Taǵdyrdyń tezi: Qabıjan Qojahmetuly týraly estelik
Naǵashy atam – Qabıjan Qojahmetuly – meniń esimde jyly júzdi, sabyrly, únemi jymıyp qana júretin meıirimdi jan retinde saqtalypty. Ol kisi bizdi kórse boldy, bas salyp qushaqtap, mańdaıymyzdan ıiskeıtin. Artyq sóz sóılegenin nemese bireýmen áńgime aıtqanyn kórmeppin. Ári-beriden soń qulaǵy da estimeıtin edi – anamnyń aıtýynsha, bul - sol bir zulmat zamandardyń izi. Qamaýda bolǵan kezinde kúrekpen basynan, ásirese qulaq tusynan soqqy alǵan bolýy kerek deıdi.
Atam ár nárseniń qunyn jaqsy biletin. Óıtkeni ony ómir uqtyrdy. Ásirese, nannyń qıqymy tússe, qatty qapalanatyn. Nandy qatty qurmettedi. Óıtkeni sol úshin kórmegen qorlyǵy joq.
Áńgime anamnyń ákesi, naǵashy atam – Qabıjan Qojahmetuly jaıynda. Ol 1928 jyly dúnıege kelgen. Bir áke, bir shesheden úsh ul, bir qyz dúnıege kelgen. Biraq, olardyń basynan keshkenderi bireýge shyn, bireýge shym-shytyryq ańyz- ertegi sıaqty kórinýi múmkin.
Balalyq shaǵy eldi jaılaǵan asharshylyqpen tuspa-tus kelgen. Halyq azyq izdep, jaıaý-jalpylap bosyp ketken shaqta, atam shamamen úsh-tórt jastaǵy bala bolsa kerek. Ákesi Qojahmet ólgen adamdardy jerleımin dep elde qalyp qoıady. Biraq, sol kúıi odan habar bolmaıdy, ál-dármeni quryǵan ol kóp uzamaı jan tapsyrǵan bolýy kerek, deıdi anam. Al anasy kóppen erip, shurqyrap jylap, tamaq suraǵan balalaryn alyp, el adamdarymen jolǵa shyǵa beredi. Sol saparda atamnyń bir baýyry, ózinen úlken aǵasy jolda adasyp qalyp, tabylmaıdy. Qaryndasy da ashtyqqa shydamaı sheshesiniń qolynda baqılyq bolady. Qalǵan eki balasyn ertken atamnyń sheshesiniń bul kórgeni - qıyndyqtyń basy eken. Anamnyń ákesi jaıly aıtqan bul áńgimesi 1931-32 jyldarǵa tuspa-tus kelse kerek.
«Ashtyq jyldary solaı ótedi. Ákem bir aǵasymen birge sheshesiniń arqasynda tiri qalǵan bolýy kerek. Ol aǵasy keıinnen Uly Otan soǵysyna qatysyp, jaralanyp, 43-jyldary gospıtálge túsedi de, soǵystan solaı oralady. Al ákem jasyna baılanysty soǵysqa alynbaıdy. Ol kezde sol 13-14, múmkin 15 jasar bala», - deıdi anam.
Ashtyqtyń qasireti basylmaı jatyp, elge taǵy bir náýbet – soǵys keldi. Aýyrtpalyqtyń bári atam sıaqty balalarǵa tústi. Asharshylyq jyldarynan beri áli toıa tamaq jemegen jurt egin basyna baryp, masaq terip, tabylǵanymen júrek jalǵaıdy eken. Sondaı shaqtardyń birinde atam úıindegi anasyna masaq terip ala baraıyn dep dorbasyn asyna barady. Qasynda ózi qatarlas Orazke degen bozbala bar eken.
