Statısıkaǵa súıensek, Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵy maqsatynda 214 mln ga jer bar.
Elimizde egin egip, mal ósiremin degen sharýalar memleketten beriletin tegin jerdi ala almaı júr. Tipti jerdiń kim alatynyn «komısıa sheshedi» desek, artyq aıtpaımyz. Jer «kóz qysty, barmaq bastyǵa» berilip jatyr. Oǵan sebep – zań normasy rettelmegen. Ulttyq palataǵa sharýalar «tanys ne jekjatsyz jer ala almaı júrmiz» degen ýájben jıi keledi. Máseleniń mánin «Atameken» UKP Qurylys jáne jer qatynastary departamenti dırektorynyń orynbasary Ernur Ábjan málim etti. Bul týraly Almaty-akshamy.kz UKP-nyń baspasóz qyzmetine silteme jasap habarlaıdy.
Statısıkaǵa súıensek, Qazaqstanda 272,5 mln ga jerdiń 214 mln ga – aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy alqap. 184 mln ga jaıylym jer bar. Al aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy aınalymda – 113 mln ga. Shamamen 70 mln ga rezervte bar. Kóbine jaıylym jer ıgerilmeı jatyr.
Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵymen aınalysý (egistik, mal ósirý t.b.) úshin jer ýchaskeleri tek jalǵa beriledi. Ony memleketten konkýrs arqyly alýǵa bolady. Al konkýrsqa úsh adam qatysyp, olardyń upaıy birdeı bolsa, jer komısıasynyń músheleri jerdi kimge beretinin ózderi sheshedi. Basqasha aıtqanda, kim komısıanyń «kóńilinen shyqsa», jer soǵan tıesili. Bul – jemqorlyqqa ákeletini sózsiz. Mundaı jemqorlyqty joıyp, konkýrstyń talabyn jetildirý úshin, Ulttyq palata sarapshylary salalyq memlekettik organǵa – Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine birqatar usynys jasaǵan.
«Jerdi alý úshin konkýrsqa qatysqanda bir krıterıı bolatyn jáne oǵan upaı qoıylatyn. Kásipker bolashaqta sol jerge qansha aqsha salamyn dep ýáde berse, upaıy da sonsha joǵary bolatyn. 1-20 upaı arylyǵynda esepteletin. Mysaly, jaıylymnyń 1 gektary úshin 31 myń teńge salamyn dep kórsetse, onda ol kisige 20 bal qoıatyn. Biraq ony rastaıtyn qujat talap etilmeıtin. Tek bıznes josparda kórsetedi. Al kim qarjyny kóbirek kórsetse, jerdi sol alady. Keıin ol kórsetilgen qarjy jerge jumsaldy ma, ony eshkim qadaǵalamaıdy. Tipti konkýrstyń talabynda qarjyny salý merzimi de joq. Biz belgili bir merzimde ýáde bergen qarjysyn – ınvestısıasyn jerge salsyn degen talap qoıýdy usyndyq. Iaǵnı, kórip turǵanymyzdaı, konkýrstyń ótkizilýi «shıki» bolatyn», – dep túsindirdi Ernur Ábjan.
Mamannyń aıtýynsha, bul jaǵdaı jemqorlyqqa ákep soǵyp jatyr. Osy konkýrsty retteıtin qaǵıdada «konkýrsqa qatysqan eki nemese úsh adamnyń upaıy birdeı bolsa, onda jeńimpazdy komısıa músheleri daýys berip anyqtaıdy».
«Mundaı jaǵdaılar kóp. Mysaly, aýyl ákimi «men myna kásipkerdi tanımyn, belsendi, jerdi soǵan bereıik» dese, jer sol adamǵa beriledi. Budan bólek sharýalar «tanys ne jekjatsyz jer ala almaımyz» dep shaǵymdanady. Dál qazir 3-4 kásipkerdiń jer alýy úshin konkýrs qujatyn retteýmen aınalysyp jatyrmyn. Olarǵa ákimdiktegiler tikeleı aıtady: «jerdiń ıesi bar, bosqa kelip júrsiń». Konkýrs bolmaı jatyp, ıesi daıyn turady. Sebebi kásipkerler bıznes-josparda kim kóp aqsha kórsetse, jer soǵan beriletinin biledi. Talap sondaı. Olar solaı barynsha joǵary soma kórsetedi. Joǵary upaıdy alady. Biraq sońyna kelgende, jerdi komısıa músheleri beredi. Jer ýchaskeleri osy konkýrs – Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń «qısyq qaǵıdalary» arqyly jyl saıyn shamamen 3-5 mln ga jer sharýalarǵa beriledi», – dep atap ótti maman.
Ulttyq palata sarapshylary salalyq memlekettik organǵa «sharýalardan osyndaı shaǵymdar kelip jatyr, qaǵıdańyz durys emes» dep bir emes, birneshe ret, bir emes, úsh jyl buryn habarlaǵan. Zańnamadaǵy olqylyqtardy oıyp turyp, naqty usynystaryn jetkizgen. Budan bólek Kásipkerlik qyzmetti retteý máseleleri jónindegi vedomstvoaralyq komısıanyń qaraýyna jáne Prezıdent tapsyrmasymen qurylǵan jumys tobyna da shyǵarǵan. Ulttyq palata sarapshylary konkýrs qaǵıdasyna Jer kodeksindegi talaptardy engizýdi usynǵan.
«Jer kodeksiniń 43-1-babynda aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerdi berýdiń sharttary jazylǵan. Jer berý kezindegi ınvestısıadan (quıatyn qarjysynan) bólek, qandaı agrotehnologıa qoldanylady, tehnıkasy, mamandary bar ma, maly bar ma – osy sıaqty kóptegen krıterıı kórsetilgen. Al Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi bulardyń bárin konkýrstyń qaǵıdasyna engizgen, biraq oǵan upaı bermeıdi. Tek ınvestısıasyna upaı qoıylady. Sonda qalǵan talaptardyń máni joıylady. Bulardyń bárin aıttyq. Konkýrstyń qaǵıdasyna qandaı ózgeris keregin jetkizdik», – dedi Ernur Ábjan.
Buǵan deıin memlekettik organ «elemegen» máseleler endi qozǵalyp jatyr. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi konkýrstyń qaǵıdalaryn ózgertýge kiristi.
«Ótken apta «Atamekenge» ASHM konkýrs qaǵıdasynyń ózgeristerin kelisýge jiberdi. Burynǵy ınvestısıaǵa qoıylatyn upaı tómendetilgen – 5 upaı. Konkýrstaǵy bir ótinim boıynsha 29 upaı jınaýǵa bolady. Biraq biz usynǵan qosymsha talaptar engizilgen, biraq bári emes. Sondyqtan áli de olqylyqtar bar. Mysaly, biz ınvestısıa quıýdyń merzimin – qarjysyn qansha jylda ıgeretinin kórsetýi kerek degen talapty usyndyq. Osy jáne basqa da talaptar qaǵıdaǵa engizilmegen», – dedi maman.
Ulttyq palata sarapshylary bul konkýrstyń qaǵıdasy tolyq rettelgenshe – jemqorlyq faktileri joıylǵansha máseleni kóterýdi toqtatpaıdy.