Fýmıo KISHIDA, Japonıa Premer-mınıstri: Yntymaq pen damýǵa bastaıtyn dıalog

Atalǵan dıalog 2004 jyly Japonıanyń bastamasymen dúnıege kelgen jáne bıyl oǵan 20 jyl tolyp otyr.

Ja­ponıa bıligi habar­laǵandaı, Kıshıda myrza dıalog aıasynda ornaǵan serik­testik pen ózara tıimdi yntymaqtastyqty odan ári tereńdete túsýge nıetti. Osy múmkindikti paıdalanyp, Japonıa Úkimetiniń basshysy Ortalyq Azıa elderi basshylarymen joǵary deńgeıde kezdesý ótkizbekshi. Kezdesýler barysynda halyqaralyq aýqymdaǵy ekijaqty máseleler men yntymaqtastyq tóńiregindegi jáne jekelegen salalardaǵy keń aýqymdy qarym-qatynastardy nyǵaıtý kózdelip otyr.

Sondaı-aq Fýmıo Kıshıda 10-11 tamyz kúnderi Ózbekstanǵa, 11-12 tamyz kúnderi Mońǵolıaǵa saparmen barýdy josparlaǵan. Búgin Kúnshyǵys eli Premer-mınıstriniń elimizge sapary aıasynda Japonıa men Ortalyq Azıa, onyń ishinde Qazaqstanmen aradaǵy berik baılanystar sóz etilgen maqalasy Egemen Qazaqstan basylymynda jarıalanǵan.

Ortalyq Azıamen baılanystyń irgesi berik

Japonıa men Ortalyq Azıa aımaǵyn, ásirese, Qazaqstandy Azıanyń tabıǵı erekshelikteri men mádenıeti baılanys­tyrady. Al Jibek joly arqyly ornaǵan qarym-qatynastyń tarıhy tym tereńde jatyr. Japonıa men Ortalyq Azıa arasyn teńiz ben qurlyqtan turatyn myńdaǵan shaqyrym bólip jatqanyna qaramastan, biz bir-birimizge mádenı jáne etnostyq jaǵynan jaqyndyǵymyzdy erteden sezinip kelemiz.

Japonıa Ortalyq Azıa memleketteri táýelsizdikke qol jetkizgen kezde alǵash­qylardyń biri bolyp, 1992 jyly ár memleketpen dıplomatıalyq qarym-qatynas ornatty. Sodan keıingi 30 jyldan astam ýaqyt aralyǵynda Ortalyq Azıaǵa árdaıym qoldaý kórsetip, dos peıil­di baılanysyn jalǵastyryp keledi.

«Ortalyq Azıa + Japonıa» dıalogi

Ortalyq Azıanyń mańyzdylyǵyn udaıy nazarda ustaıtyn Japonıa álemde birinshi bolyp, 2004 jyly «Ortalyq Azıa + Japonıa» ózara árekettesý úlgisin iske asyrdy. Atalǵan format aıa­syn­da Astana qalasynda sol kezdegi Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstri Q.Toqaev myrzanyń tóraǵalyǵymen ótken birinshi kezdesýden bastap, búginge deıin Syrtqy ister mınıstrleriniń toǵyz kezdesýi uıymdastyryldy. Meniń de Syrtqy ister mınıstrleriniń 2014 jyly Qyrǵyz Respýblıkasynda ótken 5-shi, 2017 jyly Túrikmenstanda ótken 6-kezdesýlerine qatysyp, Ortalyq Azıa memleketterindegi áriptesterimmen kóptegen talqylaý júrgizdim. Sodan bergi 20 jyl ishinde turaqty jalǵasyp kele jatqan «Ortalyq Azıa + Japonıa» dıalogi aıasynda ótken kóptegen saıası dıalog pen jeke almasýlar búginde eki tarapty baılanystyryp turǵan berik negizge aınaldy.

Qazirgi kezeńde Ortalyq Azıa turaqty ekonomıkalyq damýǵa qol jetkizip, Eýropa men Azıany baılanystyratyn saýda joly retinde mańyzdylyǵyn arttyrady. Sonymen birge biz Ortalyq Azıa memleketterine halyqaralyq jaǵdaıdaǵy ózgeristerdiń túrlishe áser etetinin de túsinemiz. Ortalyq Azıa tóńireginde tosyn jaǵdaılar jıileı túskendikten, zań ústemdigine negizdelgen erkin de ashyq halyqaralyq tártipti qoldaıtyn jáne nyǵaıtatyn seriktes retinde «Ortalyq Azıa + Japonıa» dıalogin odan ári nyǵaıtýdyń ýaqyty keldi dep bilemiz.

Osy turǵydan alǵanda, «Ortalyq Azıa + Japonıa» dıalogine 20 jyl tolǵan osy jyly Qazaqstanda «Ortalyq Azıa + Japonıa» dıalogi aıasynda bi­rinshi ret memleket basshylarynyń jo­ǵary deńgeıdegi kezdesýin ótkizý der kezinde qolǵa alynǵan is-shara bolǵaly tur.

