Kelissóz formatynyń ashyq bolǵany sondaı prezıdentter áleýmettik ara qashyqtyqty saqtamaı, qol alysyp, bir-birimen tós qaǵystyryp amandasty. Osydan-aq kezdesýdiń joǵary deńgeıde uıymdastyrylǵanyn baıqaýǵa bolady. Qazirgideı «kovıd» kezinde mundaı joǵary deńgeıde qabyldaý – sırek kezdesetin jaǵdaı. Iran, Fransıa sıaqty elderdiń Prezıdentterin salqyn qabyldap, olarmen úlken aq ústeldiń eki basynda otyryp kelissóz júrgizdi.
Qasym-Jomart Toqaev pen Vladımır Pýtınniń kezdesýi Kremldiń Kamınnyı zalynda ótti. Hattama boıynsha prezıdentter bir metr ara qashyqtyqta otyrdy. Qazaqstan Prezıdentimen kezdesýdiń erekshe formatta ótýi eki eldiń shynaıy dostyq qarym-qatynasta ekenin kórsetedi. Mundaı erekshe iltıpatty byltyr jyl sońynda Sankt-Peterbýrgte ótken TMD-ǵa múshe memleketterdiń samıtinen de baıqaýǵa bolady.
Vladımır Vladımırovıch pen Qasym-Jomart Kemeluly qala kóshelerimen júrgende bir kólikke otyryp, memleketter arasyndaǵy ekijaqty qatynastardy talqylady.
Eki el basshylarynyń Kremlde ótken kelissózderi bilim berý, sıfrlandyrý, ǵaryshty ıgerý salalary men atom energıasyn beıbit maqsatta paıdalaný baǵytynda mamandar daıarlaý isi boıynsha mańyzdy kelisimder toptamasyna qol qoıýmen aıaqtaldy.
Qazaqstanda Reseıdiń jetekshi joǵary oqý oryndarynyń fılıaldary jelisin keńeıtý, sondaı-aq bizdiń «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda qajetti mamandar daıarlaý jóninde mańyzdy ýaǵdalastyqtarǵa qol jetkizildi. Bul baǵyt boıynsha Almatyda MIFI-diń, Atyraýda Gýbkın atyndaǵy ýnıversıtettiń fılıaldaryn ashý jumystary bastalyp ta ketti. Baýman atyndaǵy Máskeý memlekettik tehnıkalyq ýnıversıtetimen jáne basqa da birqatar oqý ornymen olardyń ókildikterin ashý jaıynda kelissózder júrgizilýde. Qazaqstannyń «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» aksıonerlik qoǵamy Reseı Federasıasynyń MIFI, MFTI, Gýbkın atyndaǵy RMÝ, Baýman atyndaǵy MMTÝ, ITMO, MISıS sıaqty jetekshi alty tehnıkalyq ýnıversıteti men «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda yntymaqtastyq ornatý týraly memorandýmǵa qol qoıdy.
Osy tusta atalǵan másele boıynsha Qasym-Jomart Kemelulynyń asa paıdaly usynysyn qoldaǵan Vladımır Pýtınniń erekshe yqylasyn atap ótken jón.
Qazaqstan Prezıdentiniń pikirinshe, osy ıgi bastamalar jastarymyzdyń ozyq tehnıkalyq bilim alýyna múmkindik beredi. Sonymen qatar Qazaqstan Respýblıkasy Sıfrlyq damý, ınnovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligi men Reseı Federasıasy Sıfrlyq damý, baılanys jáne buqaralyq komýnıkasıalar mınıstrligi sıfrlandyrý salasynda tájirıbe almasý týraly memorandýmǵa qol qoıdy. Bul qujat sıfrlyq damý salasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa, sonyń ishinde eki eldiń memlekettik qyzmetshilerine qajetti tehnıkalyq jáne uıymdastyrýshylyq daǵdylardy úıretýge baǵyttalǵan.
Sondaı-aq taraptardyń sıfrlyq sala basshylaryn daıarlaý baǵdarlamasyn birlesip iske asyrý, IT mamandaryn daıarlaý jáne olardyń biliktiligin arttyrýdyń qarqyndy baǵdarlamasyn iske qosý, Astana Hub halyqaralyq tehnoparki bazasynda sıfrlyq transformasıa quraldaryn qamtamasyz etý jáne qoldaý jóninde kelisim jasaldy. Sonymen birge elderimizdiń sıfrlyq transformasıasy aıasynda jasandy ıntellekt quraldaryn qoldaný jáne aýqymdy derekterdi taldaý salasynda tájirıbe almasýǵa ýaǵdalasty.
