joshynyń neǵurlym ataǵy men abyroıy ósken saıyn ony kórealmaýshylyq ta beleń ala túsedi. Jazba derekterde jáne solarǵa negizdelip jazylǵan eńbekterde Joshyny kórealmaýshylardyń aldyńǵy sapynda týǵan inisi Shaǵataıdyń turǵany aıtylady.
1223 jyly Shyńǵys han Deshti Qypshaq pen Maýerennahr aýmaqtaryna jasaǵan jaýlap alý soǵystaryn tolyǵymen jeńisti aıaqtap, memleketiniń aýmaǵyn ulǵaıtyp, ımperıa deńgeıine kóteredi. Kelesi jyly, ıaǵnı 1224 jyly Shyńǵys han Quryltaı uıymdastyrady da, jańadan qosylǵan aýmaqtardy basqarý úshin Bórte báıbishesinen týǵan tórt ulyna bólip beredi. Uldarynyń úlkeni Joshyǵa Ertis ózeninen batysqa qaraıǵy Qypshaq dalasyn basqarýǵa beredi. Balqash kóliniń soltústik jaǵalaýy, Syrdarıanyń orta jáne tómengi aǵysy boıy, Aral mańy, Horezm óńiri Joshyǵa beriledi.
Sondaı-aq, bolashaqta «mońǵol jylqysynyń tuıaǵy jetken jerge» deıingi aýmaqtardy baǵyndyrý tapsyrylady. Ol jerler – Iran men Irak, Sırıa jerleri dep kózdeledi. Bul jerlerdi 1256–1260 jyldary Tóleıdiń uly Hulaǵý jaýlap alyp, jeke Elhan áýletin qalyptastyrǵan kezde, Joshy áýletiniń ókili Berke han men Hulaǵý jáne onyń muragerleri arasynda uzaqqa sozylǵan soǵystar bastalyp ketedi.
Shyńǵys han ekinshi uly Shaǵataıǵa Maýerennahr aýmaǵyn, Shyǵys Túrkistandy beredi. Bul jerler Shaǵataı ulysynyń quramyna enip, keıingi derekterde ol jerdiń turǵyndaryn jalpy ataýmen shaǵataılyqtar dep ataı bastaıdy. Úshinshi uly – Úgedeıge Shyǵys Qazaqstan men Batys Mońǵolıa jerleri tıdi. Al Mońǵolıanyń qalǵan barlyq bóligi kishi ul – Tóleıdiń basqarýyna beriledi.
· Ústimizdegi 2024 jyl – Joshy Ulysynyń 800 jyldyq tarıhı datasymen sáıkes kelýin jáne bul datanyń elimizde atalyp ótip jatqanyn eskere otyra, gazet oqyrmandaryn Joshy hannyń ómirimen, ol negizin qalaǵan Joshy Ulysynyń Qazaq Eliniń tarıhymen baılanystyǵyn sóz etýdi jón kórdik.
Altyn Orda – Joshy Ulysy
Joshyǵa berilgen jerdiń bári tarıhta Joshy Ulysy degen ataýǵa ıe bolady. Al ony basqarýshy han laýazymymen aıtyla bastaıdy. Shamamen 1224 jyldan bastap Joshy esiminiń janyna «han» tıtýly qosylyp aıtylady. Joshy Ulysynyń alǵashqy aýmaǵyna qazirgi Qazaqstan jeriniń dalalyq bóligi, Horezm endi. Keıinnen 1236-1242 jyldary Joshynyń ekinshi uly Batýdyń (Batyı) «Batysqa jeti jyldyq joryǵy» nátıjesinde Ulys aýmaǵy batysta Dýnaı ózenine deıin keńeıedi. Osy aýmaqtaǵy memleket keıinnen keıbir derekterde jáne ǵylymı ádebıetterde Altyn Orda degen ataýǵa ıe bolady. Búgingi kúnderi keıbir avtorlar tarapynan Altyn Orda ataýy men Joshy Ulysy ataýy sınonım retinde qoldanylady.
