El arasynda jasandy ıntellekttiń yqpalyn asyra baǵalaýshy­lar óte kóp...

HHİ ǵasyrda ınovasıalyq tehnologıalar keń aýqymda qoǵamnyń barlyq salasyna enip qana qoımaı, sonymen qatar qalyptasqan qundy­lyqtarǵa ózgeris alyp kelýde. Qazirgi tańda aqparattyq tehnologıalar salasynan bastap, medısına, qarjy, qurylys, komýnıkasıa jáne saıası qoǵamdyq salalarǵa jasandy ıntellektige negiz­delgen tehnologıalar jappaı kirigýde. Adamzattyń damýyn­da bý mashınasynyń, elektr togynyń qoldanysqa engizilýi kúrdeli ózgeristerdiń bastama­sy bolǵan bolsa, HHİ ǵasyrda jasandy ıntellektke negiz­delgen tehnologıalar aldyń­ǵy shepke shyqty. 2023 jyly, Gýgl aqparattyq izdeý jú­ıesinde «jasandy ıntellekt» uǵymy qoldanýshylar tara­pynan jyl boıyna eń kóp suralǵan taqyryp boldy. Búginde atalmysh tehnologıa­lyq jańalyqtar elimizde de keńinen qoldanysqa enýde. Osy oraıda jasandy ıntel­lektke negizdelgen tehnolo­gıalardyń qoǵamdyq qundy­lyqtarǵa yqpaly qandaı? Olar adam ómirine qandaı ózgerister men múmkindikter alyp keledi?

Tórt qabilet, tórt baǵdar

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıka­lyq baǵdary» atty Qazaqstan halqyna Jol­daýynda elimizdegi joǵary oqý oryndarynda jasandy ıntellektige negizdelgen tehnolo­gıalardy oqytatyn fakúltetter ashý qa­jettigin, jaqyn bolashaqta atalmysh tehno­logıanyń joǵary mańyzǵa ıe bolatyndyǵyn atap ótti. Búginde adamzat balasy aqparattyń azdyǵynan emes, kerisinshe onyń tym kóp bolǵandyǵynan japa shegýde. Sebebi, sońǵy elý jylda jınaqtalǵan aqparat kólemi soń­ǵy myń jyldyq kezeńmen birdeı aýqymda. Qazir de barlyq salada jasandy ıntellekt tehnologıalarynyń yqpaly, róli, mańyzy týraly kóp aıtylýda. Sáıkesinshe, qandaı da bir zat boıynsha aqparat kóbeıse, arasynda negizsiz, jalǵan aqparattar men stereotıpke negizdelgen oılar da birge júredi. Sol se­bepti, jasandy ıntellekt tehnologıalary­nyń shynaıy áleýetin qoǵamda keńinen tal­qylaý qajet degen oıdamyz. Tehnologıanyń jasandy ıntellekt atalý sebebi, kelesi tórt qabiletine baılanysty:

• – Aýqymdy aqparattyq baza negizinde, kez kelgen jańa tapsyrmany belgili bir ýa­qyt kóleminde meńgere alýy. Máselen, IBM kompanıasynyń baǵdarlamasy shahmat oıy­nyn 115 mınýtta meńgertip, tájirıbeli oıynshyny jeńgendigi dálel;


• – Aqparatty taldaı alý qabileti. Sáı­ kesinshe, árbir qoldanýshynyń suranysy boıynsha, erekshe aqparattyq algorıtm bo­ıynsha jumys jasaı alady. Belgili bir ýa­qyt kóleminde qoldanýshyny tolyq zerttep, naqty ne qajet ekendigin bile alatyn senimdi kómekshisine aınala alady;


• – Óz qateliginen ózi sabaq alý qabileti. Bul qabileti óte mańyzdy. Sebebi, ýaqyt ótken saıyn áleýeti artyp, kúrdeli suraq­tarǵa naqty jaýap bere alatyn bolmaq;


• – Shyǵarmashylyq qabileti. Iaǵnı aýqym­dy aqparattardy taldaý arqyly, vızýaldy statısıkalyq málimetter, jańa ıdeıalar, mátinder men tipti mýzyka jazý qabileti.