Kelissóz «Qazaqstan temirjoly» UK» AQ men «Transmashholdıng» AQ arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly mańyzdy kelisimmen qorytyndylandy. Bul qujat manevrli jáne magıstraldy lokomotıvterdi, júk vagondaryn jáne Reseı temirjol mashına jasaý salasynyń basqa da ónimderin jetkizýdi kózdeıdi. «Transmashholdıng» – temir jol mashınasyn jasaý salasynyń iri óndirýshisi jáne uzaq jyldan beri Qazaqstan temir jolynyń negizgi seriktesteriniń biri.
Kezdesý barysynda Vladımır Pýtın Reseıdiń Qasym-Jomart Toqaevty barynsha qoldaıtynyn aıtty.
– Biz Reseı men Qazaqstannyń yntymaqtastyǵy odan ári keńeıip, arta túsetinine senimdimiz. Qazaqstan Prezıdenti óz elinde azamattardyń áleýmettik turǵydan qorǵalýyn qamtamasyz etýge, sybaılas jemqorlyqty joıýǵa, ekonomıkany jańǵyrtýǵa, eldiń kúshtik qurylymdaryn nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan birinshi kezektegi sharalardyń keshendi josparyn iske asyra bastaıtynyn aıtty. Biz qazaqstandyq áriptesterimizge bekitilgen josparlarynyń tabysty oryndalýyna tilektespiz jáne buǵan jan-jaqty kómektesýge daıynbyz, – dedi Reseı Prezıdenti.
Bıyl Qazaqstan Respýblıkasy men Reseı Federasıasy arasyndaǵy qarym-qatynastar tarıhynda ataýly data bar ekenin atap ótkim keledi. Bul elderimiz arasyndaǵy dıplomatıalyq qatynastardyń 30 jyldyǵy.
Osy ýaqyt ishinde myzǵymas dostyqqa, ortaq tarıhqa, Qazaqstan men Reseı halyqtarynyń mentaldyq turǵydan jaqyndyǵyna súıene otyryp, joǵary deńgeıdegi basshylarymyz memleketaralyq úlgili yntymaqtastyq ornatty. Osy yntymaqtastyq barlyq sala boıynsha zor jetistik pen tabysqa qol jetkizdi. Bizdiń memleketterimiz arasyndaǵy ózara qarym-qatynastar halyqaralyq qoǵamdastyqqa naǵyz tatý kórshiliktiń, senimdi odaqtastyq pen strategıalyq seriktestiktiń jarqyn úlgisin kórsetti.
Qasym-Jomart Toqaevtyń Reseı Federasıasy Úkimetiniń tóraǵasy Mıhaıl Mıshýstınmen kezdesýi óte nátıjeli boldy. Bul júzdesýde elderimiz arasyndaǵy iskerlik seriktestikti odan ári ilgeriletý máseleleri talqylandy. Prezıdent barlyq kúsh-jigerdi, eń aldymen, sapar barysynda qol jetkizilgen ýaǵdalastyqtardy iske asyrýǵa jáne naqty nátıjelerge qol jetkizýge shaqyrdy.
Máskeýdegi tabysty kelissózderden keıin Memleket basshysy Reseı Federasıasyndaǵy jumys saparyn Tatarstan Respýblıkasynda jalǵastyrdy. Qasym-Jomart Kemeluly myńjyldyq tarıhymen jáne asa baı mádenı murasymen tanymal Qazan qalasyna alǵash ret at basyn burdy.
Qazaq pen tatar - ejelden tóskeıde maly, tósekte basy qosylǵan týystas halyq. Bizdiń tarıhymyz ortaq, dinimiz ben tilimiz bir. Sonaý XVI ǵasyrdyń ortasynda Ivan Groznyı Qazandy basyp alǵandaǵy qyrǵyn bizdiń fólklorymyzda erekshe iz qaldyrǵan. Qazaqtyń «Shora batyr», «Nárik batyr» jyrlarynda osy shaıqastar baıandalady. Sonda Qazandy jaý qorshady dep attanyp bara jatqan qazaqtyń batyry Shora:
«Náriktiń uly Shoramyn,
Men Qazanǵa baramyn.