Joshy han 1227 jyly Ortalyq Qazaqstandaǵy Ulytaý óńirinde ań aýlap júrip, ákesi Shyńǵys hannan 5-6 aı buryn qaıtys bolady. Shyńǵys hannyń 1227 jyly tamyz aıynda qaıtys bolǵany naqty dáleldengen, olaı bolsa Joshy 1227 jyly naýryz-sáýir aılarynyń birinde qaıtys bolǵan deýge bolady. Jalpy, tarıh ǵylymynda Joshy hannyń qalaı qaıtys bolǵany jóninde biraýyzdy pikir joq. Osy jónindegi málimetterge kóz júgirtsek, birneshe nusqany kóremiz. Olar mynalar: 1) Joshy han ań aýlap júrip, attan qulap óledi; 2) Joshy han ań aýlap júrgende ákesi Shyńǵys han jibergen jasyryn arnaıy adamdar maıyp etip óltiredi; 3) Shyńǵys hannyń tapsyrmasymen jasyryn túrde tamaǵyna ý qosyp beriledi.
Joshy hannyń mavzoleıi kúni búginge deıin Ulytaý óńirinde Ulytaý oblysy, Ulytaý aýdany aýmaǵynda, Jezqazǵan qalasynan soltústik-shyǵysqa qaraı 50 shaqyrymdaı jerde, Malshybaı aýylynyń mańynda tur. Qazirgi kezde Joshy hannyń mavzoleıi sol óńirdegi Alasha han mavzoleıi, Dombaýyl kesenesi sekildi tarıhı eskertkishtermen birge tarıhı týrısik oryndardy qalyptastyryp otyr. Jyl saıyn bul mańǵa keletin týrıser sany artýda. Tek qana sol tarıhı oryndarǵa baratyn joldar jóndelip, talaptarǵa saı bolsa, týrıser sany eselep artar edi.
Talas Quryltaıy: eki saıasat, eki qaǵıdat
Joshy han 40-tyń ortasynda qazirgi ólshem boıynsha erte qaıtys bolsa da onyń Ulysta az ýaqyt bolsa da júrgizgen saıasaty zertteýshi mamandardyń nazarynan tys qalmady. Onyń ustanǵan prınsıpi men júrgizgen saıasaty búkil Mońǵol ımperıasynyń alǵashqy kezeńinde júrgizilgen saıasat pen onyń ishki aǵymdaryna negiz bolyp qalandy. Zertteýshi mamandar XIII ǵasyrdyń alǵashqy shıreginen XIV ǵasyrdyń ortasyna deıingi aralyqta Mońǵol ımperıasynyń, Joshy Ulysy men Altyn Ordanyń, Shaǵataı Ulysynyń jáne Irandaǵy Elhandar áýleti bıleýshileriniń jaýlap alynǵan elder men baǵyndyrylǵan halyqtarǵa qatysty júrgizgen saıasatynda bir-birine qarama-qarsy eki aǵymnyń bolǵandyǵy jóninde oılaryn aıtady. Birinshi aǵym boıynsha – baǵyndyrylǵan halyq ókilderin bılikke jaqyndatpaý, bılikke aralastyrmaý, halyqtyń dástúrli sharýashylyǵyn elemeý, mońǵoldyń kóshpeli mal sharýashylyǵyn kúshtep engizý, baǵyndyrylǵan halyqtardy únemi talan-tarajǵa salyp, tonap otyrý saıasaty júrgiziledi. Bul saıasattaǵy aǵymdy Shyńǵys qaǵannyń ózi bastap, uly Shaǵataı han, nemeresi – Gúıik qaǵan odan ári qoldaıdy.