Sıfrlyq tehnologıalyq dúmpý

HHİ ǵasyr aqparat ǵasyry ǵana emes, sonymen qatar tehnologıa ǵasyry. Sońǵy shırek ǵasyrdaǵy adamzat qoldanysyna en­gen tehnologıalyq jetistik, ótken eki júz jyldyq kezeńmen para-par. Kúndelikti ómirimizge enip jatqan aqyldy smartfonnan bastap, sýtegi, kún energıasymen júretin kólikter, onlaın tólem júıesiniń artýy, qa­shyqtyqtan bilim berý, emdeý, psıhologıalyq kómek kórsetý syndy qoǵam ómiriniń basym bóligi sıfrlaný barysynda. Biz muny sońǵy shırek ǵasyrdaǵy sıfrlyq tehnologıalyq dúmpý dep ataımyz. Adamzat tarıhynda teh­nologıalyq jetistikterge jetý jáne ony qoǵamdyq ómirge qoldanysqa engizý erte ke­zeńderden bastaý alady. Ǵylym men bilimniń damýy qoǵamǵa birshama ıgilikter men múmkindikter alyp keledi. Alaıda, jappaı qoǵamdyq qoldanysqa engizilip jatqan jańa­lyqtardyń áleýmettik teńdikti qalyptasty­rýdaǵy róli tolyq zerttelmeı, qoǵam nazary­nan tys qalýda. Mysaly, Eýropada orta ǵasyrda sý kólikteriniń jappaı damýy, otarlyq saıasatqa alyp bardy, bý mashınasy­nyń keńinen qoldanylýy, sáıkesinshe, aý­qymdy kapıtalǵa ıe azshylyq qalyptasty­ryp, jumysshy tabyn qurdy. Bul turǵyda jasandy ıntellektke negizdelgen tehnolo­gıalardyń áleýmettik teńdik qalyptastyrý­daǵy yqpaly qandaı bolmaq?

Qazirgi tańda jasandy ıntellektige negizdelgen tehnologıalardyń bir salasy chatbottar, ıaǵnı suraq-jaýap formatyndaǵy qurylym joǵary suranysqa ıe. Atalmysh platforma tegin jáne aqyly negizde qyzmet kórsetedi. Alaıda, jaqyn bolashaqta kásibı qyzmet kórsetetin, tolyq qalyptasqan for­mattary tek aqyly negizde ǵana qoljetimdi bolatynyn eskersek, áleýmettik negizde ka­pıtalıstik azshylyq pen buqaralyq tutyný­shylar arasynda taptar bólinisin alyp kelý yqtımaldylyǵyn kóremiz. Bul taqyryp aý­qymdy zertteýdi talap etedi. Jasandy ıntel­lektige negizdelgen tehnologıalardyń qolda­ný aıasy keshendi bolǵandyqtan, jasandy ıntellektili baǵdarlama negizinde jumys jasaıtyn baǵdarlamalar túrleri óte kóp. Alaıda, OpenAI kompanıasy jarıalaǵan chatbot (suraq-jaýap) formatynda jumys jasaıtyn ShatGPT modeli qazir joǵary su­ranysqa ıe bolyp otyr.

OpenAI kompanıasy – saladaǵy kóshbasshy

Amerıkalyq OpenAI kompanıasy 2022 jylǵy 30 qarashada, alǵash ret jasandy ın­tellektige negizdelgen, dıalog formatynda jumys jasaıtyn ChatGPT platformasyn tanystyrdy. Basty ereksheligi – mátinmen jumys jasaıtyn, qarapaıym biraq biregeı joba bolýynda edi. Alǵashqy bes kúnniń ózinde ony bir mıllıonnan asa qoldanýshy qoldady. Qazir OpenAI kompanıasy, 3.0, 3.5. jáne 4.0 cyndy baǵdarlamalaryn jarıala­dy. Árbir nusqasy jańa tolyqtyrýlarmen jáne aýqymdy fýnksıalaryn qosqandyǵy­men erekshelenip, vıdeo jasaý, foto, mýzyka jazýdyń joǵary deńgeıine jetip otyr. So­nymen qatar, aqparattyq tehnologıalar sa­lasynda aýqymdy naryq qalyptasyp, basqa da Google, Microsoft jáne t.b kompanıalar jasandy ıntellektige negizdelgen platfor­malaryn jarıalaýda. Alaıda, qoldanýshylar sany boıynsha OpenAI kompanıasy kósh alda.

