Ýkraına 30 kún boıyna soǵysty toqtatýǵa kelisti
Jahandyq saıasattyń basty ereksheligi – kún saıyn ózgerip otyrýynda. Álemniń nazaryn aýdarǵan V.Zelenskıı men D.Tramp arasyndaǵy Aq úıde ótken «dıplomatıalyq tartystan» eki apta ótken soń, ýkraınalyq jáne amerıkalyq dıplomattar Saýd Arabıasynyń Djıdda qalasynda kelissózder júrgizdi. Segiz saǵatqa sozylǵan kezdesýdiń nátıjesinde Ýkraına alǵash ret AQSH tarapynan usynylǵan 30 kúndik soǵysty toqtatý jáne kelissózderge qaıta oralý týraly usynysty qabyldady. Sáıkesinshe, AQSH tarapy buǵan deıin toqtatylǵan qorǵanys salasyndaǵy qarjylandyrýdy qaıta jandandyryp, arnaıy qyzmetter arasynda aqparat almasýdy jalǵastyratyn boldy. Kelissózderdiń basty ereksheligi – osyǵan deıin qaýipsizdik kepildiginsiz eshbir kelisimge kelmeıtinin málimdegen resmı Kıevtiń bul joly «30 kúndik kidiris» strategıasyn biraýyzdan qoldaýy boldy. Jalpy, otandyq BAQ-ta Ýkraınadaǵy qaqtyǵys máselesiniń júıeli túrde jazylýynyń basty sebebi – onyń aımaqtyq geosaıası tártipke yqpaly men saldaryn taldaý qajettiligi. Sondyqtan maqalamyzda Djıdda qalasynda ótken kelissózderdiń nátıjesiniń Ýkraınadaǵy beıbitshilikke áserin taldap kórelik.
· AQSH tarapynan usynylǵan 30 kúndik beıbitshilik jobasynyń nátıjeli bolýy – resmı Máskeýdiń ustanymyna tikeleı baılanysty. Keshe baspasóz máslıhatynda D.Tramp osy aptada qaýipsizdik boıynsha keńesshisi Stıv Ýıtkofftyń Máskeýge baratynyn málimdedi.
· Bloomberg basylymynyń málimetinshe, apta sońynda amerıkalyq jáne reseılik dıplomattardyń kelissóz ústeline otyrýy josparlanǵan. Naqty qaı qalada ótetini ázirge jarıalanǵan joq.
· 11 naýryzda Ýkraına prezıdenti Saýd Arabıasyna resmı saparmen baryp, taq murageri Mohammed bın Salmanmen kezdesti.
· Qazaqstan halyqaralyq kez kelgen saıası qaqtyǵysty dıplomatıalyq kelissózder arqyly sheshý kerek degen ustanymynyń mańyzdylyǵyn dáleldep keledi.
Keń aýqymdy taqyryptar qamtyldy
Qyzyl teńiz jaǵalaýyndaǵy portty qala Djıddada ótken segiz saǵattyq kelissózden keıin qos tarap baspasóz málimdemesin jasady. Málimdemede negizinen ortaq qol jetkizilgen kelisim týraly aıtylǵanymen, talqylaý barysynda eki taraptyń keń aýqymdy taqyryptardy qamtyǵany anyqtaldy. Djıdda qalasynda ótken bul kelissózdiń basty ereksheligi – naqty kelisimderge qol jetkizýi boldy. Endi basty nazar aýdaratyn jaıttarǵa toqtalsaq. Birinshiden, sońǵy eki apta boıy «kidiris» deńgeıine túsip, alystaı bastaǵan Ýkraına men AQSH arasyndaǵy baılanys qaıta qalpyna keltirildi. Ýkraına prezıdenti V.Zelenskıı AQSH pen Ýkraına qarym-qatynasynyń álsireýi keıbir elderge tıimdi bolýy múmkin ekenin atap ótti, biraq Kıev strategıalyq áriptestigin saqtap qalýǵa nıetti ekenin bildirdi.
Nátıjesinde, ýkraınalyq dıplomattar alǵash ret qaýipsizdik kepildiginsiz D.Tramp ákimshiligi usynǵan kelissózdi qabyldap, tipti sırek kezdesetin metaldar boıynsha kelisim jasaýǵa daıyn ekenin málimdedi. Bul kelissózder Ýkraına beıbitshilikke umtylatynyn kórsetkenimen, onyń qanshalyqty tıimdi bolatyny osy aptada ótetin AQSH pen Reseı dıplomattarynyń kelissózine tikeleı baılanysty. Reseı úshin de soǵysty uzaq merzimge sozý tıimsiz. Degenmen, Washington Post basylymynyń jazýynsha, resmı Máskeý usynylǵan jospardy qosymsha sharttarmen qabyldaýy múmkin. Eger usynylǵan 30 kúndik beıbitshilik merzimi qabyldansa, onyń taǵy bir belgisiz merzimge uzartylýy múmkin. Alaıda, aldaǵy ýaqytta qaqtyǵystyń qaıta bastalmaıtynyna eshkim kepildik bere almaıdy.