Bul aǵymǵa qarsy ekinshi aǵym saıasaty turady. Ol boıynsha múlde keri saıasat júrgiziledi. Baǵyndyrylǵan halyqtyń ókilderi bılikke aralastyryla bastaıdy, jergilikti halyqtardyń dástúrli sharýashylyqtaryn qurmetteý jáne talan-tarajdar men tonaýlardy toqtatyp, onyń ornyna turaqty salyqtardy engizý saıasaty júrgizile bastaıdy. Ekinshi aǵymnyń basynda Joshy Ulysynda júrgizgen saıasatymen Joshy han turdy. Joshynyń ustanymy men saıasatyn keıinnen Úgedeı qaǵan, Móńke qaǵandar jalǵastyrady. Eki aǵym arasynda kúrester órbıdi de, 1269 jylǵy Talas Quryltaıynda ekinshi aǵym tolyǵymen jeńiske jetip, zańdy qujat retinde qabyldanady. Osylaısha, Joshy hannyń júrgizgen saıasaty men ustanǵan prınsıpi ómirsheń bolyp, ózi qaıtys bolǵannan keıin qoldaý tabady da, aqyry jeńip shyǵady. Osy jerde aıta ketýimiz kerek, bıylǵy jyly Memlekettik syılyqqa usynylyp otyrylǵan belgili jazýshy, dramatýrg Dýman Ramazannyń «Joshy han» atty pesalar jınaǵyndaǵy «Joshy han» atty týyndysynda basty keıipker – Joshy hannyń ishki saıasattaǵy basqa aǵym ókili – inisi Shaǵataımen qaqtyǵysy, Joshy hannyń gýmanısik ustanymy, jergilikti halyq ókilderimen tyǵyz baılanysy týraly baıandalady.
ashıd ad-dın eńbeginde jáne taǵy basqa tarıhı shyǵarmalarda Joshy hannyń segiz áıeli jáne olardan týǵan 18 uly bolǵan delinedi. Joshy hannyń uldary ishinde ózindik tarıhı bolmysymen, júrgizgen saıasatymen tarıhta qalǵandary – Orda ejen, Batyı han, Berke han, Berkejar, Shıban, Tuqaı temir atty uldary. Batyı han ákesinen soń Ulys bıleýshisi bolyp, Ulys aýmaǵyn batysqa qaraı eki esedeı ulǵaıtady. Onyń bedeli óte zor bolyp, ımperıanyń Qaraqorymdaǵy taǵyna kimderdi otyrǵyzý kerek ekenin sheshe alady. Onyń urpaqtary Altyn Ordada «Nar moıyny Berdibekte kesildi» degen kezeń –1359 jylǵa deıin 135 jyl bılik qurady.
Joshy ulysynan – Qazaq handyǵyna deıin
Joshy hannyń úlken uldarynyń biri Berke han aǵasy Batyı hannan soń 10 jyldaı Altyn Orda taǵyn ıelenip, osy ýaqyt ishinde Altyn Ordany Mońǵol ımperıasynan oqshaýlaýǵa kúsh salady. Al Altyn Ordada ıslam dininiń keń taralýy, osy Berke hannyń esimimen tyǵyz baılanysty ekenin barlyq zertteýshi mamandar moıyndaıdy. Berkejar atty Joshynyń taǵy bir uly tarıhymyzda Talas Quryltaıyn daıyndaý jáne ótkizýmen jazba derek málimetterinde qalady.
Joshy hannyń úlken uly - Ordaejen, besinshi uly - Shıban jáne kishi uly – Tuqaıtemirdiń ózderi de jáne urpaqtary da Altyn Orda tarıhynda tereń iz qaldyrady. Joshy hannyń bul uldarynyń urpaqtary jóninde kólemdi zertteýler bar, jeke-jeke monografıalyq eńbekter de bar.
Joshy hannyń Tuqaıtemir atty kishi ulynyń urpaqtary Altyn Ordada Batyı áýletiniń bıligi toqtatylǵannan keıin kúsheıedi de, sol aýmaqtaǵy taq úshin júrgizilgen saıası kúresterge belsene aralasady. Tuqaıtemirdiń urpaqtary Altyn Ordanyń ydyraýy kezinde qurylǵan Qyrym, Qazan, Qajytarhan (Astrahan), Úlken Orda handyqtarynda bılik etedi. Qyrym handyǵyndaǵy - Meńligereı han, Altyn Ordadaǵy – Toqtamys han, Úlken Ordadaǵy – Kishi Muhammed han, Uly Muhammed han, Seıitahmet han, sondaı-aq Qazandaǵy Qasym handar, bári Joshy hannyń uly Tuqaıtemirdiń urpaqtary bolyp keledi.