«Adamdar endi ártúrli ǵoı, soǵystan kelgen adamdar ma eken, álde solaqaı saıasattan ábden qorqyp qalǵan bireýler me eken. Jaralanyp kelgen bireýler me eken. Ol jaǵyn naqty bilmeımin, aıtýǵa da qorqady ǵoı ol zamannyń adamdary. Sondaı bir adamdar eki balany ustap alady. Biraq ákem de, qasyndaǵy bala da eshteńe almaǵan eken. Ekeýin ustap, túrmege qamatady. Aldymen aýyldaǵy mektep ishinde ustaıdy. Ózderi jasamaǵan urlyqty moıyndatyp, isti qylady. Sender moıyndasańdar boldy, túbi aqtap alamyz dep aıtsa kerek», - dedi áńgimesin jalǵaǵan anam.
Sóıtip, atam ózi jasamaǵan urlyq úshin sottalyp kete barady. Onsyz da taǵdyrdan jegen taıaǵy azdaı sheshesi baıǵus balasyn bir kórý úshin jaıaý-jalpylap aýdandaǵy túrmege qaıta-qaıta barady eken. Biraq, qansha barsa da, balasymen jolyǵa almapty. Zar jylaǵan kúıi dorbasyndaǵy azyn-aýlaq nandy asynǵan kúıi qaıtady eken.
Kóp uzamaı sot bolady. Aýyl adamdary «bul balalardyń esh kinási joq, eshqandaı astyq ákelgen joq, nege qamaısyńdar» dep ara túsedi. Sol kezdegi aýyl basshylarynyń birin kórsetip, «astyq osylardyń úıinde, qazir kórsetemiz» dep shýlaıdy. Sonda atamnyń soǵystan oralǵan aǵasy «Eldi shýlatpańdar, aman bolsa, keler» dep basý aıtqan eken. Osylaısha, bir qap turmaq, bir ýys astyq almaǵan atam abaqtyǵa kete barady. Tar qapasta 7 jyldaı ýaqytyn ótkizedi. Keıinnen Stalın qaıtys bolǵannan keıin, aqtalyp shyǵady.
Biraq aýylǵa oralǵanda, jalǵyz baýyry men anasy ómirden ótip ketken edi. Anasy – ýaıym men qusalyqtan, aǵasy bolsa, soǵystan jaraqattanyp kelgesin, ol da kóp uzamaı qaıtys bolǵan.
«Ákem sondaı qıyndyq kórgen. Negizinen ómir boıy malshy boldy. Jumysyna adal boldy. Urlyq istemek túgili, ondaıdy oıǵa alýdan qorqatyn. Túrmede kórgen zorlyq-zombylyǵyn kóp aıta qoımaıtynyn sheshem aıtyp otyratyn. Biraq ózi eshqashan kórgen qıyndyǵyn bizge aıtyp kórgen emes», - dep aıaqtady ákesi týraly áńgimesin anam.
Ózegi qansha órtense de, taǵdyr qansha synasa da sol kezdegi adamdardyń ishki rýhy bıik bolǵan shyǵar. Olaı bolmasa, mundaıǵa ezilip, taǵdyrǵa ókpe aıtatyndar qazir de barshylyq. Atamnyń ishki rýhynyń myqtylyǵy bolar, elge orala sala shańyraq quryp, ájemmen bas qosady. Osy áńgimeni baıandap bergen meniń anam – atamnyń kóziniń nury bolǵan tuńǵysh balasy. Qabıjan Qojahmetuly 2008 jyly ómirden ótti.
Bul – bir ǵana adamnyń taǵdyry. Biraq sol kezdegi san myńdaǵan taǵdyrlar bir-birine uqsas. Bul estelik – taǵdyrdyń teperishine tótep bergen, rýhy bıik qaısar halyqtyń bir ókiline degen taǵzym. Atamnyń ómiri arqyly biz sol bir zulmat jyldardyń shyndyǵyn tanyp, kóz aldymyzǵa elestetemiz. Eshbir elde mundaı apattar endi qaıtalanbasyn!