Búgin qazaqstandyqtar úshin aıtýly kún! 30 tamyz - Konstıtýsıa kúni.
Bıyl elimizdiń Ata zańy 28-ge toldy. Táýelsizdik jyldary Konstıtýsıaǵa alty ret ózgeris engizildi. Eń sońǵy ret Ata zańymyz byltyr respýblıkalyq referendým qorytyndysy boıynsha ózgergen edi.
Ata zańymyzǵa qatysty tarıhı derekterdi Almaty-akshamy.kz Sputnik.kz derekqoryna silteme jasaı otyryp usynady.
Konstıtýsıa tarıhy
Konstıtýsıa – árbir memlekettiń eń basty zańy. Táýelsiz Qazaqstannyń eń alǵashqy Konstıtýsıasy 1993 jyly 28 qańtarda qabyldanǵan bolatyn. Alaıda ol eski ákimshil-ámirshil erejelerge súıengendikten, qoǵam talabyna saı kelmedi. Sol sebepti araǵa eki jyl salyp, 1995 jyly 30 tamyzda jalpyhalyqtyq referendým negizinde elimizde jańa Konstıtýsıa qabyldandy.
Jańa Konstıtýsıany qabyldaý qarsańynda uzaq merzimdi qyzý jumystar atqaryldy. Tuńǵysh prezıdenttiń bastamasymen qurylǵan sarapshylar álem elderiniń Konstıtýsıalaryn muqıat saraptap, zerdelep shyqty. Resmı málimetterge súıensek, qujatty talqylaýǵa 3 mıllıonnan astam adam qatysqan.
Aıta keteri, Qazaqstannyń Ata zańy álemdegi eń jas Konstıtýsıalardyń biri sanalady.
Qazaqstan Konstıtýsıasy qalaı ózgerdi
Eń aýqymdy ózgerister 2022 jyly jalpyhalyqtyq referendým negizinde qabyldandy.
Atap aıtqanda, negizgi zańnan tuńǵysh prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń barlyq mártebesi alynyp tastaldy.
Qazaqstan sýperprezıdenttik basqarý formasynan kúshti parlamenti bar prezıdenttik formaǵa kóshti. Prezıdenttiń jaqyn týystary saıası memlekettik qyzmetshi, kvazımemlekettik sektor sýbektisi basshysy laýazymdaryn atqarý quqyǵynan aıyryldy. Parlament depýtattaryn saılaý júıesi de ózgerdi.
Elimizde Konstıtýsıalyq sot quryldy. Ólim jazasyna tyıym salyndy.
Jer jáne onyń qoınaýy, sý kózderi, ósimdikter men janýarlar dúnıesi, basqa da tabıǵı resýrstar endi halyqqa tıesili.
Konstıtýsıa ne jaıly
Qazirgi Ata zańymyz 9 taraýdan jáne 99 baptan turady. Konstıtýsıanyń ózi myna sózdermen bastalady:
"Biz, ortaq tarıhı taǵdyr biriktirgen Qazaqstan halqy, baıyrǵy qazaq jerinde memlekettilik qura otyryp, ózimizdi erkindik, teńdik jáne tatýlyq murattaryna berilgen beıbitshil azamattyq qoǵam dep uǵyna otyryp, dúnıejúzilik qoǵamdastyqta laıyqty oryn alýdy tileı otyryp, qazirgi jáne bolashaq urpaqtar aldyndaǵy joǵary jaýapkershiligimizdi sezine otyryp, ózimizdiń egemendik quqyǵymyzdy negizge ala otyryp osy Konstıtýsıany qabyldaımyz".
Ata zańnyń 1-babynda Qazaqstan Respýblıkasy ózin demokratıalyq, zaıyrly, quqyqtyq jáne áleýmettik memleket retinde ornyqtyratyny, onyń eń qymbat qazynasy – adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary ekeni aıtylǵan.
Konstıtýsıaǵa sáıkes, memlekettik bıliktiń birden-bir bastaýy – halyq. Halyq bılikti tikeleı respýblıkalyq referendým jáne erkin saılaý arqyly júzege asyrady, sondaı-aq óz bıligin júzege asyrýdy memlekettik organdarǵa beredi.
Qazaqstanda bılikti eshkim de ıemdenip kete almaıdy. Bılikti ıemdenip ketýshilik zań boıynsha qýdalanady.
Jer jáne onyń qoınaýy, sý kózderi, ósimdikter men janýarlar dúnıesi, basqa da tabıǵı resýrstar halyqqa tıesili. Halyq atynan menshik quqyǵyn memleket júzege asyrady.
Qazaqstanda memlekettik til – qazaq tili. Memlekettik uıymdarda jáne jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynda orys tili resmı túrde qazaq tilimen teń qoldanylady.
Qazaqstan halyqaralyq quqyqtyń prınsıpteri men normalaryn qurmetteıdi, memleketter arasynda yntymaqtastyq pen tatý kórshilik qarym-qatynas jasaý, olardyń teńdigi men bir-biriniń ishki isterine aralaspaý, halyqaralyq daýlardy beıbit jolmen sheshý saıasatyn júrgizedi, qarýly kúshti birinshi bolyp qoldanýdan bas tartady.
Zań men sot aldynda jurttyń bári teń. Tegine, áleýmettik, laýazymdyq jáne múliktik jaǵdaıyna, jynysyna, násiline, ultyna, tiline, dinge kózqarasyna, nanymyna, turǵylyqty jerine baılanysty nemese kez kelgen ózge jaǵdaıattar boıynsha eshkimdi eshqandaı kemsitýge bolmaıdy.
Neke men otbasy, ana men áke jáne bala memlekettiń qorǵaýynda bolady. Balalaryna qamqorlyq jasaý jáne olardy tárbıeleý – ata-ananyń etene quqyǵy ári mindeti. Kámeletke tolǵan eńbekke qabiletti balalar eńbekke jaramsyz ata-anasyna qamqorlyq jasaýǵa mindetti.
Qazaqstan azamattary beıbit ári qarýsyz jınalýǵa, jınalys, mıtıńi men demonstrasıa, sherý ótkizýge jáne tosqaýyldarǵa turýǵa haqyly. Bul quqyqty paıdalaný memlekettik qaýipsizdik, qoǵamdyq tártip, densaýlyq saqtaý, basqa adamdardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý múddeleri úshin zańmen shektelýi múmkin.
Árkim Respýblıkanyń memlekettik rámizderin qurmetteýge mindetti.
Saıası sebepter boıynsha azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qandaı da bir túrde shekteýge jol berilmeıdi. Konstıtýsıanyń 11, 13-15-baptarynda, 16-baby 1-tarmaǵynda, 17-babynda, 19-babynda, 22-babynda, 26-baby 2-tarmaǵynda kózdelgen quqyqtar men bostandyqtar eshbir jaǵdaıda da shektelmeýge tıis.
Qazaqstan Respýblıkasyn qorǵaý – onyń árbir azamatynyń qasıetti paryzy jáne mindeti.
Qazaqstanda ulttyq jáne memlekettik mereke kúnderi resmı túrde demalys bolyp jarıalanady. Eger memlekettik nemese ulttyq mereke demalys kúnine (senbi, jeksenbi) tússe, demalys kúnderi bir kúnge uzartylady.
30 tamyz – Konstıtýsıa kúni memlekettik mereke sanalady.