Qazaqstanda AES salý úshin barlyq jaǵdaı bar
Almatyda ǵalymdar, atom salasynyń mamandary men stýdentter Qazaqstanda atom elektr stansasyn salýdyń máselelerin talqylady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz QazAqparatqa silteme jasap.
Almatyda «Qazaqstanda AES ne úshin salynýy kerek?» atty dóńgelek ústel ótti. Jıynǵa ǵalymdar, atom salasynyń mamandary, stýdentter qatysty. Jıyn moderatory fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, profesor Medeý Ábishev jıyn Prezıdent nusqaýyna baılanysty ótip jatqanyn aıtty.
«Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Úkimet otyrysynda «Atom energetıkasynyń mańyzdylyǵyn kásibı túrde túsindirý qajet» degen nusqaý bergen bolatyn. Búgingi jıyn osyǵan baılanysty ótip otyr. Shynyna kelgende, AES-y bar Qazaqstan men AES-y joq Qazaqstannyń bolashaǵynda úlken aıyrmashylyq bolady dep oılaımyn. Jańa Qazaqsandy qurý jolynda AES-tyń kún tártibinde turýy kóptegen talqylaýǵa, túrli saraptamalyq is sharalarǵa, oı júgirtýlerge alyp keleri sózsiz. Sonyń bir dáleli retinde búgingi jıyndy aıtsaq bolady», - dedi Medeý Ábishev.
Sarapshy Almas Saýhımovtyń aıtýynsha, Qazaqstanda AES salynar bolsa, onda elektr energıasy únemdeletin bolady.
«Osy jaǵynan qarastyrar bolsaq, búgingi kúni elimizde elektr energıasynyń tapshylyǵy baıqalyp otyr. Bizdegi elektr stansıalar eskirgen. Sondyqtan menińshe Qazaqstanda atom elektr stansıasyn salýǵa bolady. Sebebi, ol syrtqa shyǵaryndylardy kóp shyǵarmaıdy. Onyń ústine Qazaqstan ýran qory boıynsha álemde ekinshi oryn alady. Sondyqtan Qazaqstanda AES salý úshin barlyq jaǵdaı bar dep aıtýǵa bolady. Al AES-te jumys isteıtin qajetti mamandardy daıyndaý úshin qajetti kafedralar bar. Sondyqtan biz oǵan daıynbyz», - dedi Almas Saýhımov.
Ol sondaı-aq Qazaqstanda birneshe AES salý qarastyrylyp otyrǵanyn aıtty.
«Alǵashqy AES Almaty oblysy, Balqash kóliniń janynda salynbaq. 2035 jylǵa deıin salady dep senemiz. Ol tek bir ǵana stansıa. Al mamandar bolsa budan bólek aldaǵy ýaqytta Abaı oblysy, Kýrchatov qalasynyń janynda, taǵy bir stansıany Mańǵystaý oblysynda salýdy qarastyryp otyr», - dedi ol.
Qazirgi tańda Iadrolyq fızıka ınstıtýtynda Qazaqstan boıynsha jalǵyz zertteý reaktory jumys isteıdi. Bul týraly Iadrolyq fızıka ınstıtýtynyń neıtrondy fızıka zerthanasynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Almas Ysqaqov málim etti.
«Zertteý reaktorynda 70-ten astam joǵary dárejeli maman eńbek etedi. Jalpy, olardy AES-ta jumys isteýge daıyn mamandar dese bolady. Onyń ústine eger AES salynar bolsa, bizdiń ınstıtýtta kóptegen jumystar jasaýǵa bolady. Atom elektr stansasy - taza elektr kózi bolyp tabylady. AES salynsa elimizdiń ǵylymı tájirıbelik bazasyn kóteredi. Keńes odaǵy ydyraǵaly beri elimizde mundaı joba júzege asyrylmaǵan. Eger elimizde AES salynar bolsa, bizdiń melemeketimiz tehnokrattyq dáýirge kiredi dep senemin», - dedi Almas Ysqaqov.
