Oǵan M.Saakashvılı men B.Ivanıshvılı arasyndaǵy báseke sebep bolyp otyr
Mıhaıl Saakashvılı bılikten ketkennen keıin Grýzıada Parlamenttiń saıası yqpaly kúsheıdi. Kezeń-kezeńimen prezıdenttiń bıligi tómendep, memleket tolyq parlamenttik respýblıkaǵa aınaldy. Degenmen, sońǵy jyldary prezıdent pen parlament arasynda kıkiljiń belgileri bilinýde. Oǵan bir jaǵy Saakashvılıdiń elge oralýy áser etse, ekinshi jaǵynan Brússel yqpal etýde. Jaqyn bolashaqta saıası daǵdarys kútilmese de, eldiń tar jol, taıǵaq keshýine týra keledi.
SAAKASHVILI SAIASI QATELİK JASADY
Mıhaıl Saakashvılı 2004– 2013 jyldary Grýzıanyń prezıdenti bolǵan. Ol 2003 jyly jappaı narazylyqtan keıin bılikke keldi. Sol kezdegi narazylyqtyń basty sebebi parlament saılaýyndaǵy saılaý týraly zańnyń buzylýy edi.
Parlamenttegi basym orynǵa talasqa basty eki saıası partıa tústi. Biri eks-prezıdent E.Shevardnadze bastaǵan «Jańa Grýzıa úshin» jáne A.Abashıdzeniń «Grýzıanyń demokratıalyq túleýi» partıalary bolsa, oǵan qarsy M.Saakashvılıdiń «Birlesken halyq qozǵalysy» men N.Býrdjanadze, Z.Jvanıa basqarǵan «Býrdjanadze demokrattary» básekege tústi. Saıası báıgede prezıdenttiń saıası birlestigi jeńiske jetti. Alaıda, buǵan Saakashvılı kelispeı, elde keń kólemde narazylyqtar bolyp ótti. Qoǵamdaǵy narazylyq kúsheıip, Shevardnadzeniń bılikten ketýine týra keldi.
2004 jyly Saakashvılı basqarǵan saıası birlestik iri kúshke aınalyp, birlesken «Birtutas ulttyq qozǵalys» partıasy quryldy. Sol jyly 4 qańtarda jańa prezıdent saılaýy ótip, qozǵalystyń lıderi Saakashvılı aıqyn basymdyqpen jeńiske jetti. Alaıda, ishki jáne syrtqy saıası daǵdarystan keıin 2008 jyly merziminen buryn saılaý ótedi. 5 qańtarda ótken saılaýda ol 53%-dan astam daýyspen jeńiske jetti. Mundaı tómen nátıje kórsetýine onyń saıası yqpalynyń tómendeýi sebep boldy. Al onyń saıası yqpalyna olıgarh Bıdzına Ivanıshvılı qurǵan «Grýzıa armany» partıasymen teketiresi áser etti.
Áıtse de, Saakashvılıdiń reformator ekeni sózsiz. Ol bılikke kelgesin elde kúrdeli qurylymdyq reformalardy júzege asyrdy. Olardyń ishinde jemqorlyqpen kúresti erekshe atap ótken jón. Ó t ke n j y l ǵ y Tr a n s p a r e n c y International úkimettik emes uıymynyń jemqorlyqqa deńgeıi boıynsha reıtıńte Grýzıa 180 eldiń ishinde 41 oryndy ıelengen. Bul kórsetkish postkeńestik keńistiktegi eń jaqsy nátıje. Dese de, halyqaralyq uıym sońǵy 10 jylda bul salada aıtarlyqtaı ózgeris joq degen qorytyndyǵa kelgen. Oǵan basty sebep eldegi kleptokratıalyq tendensıanyń kúsheıýi deıdi sarapshylar. Grýzıadaǵy olıgopolıanyń yqpaly týraly EO ta aıtyp keledi.