OpenAI kompanıasy 16 qańtarda óziniń marketpleısin jarıalady. Qazirdiń ózinde 100-den astam túrli salaǵa qajetti baǵdarla­malar bar. Ǵylymı-zertteýler salasynda sońǵy alty aıda elýden asa jasandy ıntel­lektige negizdelgen platformalar jarıalan­dy. TechIndustry bolǵandyqtan, biri ekinshisi­nen asyp túskisi keledi. Arasynda óte keremet te, negizsiz nashar baǵdarlamalar da bar. Qazirgi tańda elimizde ǵana emes, álemde qoldanýshylar aıasynda jasandy ıntellekt platformalaryn jumys, oqý, zertteý boıyn­sha qoldanýda etıkalyq negizderi, fıloso­fıalyq erekshelikteri syndy kóptegen su­raqtar qalyptasýda. Bul turǵyda kelesideı mańyzdy sharttarǵa nazar aýdarǵanymyz jón.

Birinshiden, ChatGPT nemese basqa da baǵdarlamalar Siz úshin eshqashan maqala, dısertasıa, kitap jazyp bermeıdi. «Endi ǵylymmen aınalyspaýǵa bolady, kitapty da, zertteýdi de arnaıy baǵdarlamalar jaza be­redi» degen oı negizsiz, jalǵan. Qandaı da mátin jazyp bergenmen, antıplagıat baǵdar­lamalary arqyly ońaı anyqtalynady;

Ekinshiden, jasandy ıntellekt tehnolo­gıalaryn tıimdi qoldaný úshin tanymdyq turǵyda kelesideı túsinikterdi qalyptastyr­ǵan jón:

• – Jasandy ıntellekt «jetekshi», «qupıa profesor» retinde qoldanýǵa bolmaıdy. Biraq ony «asıstent», «kómekshi» retinde uqypty járdemshi retinde qoldanýǵa bolady. Sáıkesinshe, kómekshimiz jasaǵan jumys eki ret tekserýdi talap etedi.


• – Jasandy ıntellektke eshqashan zıat­kerlik, ıntellektýaldyq jumysty senip tapsyrýǵa, berýge bolmaıdy. Biraq qandaı da aýqymdy jumysty máni boıynsha qurylym­dyq taldaýǵa nemese belgili bir taqyryp aıa­synda breınshtormıng jasaýda, fızıkalyq, tapsyrmanyń mánin ózgertpeıtin jumysty berýge bolady. Qurylym jasaýǵa bolady, kontent jasatýǵa bolmaıdy.

Úshinshiden, HHİ ǵasyrda ǵylymda aqpa­rattyń, datanyń joq bolýynan emes, tym kóp bolýynan kedergiler týyndaýda. Mysa­ly, gýglǵa qandaı da bir tujyrymdama jaz­sańyz, bir sekýndta júz myńdaǵan aqparat taýyp beredi. Kóp. Tym kóp. Bul turǵyda jasandy ıntellekt negizinde jumys jasaı­tyn baǵdarlamalar ( mysaly, literal, litmaps, researchrabbit, etc), shartty túrde eki myń bettik qujattan sizdiń taqyrbyńyzǵa baıla­nysty aqparat jazylǵan 1324 betti naqty taýyp bere alýymen, kóp sharýany az ýaqytta bitirýge múmkindik alasyz. Mysaly, 12 qań­tar kúni aqparattyq gıgant, Elsevior kompa­nıasy óziniń SCOPUS AI baǵdarlamasyn jarıalady. Bul qyzmet arqyly SKOPÝS bazasynan jýrnal, maqala tabý birneshe ese­ge jeńildeıdi.

Alaıda, jasandy ıntellektke negizdel­gen tehnologıalar tek aqparattyq taldaý, ǵylymı zertteý salasynda ǵana emes, sony­men qatar áskerı, qaýipsizdik, medısına, qarjy salalaryna da belsendi túrdi kirigýde. Halyq arasynda jasandy ıntellekt tehno­logıalarynyń yqpalyn asyra baǵalaýshy­lar da óte kóp. Biri robottar jumysymyzdy tartyp alady dese, ekinshisi tipti memleket­ter arasyndaǵy soǵystar robottar arasynda bolady degen syńaıdaǵy pikirde. Alaıda, moıyndaıtyn bir fakt bar, jasandy ıntel­lektke negizdelgen tehnologıalar sizdiń ju­mysyńyzdy tartyp almaýy múmkin, biraq sońǵy tehnologıany meńgergen kelesi bir mamannyń jumysyńyz­dy tartyp alý múmkindigi ábden múmkin. Sondyqtan jańa tehno­logıany meńgerý eshqa­shan kesh emes.