Joshy hannyń besinshi uly Shıban kózi tirisinde ataq abyroı men bedelge ıe bolyp, ulys basqarǵan tulǵa boldy. Ol Batyıdyń jeti jyldyq joryǵyna qatysyp, erlikter jasaıdy, aǵasynan syı-sıapattar alady.Shıban sekldi urpaqtary da ata jolyn odan ári asqaqtatady. Altyn Ordadaǵy «dúrbeleń kezeńde» jáne odan keıingi ydyraý kezeńde Shıban urpaqtary taqqa talasyp, saıası kúrestiń otyn mazdatady. Sibirde shıbandyqtar bılikke keledi, Sibir handyǵyn qurady. Ataqty Kóshim han – Shıban urpaǵyna jatady. Kereı men Jánibek handardyń Deshti Qypshaq aýmaǵyndaǵy saıası qarsylasy Ábilqaıyr han – Shıban urpaǵynyń ókili. Ábilqaıyr hannyń nemeresi ataqty Muhammed Shaıbanı han qazaq handary – Buryndyq pen Qasymnan jeńilis taýyp, 1500 jyly Orta Azıadaǵy Samarqan taǵyn ıelenedi de, ol jaqta bir ǵasyrǵa sozylǵan shıbanılar áýletiniń bıligin qurady. Deshti Qypshaqtan «ózbek» ataýyn Maýerennahrǵa alyp baryp, sol jaqqa sińirip jiberdi.
Joshynyń tuńǵyshy Ordaejen inisi Batyıdyń 1236-1242 jyldardaǵy Batys Evropa aýmaǵyna jasaǵan joryǵyna qatysyp, úlken erlikter jasap, joryqtyń tabyspen aıaqtalýyna úles qosyp, baýyrynan syı alady. Ordaejen de, Shıban da Batyımen birge Joshy Ulysynda ulys basqarady. Ordaejen urpaqtarynyń Ulysy keıinnen Aq Orda degen ataýǵa ıe bolady. Aq Ordada olar bılik etedi. Ataqty Orys han, Baraq han – osy Ordaejen urpaqtary. Kóp uzamaı Orys hannyń shóbereleri – Kereı men Jánibek handar XV ǵasyr ortasynda Deshti Qypshaq aýmaǵynda, burynǵy Joshy Ulysynyń jerinde Qazaq handyǵynyń negizin qalaıdy.
XV-XIX ǵasyrlardaǵy qazaq handary men sultandary - Joshy hannyń tikeleı urpaqtary bolyp keledi. Kereı men Jánibek handardan bastap Kenesary hanǵa deıingi Uly Dala aýmaǵyndaǵy saıası tulǵalardyń bári Joshy hannyń urpaqtary bolyp keledi. Sondaı-aq qazirgi tańda qazaq halqynyń quramyndaǵy tóre dep atalatyn etnıkalyq top – Joshy hannyń urpaqtary bolyp sanalady. Bizdiń oıymyzsha, Joshy urpaqtary arasynda búgingi kúnderge deıin ózderiniń shyǵý tegin umytpaı, urpaqtan urpaqqa jetkizip otyrǵan tóreler áýleti – tek qazaq halqynda ǵana saqtalǵan. Bul da qazaq halqynda tarıhqa degen qurmetti kórsetse kerek.
Joǵaryda aıtylǵan oılarymyzdy aıaqtap, tujyrymymyzdy túıindeı kele, Shyńǵys hannyń úlken uly Joshy hannyń Qazaq tarıhynda alar orny erekshe deýge bolady. Jeke bolmysynan onyń erjúrek, batyl jaýynger ekenin, áskerı ónerdi jetik meńgerip, jeńilis kórmegen qolbasshy bolǵanyn kóremiz. Memleket qaıratkeri retinde adamgershilik prınsıpterdi ustanyp, ony el basqarýda qoldanady. Al onyń urpaqtary ata jolyn ustanyp, XIII-XVIII ǵasyrlarda Evrazıa aýmaǵynyń saıası kartasynda belsendi oıynshylar bolady.
Ulttyq sıpattaǵy Qazaq memlekettiligin qurý men ony tórt ǵasyr boıy saıası basqarý Joshy hannyń urpaqtarynyń úlesine tıedi. Olar ony XIX ǵasyrǵa deıin oryndap keldi. Sol sebepti de Qazaq tarıhynda Joshy han jáne urpaqtarynyń alar orny erekshe dep sanaımyz.