Men Qazanǵa barǵansha,
Qan jaýmasyn, qar jaýsyn,
Men Qazanǵa barǵan soń,
Qar jaýmasyn, qan jaýsyn», – dep jyrlaǵan eken. «Qazan joryǵy» dep atalatyn kúı de bar.
Al tutas ultty jańa sapaǵa kótergen Alash zıalylarynyń da qyzmeti men ómiri osy Qazan qalasymen tikeleı baılanysty. Kóbi osynda bilim alyp, tatar arýlaryna úılendi. Tatar avtonomıasy men Alash avtonomıasy únemi tize qosyp, birge kúreskenin tarıhtan bilemiz. Qazaqtyń alǵashqy kitaptary da osy qalada basyldy. Kórnekti Alash qaıratkeri Ýálıthan Tanashuly Qazanda ómir súrip, tatar úkimetinde qyzmet istegen. Demek, týystas eki halyq ejelden jubyn jazbaǵan. Tatar aǵaıyndardyń qazaq halqyna degen aıyryqsha yqylasy ǵasyrlar boıy jalǵasyp keledi.
10 aqpan kúni aqsham ýaqytynda belgili tatar aqyny Ǵabdolla Toqaı atyndaǵy Tatarstan astanasynyń halyqaralyq áýejaıynda Qasym-Jomart Toqaevty Respýblıka basshysy Rýstam Mınnıhanov pen onyń delegasıasy qarsy aldy. Aqyn esiminiń elimizben tyǵyz baılanysty bolýynyń da astarynda bir syr bardaı. Quıryqty juldyzdaı jarq etken Ǵabdolla Toqaı nebári 26 jasynyń 12 jylyn Oral qalasynda ótkizgen. Osy jerde tatar ádebıetiniń altyn qoryna engen birqatar týyndysyn jazyp úlgerdi. Oral qalasynda onyń qurmetine qoıylǵan búst pen kóshe ataýy bar. Qazaqstannyń basqa qalalarynda, sonyń ishinde Nur-Sultan, Almaty jáne Shymkentte aqyn Ǵabdolla Toqaı atyndaǵy kósheler bar.
Bizdiń saparymyz kezinde Qazanda qar jaýǵanymen, aıaz asa qatty bolǵan joq. Qalanyń kórki kóz toıatyndaı. Qazan – tarıhy tereń zamanaýı megapolıs.
Memleket basshysynyń Tatarstanǵa sapary ǵasyrlyq tarıhy bar Qazan Kremlinen bastaldy. Qasym-Jomart Toqaev munda «Qul Sharıf» meshiti men Blagoveshenskıı soboryn aralap kórdi. Prezıdent bir-birinen qol sozym jerde turǵan musylman meshiti men pravoslav shirkeýiniń ornalasýyn dostyq sımvoly dep atap ótti.
Qazan Kremliniń aýmaǵynda Prezıdent saraıy ornalasqan. Qasym-Jomart Toqaev pen Rýstam Mınnıhanov osynda resmı delegasıalardyń qatysýymen ekijaqty kezdesý ótkizdi. Qazaq kóshbasshysynyń respýblıkaǵa sapary kezinde Tatarstan basshysy birge júrgenin atap ótken jón. Aralarynda dostyq qatynastyń ornaǵany aıtpasa da túsinikti. Bul – olardyń sońǵy 10 aıdyń ishindegi úshinshi kezdesýi.
Kezdesý basynda Prezıdent memlekettik tilde sóz sóılep, dıplomatıalyq qyzmeti aıasynda jáne BUU Bas hatshysynyń orynbasary laýazymynda júrgende alty qurylyqty aralasa da, Qazan qalasyna alǵash ret kelip otyrǵanyn aıtty. «Munym uıat boldy, biraq eshten kesh jaqsy», - dep ázildedi Prezıdent.
Osy kezdesýge Tatarstandaǵy qazaqtardyń ulttyq-mádenı avtonomıasynyń basshysy Saǵıt Jaqsybaev ta kelip, Qasym-Jomart Toqaevqa qazaq qaýymdastyǵynyń qurylý tarıhy men qyzmeti jóninde aıtty. 1992 jyly ol Tatarstan halyqtary Assambleıasynyń negizin qalap, 2007 jylǵa deıin osy uıymdy basqardy. Qazirgi ýaqytta respýblıkada 2 myńǵa jýyq qazaq turady, olardyń basym kópshiligi – stýdentter.