BIDZINA IVANISHVILI – GRÝZIANYŃ SUR KARDINALY
2011 jyly olıgarh B.Ivanıshvılı «Grýzıa armany» atty saıası qozǵalysty qurdy. Jańadan qurylǵan qozǵalys 2012 jyly ótetin parlament saılaýyna qatysýdy óz aldyna maqsat etti. Alaıda, sol jyly Mıhaıl Saakashvılı qozǵalys jetekshisin azamattyqtan aıyrý týraly úkimge qol qoıdy. Oǵan onyń 2010 jyly Fransıa azamattyǵyn alýy jeleý boldy. Azamattyqtan aıyrylǵannan keıin qozǵal y s q a M a n a n a K o b a h ı d z e basshylyqqa keldi.
Al 2012 jyly 7 mamyrda qozǵalys «Grýzıa armany – Demokratıalyq Grýzıa» retinde saıası partıaǵa aınaldy. 1 qazanda ótken parlament saılaýynda 150 orynnyń 85 mandatyn jeńip aldy. Qalǵan oryndardy Saakashvılıdiń partıasy ıelendi. Osylaısha memlekette qos bılik qalyptasty.
Degenmen, birtindep Saakashvılıdiń saıası bedeli túse bastady. Ol 2013 jylǵy prezıdent saılaýyna túsýden bas tartty. Bul saılaýda bıleýshi partıa múshesi Georgıı Margvelashvılı jeńiske jetti. 2016 jylǵy parlament saılaýynan keıin «Grýzıa armany – Demokratıalyq Grýzıa» partıasy bıleýshi partıaǵa aınaldy.
BRÚSSELDİŃ KÓZDEGENİ BİR OQPEN EKİ QOIAN ATÝ
Ótken jyly Ýkraına, Moldova men Grýzıa birinen soń biri EO-qa múshe bolýǵa nıet bildirgen edi. Alaıda, Grýzıanyń joly ashylmaı qoıdy. Brússel ózge eki memleketti resmı túrde odaqqa múshe bolýǵa úmitker retinde moıyndasa, Grýzıaǵa qatysty eki oıly bolyp otyr. Ony odaqqa qosýǵa múddeli bolǵanymen, memlekettegi kleptokratıamen birlesken avtokratıalyq tendensıalar jáne soǵan sáıkes Máskeýdiń yqpalynyń kúsheıýi bul másele boıynsha kidire turýǵa májbúr etýde.
Brússel Grýzıanyń odaqqa múshe bolaıyq degen ótinishine 12 talap qoıǵan. Grýzıa taraby bul talaptardyń ishinde ásirese «deolıgarhızasıaǵa» qarsylyq kórsetýde. Sebebi, bıleýshi partıanyń benefısıary B.Ivanıshvılı. Onyń bıznesiniń basym bóligi Reseıde ekenin eskersek, Brússel bir jaǵynan demokratıalyq ınstıtýttardy damytýdy kózdese, ekinshi jaǵynan Máskeýdiń yqpalyn tómendetýge áreketi baıqalady.
Bılik sondaı-aq, medıa erkindigin qamtamasyz etý máselesine de tosqaýyl qoıyp otyr. Muny bıyl bıleýshi partıa usynǵan shetel agentteri týraly zań kórsetti. Bul zańǵa opozısıa men úkimettik emes uıymdar qarsylyq kórsetip, túrli narazylyq aksıalary ótti. Budan keıin bılik zańdy qabyldaı almady.
2021 jyly M.Saakashvılıdiń elge qaıta oralyp, onyń tutqyndalýy onsyz da kúrdeli jaǵdaıda otqa maı quıǵandaı boldy. Onyń bul áreketin saıası qatelik dep baǵalaýǵa bolady. Sebebi, odan keıin parlamenttiń yqpaly odan saıyn kúsheıip, prezıdent bıligi tómendeıtin zańdar qabyldanyp, joǵaryda atalǵan sheteldik agent týraly zań jobasy daıyndaldy. Sondyqtan bul sheshimimen Saakashvılı eldiń Eýropalyq ıntegrasıa prosesin az bolsa da shegerdi.