Ne úı ala almasa, ne «Jasóspirimder úıine» syımasa, ne týǵan-týysy keńshilik jasamasa, olar qaıda barmaq?
Qazir elimizdegi kez kelgen balalar úıleri basshylarymen sóılese qalsańyz, «balalardyń jaǵdaıy jaqsy, ne ishem, ne kıem demeıdi, bilikti pedagogtardyń tárbıesimen bilimdi jastar ósip kele jatyr» dep aıtatyny belgili. Al ondaǵy shynaıy jaǵdaı qalaı, balalardyń erkin júrip-turýy, ýaqytyly tamaqtanyp, durys kıim kıýi, eń aqyr aıaǵy olar ózderin Qazaqstannyń azamaty retinde tolyq sezine alyp júr me? Balalar úıinen tárbıelenip shyqqan, búginde Almatynyń Seıfýllın dańǵylynda jaldanyp jumys jasaıtyn Murat esimdi jigitpen pikirleskende, múldem basqasha oıda qaldyq.
Munda tárbıeshilerdiń ursyp-urýy, jekip sóılep, durys tamaqtyń berilmeýi óz aldyna bólek áńgime. Onyń sózine sensek, balalar úıindegi tárbıeshiler búldirshinderdi óz úılerine aparyp jumysqa jegip, tipti keıbir jaǵdaılarda solar arqyly paıda taýyp otyrady eken. Ol-ol ma, tipti qylmys jasaıtyn qaraqshylar da balalar úıinen shyqqan jastardy óz tobyna tartýǵa qumar keletin kórinedi.
– Keıbir apaılar úıine aparyp, jumysqa salyp, óziniń úıi bitse, týǵan-týystarynyń úıine qora-qopsysyn salýǵa, tazalatýǵa aparady. Al ondaıǵa barmaımyn dep qarsy shyqsań, saǵan durys tamaq ta, kıim de, jyly kózqaras ta bolmaıdy. Men sizge bir nárse aıtaıyn, «úlken úıde» erkin júrip-turý úshin muǵalimderdiń «shesterkasy», balalardyń arasynda ataman bolýyń kerek. Sebebi onda kim kúshti, sol qalǵandarynyń tamaǵyn tartyp jeıdi. Búldirshinderdiń balalar úıinen qashyp, kóshede qaıyr tilep ketetini, mine, osydan. Sonymen qatar, kez kelgen balalar úıiniń aldyn jylda qaraqshylar ańdyp júredi. Ol jaqtan qalaı shyqtyń, seni ózderine tartyp, qolyńa az-muz aqsha berip, túngi klýbtarǵa, qyzdarǵa aparyp, jeńil júriske arbaıdy. Onsyz da endi ne isteımin dep júrgende, bulardyń jyly kózqarasyn kórip, qastarynan óziń de qalǵyń kelmeıdi. Al olarǵa qosylǵan kúni seni «semirtip-semirtip soıyp» jiberedi. Demek, qylmys jasap, túrmeden bir-aq shyǵasyń, – deıdi ol.
Murattyń bul aıtqandaryna sený qıyn sıaqty. Biraq onyń balalar úıinde tárbıelenip, sonda ósip-jetilgenin eskersek, onyń ústine, keıde jetim balalardyń bazarlarda qaıyr tilep júretinin kórgen soń, ári quqyq qorǵaý organdary da balalar úıinen shyqqan búldirshinderdiń qylmysqa kóp boı aldyratynyn rastaǵannan keıin nanbasqa laj qalmaıtyn tárizdi.
Bizde jetim balalar 18-ge deıin ǵana memlekettiń qamqorlyǵynda bolady. Odan keıin týǵan-týysy barlar sonda baryp, al tuldyr jetimder «Jasóspirimder úıinde» tárbıelenedi. Másele osy jerden bastalady. Almatydaǵy jalǵyz «Jasóspirimder úıi» - 100 balaǵa arnalyp salynǵan shaǵyn ǵana ǵımarat. Al onda 200-den astam bala jatyr. Ol mekeme - sozyla beretin rezeńke emes. Alaıda, ol jerge ózge óńirdiń balalar úıinen keletinder kóp. Ókinishke qaraı, olardyń barlyǵy onda syımaıdy.
Erbol AMANTAIULY, Almaty qalasynyń turǵyny:
– Qazir jetimderge jetkilikti dárejede qoldaý kórsetilip otyrǵan joq. Kezinde balalarymyzdy shet elderge sattyq. Talaı qazaqtyń qarakózderi muhıt asyp ketti. Men bes jasymnan jetimdikti kórdim. Halyq jaýynyń balasy dep ábden quqaı kórsetetin. Jetimniń kúni eshqashan jetisken emes. Al qazirgi jetimderimizdiń jaǵdaıy tipti de múshkil. Olarǵa qatysty áli bir mardymdy zań joq. Al tastandy balalarymyz árkimniń kúńi, quly bolyp júr. Buǵan kimniń jany aýyrmaıdy, biraq bizdiń qolymyzdan ne keledi? Olarǵa memleket qoldaý kórsetý kerek.
Sonymen qatar, elimizdegi balalar úıinde tárbıelengen jastarǵa osy ýaqytqa deıin shaǵyn úı bólinbeı keledi. Qazirgi tańda qanshama jetim turǵyn úı alýǵa kezekte turǵanymen, olardyń basym kóbi úıge qol jetkize almaı júr. Ne úı ala almasa, ne «Jasóspirimder úıine» syımasa, ne týǵan-týysy keńshilik jasamasa, olar qaıda barmaq? Al dalada qalǵan jetim balanyń qańǵyryp júrip urlyqqa barmasyna, tipti bárinen túńilip, kúızelip, maskúnemdikke, nashaqorlyqqa salynbasyna kim kepil?! Qyz balalar da sol sekildi, ári kúresip, beri kúresip, bolmaǵan soń baryp aryn satyp, kún kóristiń eń arzan jolyn tańdaýy ǵajap emes. Búginde jolyn durys tapty degenniń ózderi azyn-aýlaq tıyn-teben úshin bireýlerdiń basybaıly quly bolyp ómir súrip jatyr. Biz osy nashaqorlyq, jezókshelik sekildi qoǵamdyq dertterdi osylaısha kóbeıtip otyrǵan joqpyz ba, qalaı oılaısyz?..
R.S. Kezinde Almaty oblysynyń ákimi bolǵan Serik Úmbetov pen Aqtóbe oblysynyń eks-ákimi Eleýsin Saǵyndyqov kásipkerlerdiń qoldaýymen jetimder úıinen shyqqan jastarǵa bir bólmeli úı alyp berýge kómektesip, tamasha bastama kótergen bolatyn. Osylaısha, olar 20–30 shaqty jetim balanyń úıli bolýyna muryndyq boldy. Biraq osy tamasha bastama keıingi kezde iske aspaı qaldy. Dál osy úrdisti elimizdiń qazirgi bıligi ilip áketip, jetimderge jergilikti ákimdikter qoldaý kórsetse, durys-aq bolar edi...