Másele
nemese úıinen óz zatyn urlap, baryn oıynǵa tigetin qumar oıynshylardyń emi bar ma?
Utysqa teńge tigip, sonyń shynjyryna shyrmalǵan qumar oıynshylardyń áreketi aýrý ma, álde ádet pe? Óz úıinen óz zatyn urlap, onlaın rásimdegen qaryzy qordalanyp qalsa da, oıynnan bas tartýǵa dármensiz adamdardy mundaı qadamǵa ne ıtermeleıdi? Talaı otbasyn oırandap jatqan bul «aýrýdyń» emi bar ma?
Osy suraqtarǵa jaýap izdep, megapolıste ornalasqan Respýblıkalyq psıhıkalyq densaýlyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyqtyń Pavlodardaǵy bólimshesine habarlastyq. Onda esirtki zattaryna, «ashshy sý» men qumar oıynǵa táýeldi naýqastar emdeledi. Ol ortalyqta oınaımyn dep ot basqan jas ta, kári de bar.
Munda emdelip jatqandardyń deni jumyssyz. Emdeıtin ortalyqqa oıynnan basqaǵa zaýqy, tamaqqa tábeti bolmaı, oı-sanasy oıynnan basqany qabyldamaı, alasurǵan kúıge túskesin, ıaǵnı qumarlyqtan shyǵar joly qalmaǵasyn kelgen. Mamandar oıynǵa qarjysyn ońdy-soldy shashý, oǵan táýeldi bolý qarjyny jumsaýdyń tetigin bilmeý, saýatsyzdyq pen júgensizdiktiń nátıjesi deıdi.
Respýblıkalyq psıhıkalyq densaýlyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyqtyń Pavlodardaǵy bólimshesinde bıyl 22 naýqas emdeldi. Emdeýshi mamandardyń aıtýynsha, kóbinese emdelýshilerdiń týystary kazıno, avtomat oıyndarǵa, onlaın utysqa áýes adamdardyń shekten tys osy áreketke qumarlyǵyn dert dep qabyldamaıdy. Aýrý asqynyp, ózderi de, oıynsyz ómir súre almaıtyn jaqyny da ábden sharasyz kúıge túskende ǵana psıhologtyń aldyna keletin kórinedi.
Oıynqumarlyq nemese gemblıng, lýdomanıa dep atalatyn bul aýrý esirtkilik zattarǵa, spırtti sýsyndarǵa táýeldilik sıaqty damý tetikteri óte uqsas dert. Oıynǵa qumar adamdy oǵan táýeldi dep sanaý kerek. Naýqastyń boıynda bul aýrýdyń paıda bolýyna túrtki bolatyn birneshe sebep bar. Eń birinshi sebep – qanaǵatsyzdyq. Qanaǵatsyzdyq adamdy adastyrady. Bul sezimniń «ereksheligi» – oıyn oǵan qumar adamnyń ishinde tunshyǵyp jatqan emosıasyn syrtqa shyǵarýǵa múmkindik beredi. Sebebi, oıynqumar – shynaıy ómirde ózine kóńili tolmaıtyn, kim ekenin kórsetýge uıalyp, toptan erekshelenýge jasqanatyn nemese óz sózin moıyndatýǵa qaýqarsyz adam. Oǵan ómirde jeńiske jetý ońaı emes. Al qumar oıyn kezinde onyń armany oryndalady. Eń bastysy – bir nátıjege qol jetkizgennen keıin ol oıynǵa qaıta oralýdy ańsaıdy, asyǵady.
Ekinshiden, jalǵyzdyq adamdy qumar oıynnyń quryǵyna ilinýge ıtermeleıdi. Óıtkeni, sóılesip, syrlasatyn jaqyny joq jáne kóńili jabyrqaý adam oıynnan ǵana rahat taýyp, sodan ǵana lázzat alady. Ol sol tátti sezimdi taǵy da sezingisi kelip, oıynnyń basybaıly qulyna aınalǵanyn ózi de baıqamaı qalady. Sebebi, oıynshylardyń óziniń áreketine esep berý, baqylaý qabileti tómen bolady deıdi mamandar.
Úshinshiden, ońaı aqsha tabýdy kózdegender osy kazıno, kompúterlik, avtomattaǵy oıyndardan olja izdeıdi. Olar bir márte utysty ıelenip, taǵy qomaqty aqsha utamyn degen úmitpen oıynhananyń turaqty klıentine aınalady. Oıynshylardyń basym bóligi kóbinese, alkogólge nemese esirtkige úıir adamdar. Sondyqtan olar oıyn men shynaıy ómirdiń arasyndaǵy aqıqatty ajyrata almaıdy.
Elimizde osy derttiń tuzaǵyna qansha adamnyń ilingeni týraly naqty derekter joq. Sebebi, oıynsyz ómir súre almaıtyndardyń kóbi jekemenshik medısınalyq ortalyqtarda emdelýge tyrysady. Ekinshiden, statısıkalyq kórsetkishtiń az bolý sebebi, mundaı adamdar ózin aýrýmyn dep sanamaıdy jáne eshqashan moıyndamaıdy. Olar medısınalyq kómekke júginbeıdi. Mamandarǵa tek qaryzy qordalanyp, oıynnyń tutqynyna aınalǵanda ǵana, onyń ózinde týystarynyń úgitteýimen keledi.