Ol sondaı-aq eger qazaq jerinde AES-ty Reseıdiń «RosAtom» kompanıasy salatyn bolsa, onda mamandar daıarlaýǵa Reseı óziniń bazalyq ýnıversıtetterin tartýy múmkin ekenin jáne búginde Iadrolyq fızıka ınstıtýty mamandardy daıyndaý boıynsha Reseı, Eýropa elderimen tyǵyz qarym-qatynasta jumys jasaıtynyn málimdedi.
«Qazaqstandyq Atom elektr stansıalary» JSHS-nyń Jańa ıadrolyq jáne energetıkalyq tehnologıalar boıynsha bas menedjeri Asýan Sıabekovtyń aıtýynsha, Memleket basshysy Qazaqstandaǵy eń birinshi AES-tyń qurylysyn júrgizý múmkindikterin qarastyrýdy tapsyrǵan.
«Bizdiń mekeme «Samuryq Qazyna» AQ-nyń enshiles kompanıasy bolyp tabylady. 2018 jyly biz AES salýdyń tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdemesiniń marketıńtik bólimin ázirledik. Onda AES-tyń qýaty, ornalasý aýmaǵy jazylǵan. Bul negizdeme Japonıadaǵy konsorsıýmda maquldandy. Kelesi kezekte biz AES-ti jetkizýshilerdi, ıaǵnı «vendorlardy» tańdaý jumystaryn júrgizdik. Biz 6 vendordyń 13 reaktorlyq tehnologıasyn qaradyq. Degenmen, bizdiń «short- paraqqa» Qytaıdyń «Sınınsı» kompanıasynyń, Ońtústik Koreıanyń «Eıchınpı», Reseıdiń «RosAtom» kompanıasy men Fransıanyń «Edef» kompanıasynyń reaktorlary jazyldy. Osylaısha, biz 4 reaktordy qarastyryp otyrmyz. Olar zamanaýı reaktorlar. Úshinshi býyndy reaktorlardyń qataryna jatady. Barlyǵy qýat jaǵynan birdeı», - dedi Asýan Sıabekov.
Ol AES qurylysynyń aýmaǵyn ornalastyrýǵa Qazaqstannyń eki aýmaǵy qarastyrylǵanyn aıtty.
«Abaı oblysyndaǵy Kýrchatov qalasynyń mańy men Almaty oblysyndaǵy Úlken aýyly ornalasqan jer. Bul jerlerdi biz zerttedik. Ekeýide AES salýǵa qolaıly jer. Degenmen Balqash kóli mańynda, ıaǵnı, Almaty oblysynda ınfraqurylymdyq jaǵdaı jaqsy, bul jer AES-ty ornalastyrý aýdany bolyp sanaldy. Jalpy, elimizde AES salý úshin 5 jyl kóleminde qujattardy rásimdeý jumystaryn júrgizý qajet. Ary qaraı negizgi qurylys jumystary 6 jyldyń kóleminde júzege asady», - dedi spıker.
Sondaı-aq Asýan Sıabekov AES-ta 2 myńǵa jýyq adam jumys isteıtin bolatynyn aıtty.
«2 myńǵa jýyq adamnyń tek 20%-y ıadrolyq fızıka men atomdyq reaktor salasynyń mamandary bolmaq. Qalǵany operasıalyq personal bolady dep oılaımyz. Eger elimizde AES salynsa, elimizdiń ekonomıkasyna oń áser etip, jańa jumys oryndary ashylady. 2,5-3,5 mlrd teńgege deıin salyq túsedi. Kómir qyshqyly gazynyń aýaǵa taralýy jylyna 10 mln tonnaǵa azaıady. 60 jyl boıy bitpeıtin elektr energıasyn alýǵa bolady degen boljam bar», - dedi «Qazaqstandyq Atom elektr stansıalary» JSHS-nyń Jańa ıadrolyq jáne energetıkalyq tehnologıalar boıynsha bas menedjeri Asýan Sıabekov.
Eske salaıyq, buǵan deıin QR Energetıka mınıstri Bolat Aqsholaqov atom elektr stansasy Almaty oblysyndaǵy Úlken aýylynyń mańyna salynatynyn aıtqan bolatyn.