Kezdesý barysynda saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestısıalyq kooperasıany damytýǵa basa mán berildi. Qazaqstan men Tatarstandy eki halyqtyń tarıhı tamyrynyń, rýhanı qundylyqtarynyń jaqyn bolýy ǵana emes, belsendi ekonomıkalyq qatynastar da tyǵyz baılanystyrady.
Reseı sýbektileriniń ishinde jetekshi oryn alatyn jáne damý qarqyny jyl saıyn údep kele jatqan Tatarstannyń Qazaqstanmen aradaǵy yntymaqtastyǵynyń aýqymdy bolýy osynyń aıqyn dáleli.
Tatarstan ekonomıkasynyń flagmany bolyp sanalatyn «TANEKO» men «KAMAZ» kompanıalaryn ózara is-qımyldyń jarqyn mysaly retinde ataýǵa bolady. Qazaqstan Prezıdentiniń Nıjnekamsk jáne Naberejnye Chelny qalalarynda ornalasqan zaýyttardy aralap kórýi Tatarstanǵa saparynyń eń mańyzdy bóligi boldy. Bul korporasıalardyń elderimiz arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq qatynastardyń damýyna qosqan úlesi zor ekeni sózsiz. Mysaly, qazir Qostanaı jáne Qaraǵandy oblystarynda KAMAZ avtobólshekteri men «Tatneft» avtokólik dóńgelekterin shyǵaratyn zaýyttardy salý boıynsha úsh joba belsendi júzege asyrylmaq. Bul kompanıalardyń qatysýymen taǵy da úsh iri joba qolǵa alynady. Óz kezeginde Tatarstanda qazaqstandyq kapıtaldyń qatysýymen 40-qa jýyq birlesken kásiporyn tabysty jumys istep jatyr.
Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev Nıjnekamsk qalasyndaǵy «TANEKO» keshenin aralaý barysynda «Tatneft» kásipornynda taǵylymdamadan ótip jatqan qazaqstandyq jas mamandarmen kezdesti. Jýyrda «Tatneft» kompanıasy men Semeı qalasynyń geologıalyq barlaý koleji arasynda yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıyldy. Nátıjesinde, bıyldan bastap qazaqstandyq kolejdiń stýdentteri osy kásiporynda óndiristik tájirıbeden ótetin boldy. Osyndaı kezdesý Naberejnye Chelny qalasynda da ótti. «KAMAZ» kompanıasynyń zaýytynda biliktiligin arttyrǵan qazaqstandyqtar, elge oralǵan soń Qostanaıdaǵy osy kásiporynnyń zaýytynda jumys isteıtin bolady.
Tatarstan – Reseıdiń barlyq jaǵynan damyǵan aımaǵy. Bul respýblıka óziniń ulttyq ereksheligin saqtaı otyryp, tehnologıalyq damýda qýatty serpilis jasaı aldy.
Qazan qalasynda Qazaqstan Prezıdentiniń qurmetine Tatarstan Prezıdentiniń atynan saltanatty qabyldaý men konsert uıymdastyryldy. Shara aıasynda qazaq, tatar, orys halyq ánderimen qosa Shámshi Qaldaıaqov pen basqa da kompozıtorlardyń týyndylary oryndaldy.
Qasym-Jomart Toqaev árbir issapardan elge oralǵan saıyn dástúrli túrde el ishindegi jáne sheteldik saparlardyń nátıjesi týraly áserimen bólisedi. Osy saparǵa qatysty Memleket basshysy Reseı Federasıasyna qysqa merzimdi, biraq óte mazmundy saparynyń nátıjesine kóńili tolatynyn, onyń Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy strategıalyq áriptestik pen odaqtastyqty odan ári nyǵaıtý turǵysynan tabysty bolǵanyn atap ótti. Qasym-Jomart Toqaev Reseı Federasıasyna jasaǵan osy jolǵy sapary men joǵary deńgeıde ótken kelissózderin Qazaqstan men Reseı arasynda keıingi jyldardaǵy kezdesýlerdiń ishindegi eń mańyzdysy dep esepteıdi. Reseı Prezıdenti de osyndaı kózqarasta dep oılaımyn.
Egemen Qazaqstan