Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetinde kásiporyndardyń qorshaǵan ortaǵa áserin azaıtýǵa baǵyttalǵan birlesken is-sharaǵa arnalǵan baspasóz konferensıasy ótti. Ekologıa departamenti, Iadrolyq fızıka ınstıtýty men qaladaǵy úlken-úlken kásiporynnyń ókilderi ekologıalyq máseleni sheshýdiń naqty jolyn talqylady. Iadrolyq fızıka ınstıtýtynyń keshendi ekologıalyq zertteýler ortalyǵynyń bastyǵynyń m.a. Marıa Severınenko ınstıtýttyń radıasıalyq baqylaýdan bastap óndiristik ekologıaǵa, ekologıalyq tehnologıalar men ıadrolyq medısınany damytýǵa deıingi tolyq jumys esebin usyndy.
Iadrolyq fızıka ınstıtýty – eldiń negizgi ǵylymı-tehnıkalyq ortalyǵy, onda ıadrolyq tehnologıalar, ınjenerlik ázirleme men radıoekologıalyq zertteýler biriktirilgen. Instıtýt ıadrolyq fızıka boıynsha irgeli zertteý júrgizip, radıoızotoptar men radıofarmpreparattar shyǵarady, jańa radıasıalyq-tehnologıalyq prosesterdi ázirlep, ıadrolyq, radıasıalyq qaýipsizdikke jaýapty mamandardy daıarlap shyǵarady.
Instıtýt jumysynyń mańyzdy bóligi radıoekologıalyq mbaqylaýǵa arnalǵan. Jyl saıyn burynǵy polıgondardyń, ıadrolyq nysandardyń, ýran óndirýshi kásiporyndar men qaýip deńgeıi joǵary aýmaqtardyń jaǵdaıyna jan-jaqty baqylaý júrgizedi. "Lıra" nysandarynda mamandar shamamen 1000 topyraq, sý men ósimdiktiń úlgisin zertteıdi, Azǵyrdyń burynǵy polıgonynda – 570 úlgi, onyń ishinde túptik shógindiler de bar. Instıtýt aýmaǵynda óndiristik baqylaý aıasynda 200-deı úlgi, transshekaralyq ózender boıynsha taǵy 200 sý úlgisi jınalady. Qyzylorda oblysyndaǵy ýran óndiretin kásiporyndardyń áserin baǵalaý úshin jyl saıyn topyraq pen sýdyń 110 úlgisi alynyp, turaqty túrde zerttelip otyrady.
Instıtýt ekologıalyq qaýipsiz tehnologıany da engizip jatyr. Radıasıalyq sterılızasıa hımıalyq reagentterdi tolyq almastyryp, jyl saıyn shamamen 7 mln medısınalyq buıymdy óńdeıdi. Materıaldardy radıasıalyq modıfıkasıalaý tehnologıalary eritkishter men zıandy shyǵaryndylarsyz, óndiristi barynsha taza ári qaýipsiz etedi. Osy tehnologıa negizinde AQUA DRESS gıdrogeldi tańǵyshy – jaranyń jazylýyn tezdetetin sterıldi jabyn shyǵarady. Ony óndirý jaǵy da artyp keledi.
Jumystyń erekshe baǵyty – VVR-K zertteý reaktoryn qaýipsiz paıdalaný. Ekologıalyq qaýipsizdik MAGATE normalary boıynsha qamtamasyz etiledi, kópsatyly baqylaý jáne apattyq daıyndyq júıesi bar. 2024 jyly ıondaýshy sáýlelený kózderiniń paıdalanylǵan qaldyqtaryn saqtaý qoımasynyń jabdyqtary men fızıkalyq qorǵaý júıelerin ishinara jańǵyrtyp shyqty. Jeti ǵımarattaǵy qaýipsizdik júıeleri jańartylyp, úsh jyldyq servıstik qyzmet kórsetý týraly kelisim jasaldy. Instıtýt radıoaktıvti qaldyqtardy qaýipsiz basqarý jumystaryna da qatysyp, olardy senimdi saqtaý tehnologıalaryn ázirlep jatyr.
"Óndiristik ekologıaǵa erekshe kóńil bólinedi. Instıtýt óz aýmaǵynda ekologıalyq baqylaý júrgizedi, shań-gaz tazalaý jabdyqtaryn kútedi, kólikten shyǵatyn zıandy baqylaıdy, murjalar, qazandyqtar men arnaýly tazartý qurylystaryna jóndeý júrgizedi, jasyl jelekterdi kútip-baptap, qaldyqtardy joıý boıynsha kelisimsharttardy ýaqytyly jasap otyrady. 2025 jyly "Taza Qazaqstan" tujyrymdamasy aıasynda munda 2000-ǵa jýyq aǵash, 1000 buta men 1000 gúl egilip, oǵan qosa ujymdyq jáne qalalyq senbilikter de uıymdastyryldy. Sondaı-aq jańa sanıtarlyq-qorǵaý aımaǵy jobasy ázirlenip, maquldandy, endi keler jyly jylytý júıesin suıyq otynnan gazǵa kóshirý josparlanyp otyr", – deıdi Marıa Severınenko.
Instıtýt Qazaqstanda ıadrolyq medısınany damytýda da mańyzdy ról atqarady. Jyl saıyn ol Almaty, Shymkent pen Aqtaý qalasyndaǵy 16 myń naýqasqa qaterli isikti erte anyqtaýǵa arnalǵan "Ftordezoksıglúkoza 18F" preparatyn jetkizedi. Almaty, Astana men Semeıdegi ıadrolyq medısına ortalyǵyna jylyna shamamen 2 700 naýqasqa arnalǵan 99Mo/99mTc generatory jetkizilip, ony Qyrǵyzstanǵa da eksporttaıdy. "Natrıı ıodıdi 131I" preparaty jyl saıyn qalqansha bezi obyrymen aýyratyn 1 500 naýqasty emdeıdi. 2026 jyldan bastap óndiristi keńeıtý josparlanǵan: 18F ızotoptarynyń shyǵarylymy artyp, qýyqasty bezi qaterli isigin emdeýde, onkologıalyq, júrek-qantamyr men nevrologıalyq aýrýdy anyqtaýda qoldanylatyn jańa ızotoptardy óndiretin keshen de iske qosylady.
Instıtýt mamandar daıarlaýdyń negizgi ortalyǵy bolyp qala beredi. Oqý ortalyqtary arnaýly jabdyqpen, oqytý maketterimen, ıadrolyq nysandardyń qorǵaý jáne perımetr júıeleriniń úlgilerimen jabdyqtalǵan. 2025 jyly radıasıalyq qaýipsizdik boıynsha 193 adam, ıadrolyq-fızıkalyq qaýipsizdik boıynsha 73 maman oqytyldy. Instıtýt halyqaralyq ǵylymı jobalar men konferensıalarǵa belsendi qatysyp, ekologıalyq jáne radıasıalyq qaýipsizdik sapasyn álemdik standarttarǵa saı arttyryp otyr.