Yntymaqtastyqtyń jańa bastamalary

Energetıkalyq jáne mıneraldyq resýrstarǵa baı, sondaı-aq jas ta jiger­li adamı kapıtalǵa ıe Ortalyq Azıa­nyń ár memleketi İJÓ-niń joǵary ósý qar­qynyna qol jetkizip, ári qaraı eko­nomıkalyq ósý áleýetimen álem nazaryn ózine aýdaryp otyr. Keıingi urpaq qamy úshin odan ári ilgerileı damýdy qamtamasyz etýde ónerkásipti ártaraptandyrý men jasyldandyrýdyń, baılanysty jaqsartý men kadrlardy daıarlaýdyń mańyzy zor.

Osyǵan oraı, Japonıa bul samıtte Ortalyq Azıa memleketterimen birlese keleshek urpaqqa baǵyttalǵan yntymaqtasýdyń joǵary deńgeıdegi jańa bastamalaryn 3 basym baǵytta usynady. Atap aıtqanda:

1) Ortalyq Azıa aımaǵyndaǵy damýdyń jańa modeline kóshýdi ilge­ri­letetin «Ekologıa jáne ornyq­ty damý»;

2) Ortalyq Azıa aımaǵynyń óz ishindegi jáne Ortalyq Azıa men álem arasyndaǵy qarym-qatynasty nyǵaıta túsetin «Ózara baılanys»;

3) İskerlik adamı resýrstar jáne áıelderdiń quqyqtary men múmkin­dikterin keńeıtý syndy salalardaǵy «Adam resýrstaryn damytý».

Bıyl Qazaqstandaǵy alapat sý tas­qyny kezinde Japonıa bógetter men sý qoımalarynyń mamandaryn shuǵyl attandyrýmen birge odan keıin de tasqyn zardabyn joıý men múmkindiginshe tezirek qalpyna keltirý maqsatynda ynty­maq­tastyq qarym-qatynas ornat­ty. Son­daı-aq tabıǵı apattardyń aldyn alý ba­ǵytyndaǵy mamandar­dy Ja­po­nıa­ǵa shaqyryp, túrli máse­leler­ge qa­tys­ty ózara pikir almasýlar júr­gizil­di. Odan bólek, ıadrolyq synaq­tar­dan zar­dap shekken Semeı qalasyna me­dısı­­na­lyq kómek kórsetip, densaýlyq saq­taý salasy qyzmetkerlerin oqytyp kele­miz. Sonymen qatar Japonıa ózi­niń ha­lyqaralyq yntymaqtastyqtaǵy bu­ryn­­ǵy tájirıbelerine súıene otyryp, Qazaqstannyń aımaqtyq damý sa­la­syn­daǵy yntymaqtastyqty júzege asy­­ratyn KazAID halyqaralyq damý agent­­tigine, onyń qyzmetkerleriniń áleýe­tin arttyrýǵa qoldaý kórsetti. Ja­po­­nıanyń búgingi kúnge deıin qosqan osyn­­daı úlesi Qazaqstannyń qazirgi damýy­na qyzmet etkenine qýanyshtymyz.

İlgeriletilgen bastamalar aıasyndaǵy berik yntymaqtastyqtyń osyndaı nátıjelerine negizdelgen Japonıa men Ortalyq Azıa, Japonıa men Qazaqstan arasyndaǵy yntymaqtastyq jańa dáýirge qadam basqaly tur.

Baıandy bolashaq jolynda

Qazaqstanǵa saparym barysynda osyǵan deıingi izashar qaıratkerler negizin qalap, qorǵap, qalyptastyrǵan berik irgetasta nyq turǵanymyzǵa kózim jetedi dep oılaımyn. Bul irgetastyń negizi Jibek joly arqyly baılanysqan Japonıa men Ortalyq Azıa arasyndaǵy qatynastyń myń jyldan astam ýaqytqa sozylǵan tarıhynan jáne Ortalyq Azıa memleketteriniń táýelsizdiginen keıin jan-jaqty ushtasa, bekemdele túsken Japonıa men Ortalyq Azıa arasyndaǵy baılanystan, «Ortalyq Azıa + Japonıa» dıalogi aıasynda qalyptasqan dostyq pen yntymaqtastyq jetistikterinen turatyny anyq. Osyǵan oraı, Japonıa men Ortalyq Azıanyń, sondaı-aq Japonıa men Qazaqstannyń birge júrip ótken tarıhynyń taǵylymyn úlgi ete otyryp, «Ortalyq Azıa + Japo­nıa» dıaloginiń Qazaqstandaǵy birinshi samıti jemisti nátıje beretinine senimdimin.

Ózara tıimdi yntymaqtastyq qatynas­tar qurý jolymen jáne Japonıa men Ortalyq Azıa ilgeriletken jańa bastamalar negizinde Japonıa men Ortalyq Azıa, Japonıa men Qazaqstan aldaǵy 10, 20 jáne odan arǵy jyldary jarqyn bolashaq qurý úshin kúsh biriktirip, qatar júretin kezdi asyǵa kútemin.