Mamandar oıynǵa táýeldilik jas talǵamaıdy dep otyr. Ári búgingi kúni ınternettiń kómegimen-aq qumar oıyndarǵa kirip kete alady qalaǵan adam. Tipti, qaryzǵa úıde otyryp nesıe alý da op-ońaı bolyp ketti. Sondyqtan mamandar bastapqyda ermek úshin oınap, nátıjesinde opyq jep júrgenderdiń minez-qulqyna nazar aýdarýǵa keńes beredi.
Taqyrypqa oraı
BERİK, qumar oıynǵa táýeldi jigit, 40 jasta: Moınymda 17 mln teńge qaryzym bar
- Men ózimniń aqylǵa syımaıtyn qatelik jasaǵanyma ókinemin. Mende aqsha kóp, dos ta kóp boldy. Kúrep taptym. Sot salasynda qyzmet ettim. Kásibı maman boldym. Úlgili otaǵasy, jaqsy áke boldym. Biraq sonyń bárin kótere almadym ba, dostarmen ár kezdesýden keıin oıyn oınap, kóńil kóterdik. Osyndaı jabysyp alatyn kesel dep úsh uıyqtasam oıyma kirmegen. Oıynnan utyldym ba, jeńiske jettim be, maǵan ol mańyzdy bolǵan joq. Ár oıynnan keıin keremet rahattanyp qalamyn. Qazir moınymda 17 mıllıon teńge qaryzym bar. Birneshe mıkrokredıttik uıymǵa, týystarym men áriptesterime qaryzbyn. Oǵan deıin qansha aqshany oıynǵa tikkenim esimde joq. Oıynǵa jolamaý kerek. Onyń apanynan shyǵý óte qıyn eken.
DIAS, bir kezdegi ozat oqýshy, 19 jasta: Erkindiktiń jóni osy eken deppin...
- Mektepte júrgende túrli úıirmelerge qatystym. Qatarymnyń aldy boldym. Biraq úıden shyqpaıtynmyn. Maǵan ata-anam kóp shekteý qoıatyn. «Buzylyp ketesiń» dep synyptastarymmen aralastyrmaıtyn. Úıkúshik bolyp óstim. Mektepti de, ýnıverdi de úzdik bitirip, bedeldi kompanıaǵa jumysqa turdym. Jańa dostar, jan-dúnıemdi túsinetin áriptester taptym. Saýyqshyl qurdastarymmen qydyratyndy shyǵardym. Minezim, ustanymdarym ózgere bastady. Jumystan keıin qydyrýǵa asyǵamyn. Jańa ortada munyń durys emes dep eshkim aıtpaıdy. Kerisinshe, meni qoldaýshylar kóbeıdi. Erkindik unady. Esirtkilik zattarǵa úıir bola bastadym. Dostarymmen birge oıynhanaǵa da bardyq. Birneshe kún, tún oınap, aqsham taýsylǵanda es jıdym. Odan ári úıden anamnyń altyn buıymdaryn urladym. Sóıtip júrgende, oıynǵa táýeldi bolyp qalǵanymdy kesh túsindim.
Gúlnur QÝANYSHQYZY, psıhoterapevt: Áli de kesh emes...
- Qumar oıynǵa táýeldi adamdardyń bárine ortaq aıryqsha belgiler – kóbinese agresıaǵa berilgish, qyzba, ashýlanshaq. Sirkesi kótermeıdi. Sebepsiz yzalanady. Ózin qorshaǵan ortaǵa, adamdarmen qarym-qatynas ornatýǵa zaýqy joq. Sebebi, ol únemi «basymdaǵy qaryzdan qalaı qutylamyn, aqshany qaıdan tabamyn» degen ýaıymnyń jeteginde júredi. Ózin-ózi baqylaý qabiletinen aıyrylady. Sondyqtan mundaı adamdar oıyn kezinde jeńse de, jeńilse de, odan bas tarta almaıdy. Únemi ótirik aıtý, urlyq jasaý, nesıe-qaryzdy úıip ala berý, ony tólemeý – bul táýeldilik dertine shaldyqqan naýqastardyń aıqyn belgisi.
Áli de kesh emes, eger qumar oıynnyń quryǵynan shyǵa almaı júrgender bolsa, bizdiń ortalyqqa habarlasýǵa bolady. İshimdikke, nashaǵa jáne oıynǵa táýeldi adamdardy elimizdiń barlyq óńirinen qabyldaımyz jáne emdep, adam qataryna qosamyz. Pasıentterdi tájirıbeli, kásibı psıhologtar, psıhoterapevter eki aıdan bir jylǵa deıin tegin emdeıdi. Ortalyqqa qońyraý shalyp nemese óziniń turǵylyqty mekenjaıy boıynsha emhanaǵa baryp, joldama alýǵa bolady. Medısınalyq tekserýden ótip, kvota arqyly emdelýge de múmkindik bar.