Kún ystyq. Osynaý aptapta ańqamyz keýip, shól qysatyny zańdylyq. Baıqasańyz, ásirese erler jaǵy tońazytqyshqa kúni-túni sý qoıyp jatady. Salqyndap tursyn dep. Aptap ystyqta syrttan kire sala birinshi sol sýǵa umtylady. Simirip salyp, «shólimniń qanbaı turǵany-aı» dep ydysty taǵy tóńkere ishedi. Bul múldem durys emes deıdi mamandar.
Dárigerler ystyq 40°C-qa jetkende óte salqyn sýdy ishpeý kerek ekenin aıtady. Óıtkeni kishkentaı qan tamyrlarymyz tarylyp, jarylyp ketýi múmkin. Sodan adam ınsýlt alady. Syrttan kelgende birden sýyq sýǵa júgirmeı, otyryp sál tynystap alǵan abzal. Sosyn baryp, sýyq emes, jyly sý ishý kerek. Onyń ózin simirip salmaı, baıaý ishken durys eken.
Salqyn sý dene temperatýrasyn túsirip qana qoımaı, kómekeı, jutqynshaqty titirkendiredi. Saldarynan ókpe, tynys joldaryna sýyq tıip, qabyndyrýy múmkin. Kóp mólsherdegi salqyn sý asqazanǵa túskennen keıin asqazan shyryshty qabatyndaǵy qan tamyrlaryn jıyrady. Bul asqazandaǵy fermentterdiń árekettesýin álsiretip, as qorytý barysyn qıyndatady. Asqazandy ottegi men qan jetispeýshiligine shaldyqtyryp, qabyndyrady.
Syrttan terlep-tepship kelgen adamnyń entigin de baspastan birden dýshqa júgiretini nemese aıaǵyn jýýǵa umtylatyny bar. Jýynar aldynda kem degende 30 mınýt kútken abzal.
Kún ystyq bolǵan soń, kósheden sý toly quty ustaǵan adamdardy jıi kóretinimiz zańdylyq. Biraq túregelip turyp, júrip bara jatyp sý ishý de zıan ekendigi ǵylymı turǵyda dáledengen. Iaǵnı bizdiń otyrǵan ne turǵan, bolmasa basqa bir árekettegi qalpymyzda asqazan da denemen birdeı ózgeriste bolady. Sonda asqazan adamnyń qozǵalysyna qaraı jıyrylyp, sozylyp turady degen sóz. Demek túregelip turyp ishken sý asqazanda qorytylmastan tóteleı ishek joldaryna ótedi. Al qorytylmaǵan sýdan aǵzamyz esh qunar ala almaıtyny belgili. Sondyqtan asqazanda aıaldap, qorytylǵan, mıkrobtary joıylǵan sý ǵana aǵza úshin paıdaly. Ol úshin sýdy otyryp ishýge týra keledi.
Tik turyp sý ishýdiń taǵy bir teris jaǵy – turǵan qalypta bizdiń bulshyq etterimiz ben júıke júıemiz otyrǵandaǵydaı erkin, bosańsyǵan kúıde bolmaıdy eken. Osyndaı sátte sý ishý (ıaǵnı turyp turǵanda) bulshyq etterimiz ben júıke júıemiz ózine qajetti sýdy tolyqqandy ala almaıdy. Onyń saldary býyndar qabynady. Turyp turǵanda sýdy tez ishetindigimizden ol denemizdiń súzgishi – búırekke de artyq salmaq bolatyny taǵy bar.
Adam ashtyqqa tózgenimen, shólge 3 kúnnen artyq shydaı almaıdy. Jer sharynyń 70 paıyzyn sý alyp jatqany sıaqty, adam salmaǵynyń da 60-70 paıyzyn sý quraıdy eken.
Jaıshylyqta eresekterden kúnine 1,5 lıtr zár shyǵady eken. Odan bólek terleý arqyly jáne teriden tike shyǵatyn sý mólsherin qossaq, shamamen syrtqa kúndelikti 2-3 lıtr sý bólemiz. Demek osy kólemdegi sý mólsherin ýaqytyly tolyqtyryp otyrý asa mańyzdy. Mamandardyń kúnine kem degende 2 lıtr sý ishý kerek deıtini sol.
Gúlzat QANATQYZY,
№30 qalalyq emhananyń dárigeri:
– Sý – qorektik zattardy, dárýmender men mıneraldardy dene jasýshalaryna tasymaldaýǵa kómektesetin orta. Ol aǵzadaǵy toksınder men qaldyqtardy zár men ter arqyly tazartýǵa kómektesedi, bul organdar men tinderdi shaıýǵa kómektesedi.Sý aǵzanyń barlyq metabolıkalyq prosesine, sonyń ishinde taǵamnyń ydyraýyna, aqýyzdar men kómirsýlardyń sıntezine jáne qandaǵy glúkoza deńgeıin retteýge qatysady.
Terini ylǵaldandyrýǵa, taǵamdy jumsartýǵa kómektesedi jáne as qorytý prosesin jeńildetedi, ishtiń qatýyna jol bermeıdi.
Ystyq kúnde dene ter arqyly suıyqtyqty tez joǵaltýy múmkin, sondyqtan joǵalǵan oryndy toltyrý úshin jetkilikti mólsherde sý ishý mańyzdy. Kúnine kem degende 8 stakan sý ishý qajet. Termen birge aǵzada natrıı men kalıı sıaqty elektrolıtter joǵalady.
Ystyq kúnde aǵzańyzǵa muqıat bolyńyz. Eger aýyz qurǵap, boıyńyzdy álsizdik bılep, bas aınalyp, zárińiz kúńgirt tartyp, mólsheri de ádettegiden azaıǵanyn baıqasańyz, sý ishýdi dereý arttyryńyz.
Ár aǵza ártúrli ekenin eskergen jón, sondyqtan bul usynystar naqty jaǵdaıǵa baılanysty ózgerýi múmkin. Eger sizde qandaı da bir medısınalyq problemalar nemese densaýlyq jaǵynan erekshelikterińiz bar bolsa, jeke usynystar alý úshin dárigermen nemese tamaqtaný jónindegi mamanmen keńesýińiz qajet.