Ekinshiden, Djıdda qalasynda ótken kelissózdiń mańyzdy jetistigi – AQSH memlekettik hatshysy Marko Rýbıo atap ótkendeı, kelesi dıplomatıalyq qadam resmı Máskeýde jasalýy tıis. Osy aptada Aq úıdiń arnaıy ókili Stıv Ýıtkoff Máskeýge kelip, kelissózder júrgizedi. Kelissóz nátıjesi qandaı bolsa da, bul qadam Máskeýde dóńgelek ústel formatynda kelissózderdi bastaýǵa negiz qalaýy múmkin. Sonymen qatar, D.Tramptyń dıplomatıalyq áleýeti men Máskeýmen tıimdi kelissózder júrgizý qabileti synǵa túspek. Beısenbi kúni ol jýrnalıserge bergen suhbatynda, eger Reseı bul usynystan bas tartsa, aýqymdy ekonomıkalyq sanksıalar engiziletinin málimdedi. Qalaı bolǵanda da, Marko Rýbıo BBC jýrnalısine bergen suhbatynda atap ótkendeı, halyqaralyq saıasatty fýtbolǵa teńesek, endigi «dop Máskeýde». Delegasıalar sondaı-aq bitimgershilik prosesiniń bir bóligi retinde gýmanıtarlyq mısıalardyń mańyzdylyǵyna toqtaldy. Atap aıtqanda, qaqtyǵysty toqtatý kezinde áskerı tutqyndarmen almasý, zańsyz ustalyp otyrǵan beıbit turǵyndardy qaıtarý jáne kúshtep qonys aýdarylǵan ýkraınalyq balalardy elge qaıtarý máseleleri qarastyryldy. Eki tarap ta Ýkraınanyń uzaq merzimdi qaýipsizdigin qamtamasyz etetin turaqty beıbitshilikke qol jetkizý úshin kelissóz júrgizetin toptardyń quramyn anyqtap, kelissózderdi dereý bastaýǵa kelisti. Amerıka Qurama Shtattary bul naqty usynystardy reseılik ókildermen talqylaýǵa mindettendi. Ýkraına delegasıasy eýropalyq áriptesteriniń bitimgershilik prosesine belsendi qatysýy qajettigin taǵy da basa aıtty.
«Orta derjava» elderiniń medıatorlyq áleýeti mańyzdy
Delegasıalar bitimgershilik prosesiniń mańyzdy bóligi retinde gýmanıtarlyq mısıalardyń rólin erekshe atap ótti. Atap aıtqanda, qaqtyǵysty toqtatý kezinde áskerı tutqyndardy almasý, zańsyz ustalǵan beıbit turǵyndardy bosatý jáne kúshtep qonys aýdarylǵan ýkraınalyq balalardy qaıtarý máselelerine nazar aýdaryldy. Eki delegasıa da Ýkraınanyń uzaq merzimdi qaýipsizdigin qamtamasyz etetin turaqty beıbitshilikke qol jetkizý úshin kelissóz júrgizetin toptardyń quramyn anyqtaýǵa jáne kelissózderdi dereý bastaýǵa kelisti. Amerıka Qurama Shtattary bul naqty usynystardy reseılik ókildermen talqylaýǵa mindettendi. Sonymen qatar, Ýkraına delegasıasy eýropalyq áriptesteriniń bitimgershilik prosesine belsendi qatysýynyń mańyzdylyǵyn taǵy da basa aıtty.
Djıdda qalasynda ótken AQSH pen Ýkraına arasyndaǵy kelissózder halyqaralyq dıplomatıadaǵy mańyzdy qadamdardyń biri. Bul beıbitshilikke umtylystyń belgisi bolǵanymen, onyń tabysty júzege asýy Reseıdiń ustanymyna da baılanysty. Eger Máskeý bul bastamany qoldasa, kelissózder uzaq merzimdi turaqtylyqqa yqpal etýi múmkin. AQSH óz tarapynan Ýkraınaǵa áskerı kómek pen barlaý aqparattarymen bólisýdi qaıta jandandyrýǵa kelisti. Sonymen qatar, kelissóz barysynda Ýkraına men AQSH strategıalyq mıneraldyq resýrstardy birlesip ıgerý týraly kelisim jasaýǵa nıet bildirdi. Bul tek áskerı ǵana emes, ekonomıkalyq áriptestikti nyǵaıtýdyń belgisi dep bilemiz.
Qazaqstan bul qaqtyǵysty dıplomatıalyq jolmen sheshýdi árdaıym qoldap kelýde. Qazaqstan halyqaralyq qaýipsizdik pen turaqtylyqty saqtaý úshin medıatorlyq ról atqarýǵa daıyn ekenin birneshe ret kórsetti.