Bárimizge belgili, bıylǵy 1 shildeden bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń Áleýmettik kodeksi kúshine endi. Qazaqstannyń Áleýmettik kodeksin TMD keńistiginde tájirıbege engizilgen alǵashqy tutas áleýmettik qujat dep ataýǵa bolady.
Atalǵan kodeks adamnyń búkil ómirlik sıklin qamtıdy jáne týǵannan bastap, eńbek etý qabiletinen aıyrylǵan jaǵdaıda, asyraýshysynan aıyrylǵan jaǵdaıda, ómirlik qıyn jaǵdaılar týyndaǵan kezde, qartaıǵan kezde jáne t.b. áleýmettik qoldaýǵa kepildik beredi.
Halyqtyń osal sanattarynyń biri – múmkindigi shekteýli adamdar. Olar úshin eń bastysy, árıne, olardyń áleýmettik qamsyzdandyrylýy. Búgingi kúni azamattardyń osy sanaty úshin kóp deńgeıli áleýmettik qamsyzdandyrý júıesi quryldy. Olar qazir tólemderdi úsh derek kózden alady: múgedektik boıynsha memlekettik bazalyq járdemaqy – búdjetten; áleýmettik tólemder – Memlekettik áleýmettik saqtandyrý qorynan (MÁSQ); saqtandyrý kompanıalarynan – saqtandyrý tólemderi.
Memleket basshysynyń tapsyrmasymen bıylǵy 1 shildeden bastap respýblıkalyq búdjetten jáne Memlekettik áleýmettik saqtandyrý qorynan tólenetin tólemder mólsheri 14,5%-ǵa artty. Jyl basyndaǵy járdemaqy mólsheriniń 8,5%-ǵa ósýin eskere otyryp, jıyntyǵynda 2022 jylmen salystyrǵanda jyldyq mánde tólemder mólsheri 23%-ǵa ulǵaıdy.
Respýblıkalyq búdjetpen 2023 jylǵa arnalǵan eń tómengi kúnkóris deńgeıiniń (ETKD) shamasy 40 567 teńge mólsherinde belgilengen.
Áleýmettik kodekstiń 177-babyna sáıkes múgedektigi boıynsha memlekettik áleýmettik járdemaqylardyń mólsheri 2023 jylǵy 1 shildeden bastap: jeti jasqa deıingi múgedektigi bar balalarǵa – eń tómengi kúnkóris deńgeıiniń 1,61 shamasy – 65 313 teńge; birinshi toptaǵy jeti jastan on segiz jasqa deıingi múgedektigi bar balalarǵa – 2,2 ETKD – 89 248 teńge; ekinshi toptaǵy jeti jastan on segiz jasqa deıingi múgedektigi bar balalarǵa – 1,83 ETKD – 74 238 teńge; úshinshi toptaǵy jeti jastan on segiz jasqa deıingi múgedektigi bar balalarǵa – 1,61 ETKD – 65 313 teńge; birinshi toptaǵy bala kezinen múgedektigi bar adamdarǵa – 2,2 ETKD – 89 248 teńge; ekinshi toptaǵy bala kezinen múgedektigi bar adamdarǵa – 1,83 ETKD – 74 238 teńge; úshinshi toptaǵy bala kezinen múgedektigi bar adamdarǵa – 1,61 ETKD – 65 313 teńge; jalpy aýrýdan, jumys kezinde mertigýinen nemese kásiptik aýrýdan múgedektigi bar adamdarǵa: 1-top – 2,2 ETKD – 89 248 teńge; 2-top – 1,76 ETKD – 71 398 teńge; 3-top – 1,2 ETKD – 48 681 teńge.
Áskerı qyzmetin atqarý kezinde alǵan jaraqaty, kontýzıasy, mertigýi, aýrýy saldarynan múgedektigi týyndaǵan merzimdi qyzmettegi áskerı qyzmetshiler qataryndaǵy múgedektigi bar adamdarǵa; azamattyq nemese áskerı maqsattaǵy ıadrolyq nysandardaǵy apattardyń zardaptaryn joıý kezinde ne ıadrolyq obektilerdegi apattyq jaǵdaılardyń saldarynan múgedektigi týyndaǵan adamdarǵa; tótenshe ekologıalyq jaǵdaılardyń saldarynan, onyń ishinde ıadrolyq jarylystar men synaqtar júrgizý kezindegi radıasıalyq áserdiń jáne/nemese olardyń saldarynan múgedek bolǵan jaǵdaıda: 1-top – 3,22 ETKD – 130 626 teńge; 2-top – 2,75 ETKD – 111 560 teńge; 3-top – 2,31 ETKD – 93 710 teńge.
Rızvangýl DARAEVA,
Eńbek jáne áleýmettik qorǵaý komıtetiniń Almaty qalasy boıynsha departamenti basshysynyń orynbasary:
– Áleýmettik kodekstiń negizgi maqsaty – múgedek azamattar úshin arnaýly áleýmettik qyzmetterdiń qoljetimdiligin arttyrý. Mysaly, múgedek adamdarǵa qyzmet kórsetýge olardyń otbasy músheleri barynsha tartylatyn bolady. Bul rette olar jeke kómekshiler retinde rásimdeledi. Olardyń eńbegi tólenedi, osy kiristerden zeınetaqy jarnalary men áleýmettik aýdarymdar júzege asyrylady. Osylaısha jumyspen qamtylmaǵan otbasy músheleri eńbekke qabiletti jastaǵy kezeńde jumyspen qamtamasyz etiletin jáne yqtımal áleýmettik táýekelder týyndaǵan kezde áleýmettik qorǵalatyn bolady. Protezder men kompensatorlyq tehnıkalyq ońaltý quraldarynyń standarttary tolyǵymen qaıta qaralady. Eń bastysy, usynylǵan árbir qurylǵy, ol múgedekter arbasy nemese estý apparaty bolsyn, sapaly jáne azamattyń jeke qajettilikterine sáıkes keledi. Sondaı-aq, jan basyna shaqqandaǵy normatıv engizý josparlanýda. Qyzmetter úshin – jeke normatıv, al kompensatorlyq tehnıkalyq quraldar úshin – shekti baǵalar.
Bul ózgerister, bir jaǵynan, qarajattyń nemese taýarlardyń jekelegen túrlerin kezeń-kezeńimen monetızasıalaýǵa ákeledi. Ekinshi jaǵynan, jeke sektordy tartý arqyly arnaıy áleýmettik qyzmetterdiń, ásirese aýyldyq eldimekenderde qoljetimdiligin qamtamasyz etedi. Shilde aıynan bastap asyraýshysynan aıyrylý jaǵdaıy boıynsha memlekettik áleýmettik járdemaqy mólsheri de ulǵaıtyldy.