· A.Seleznev atyndaǵy Almaty horeografıalyq ýchılıshesi elimizdegi eń alǵashqy kásibı balet ártisterin daıarlaıtyn oqý ordasy. Búginde 90 jyldyq tarıhty artqa tastap, úlken mektep qalyptastyrdy. Biz ýchılıshe dırektory Murat Túkeevke jolyǵyp, eń kúrdeli janr – balet óneriniń bastaý bulaǵy týraly, jalpy, kóptiń kókeıinde júrgen mańyzdy suraqtarǵa jaýap aldyq. Sonymen...
Horeografıalyq bilimniń qarashańyraǵy
– Murat Oryndyqbaıuly, suhbatymyzdy horeografıalyq ýchılısheniń tarıhynan bastasańyz... Nelikten Seleznev atymen ataldy?
– Elimizdegi horeografıalyq bilimniń negizin qalaǵan eń alǵashqy kásibı oqý ornynyń tarıhy 1934 jyldan bastalady. Onyń negizin qalaǵan ári alǵashqy dırektory – Aleksandr Seleznev degen kisi Lenıngradtan arnaıy shaqyrtylyp, qazaqstandyq kásibı balettiń damýyna zor úlesin qosty. Sondyqtan oqý ordasyna esiminiń berilýi zańdylyq. Ol – qazaq óneriniń damýyna zor úles qosqan tulǵa.
Búginde bul oqý orny elimizdegi balet salasynyń kóptegen juldyzyn tárbıelep shyǵardy. Ýchılısheniń negizin qalaǵandardyń arasynda kórnekti bıshiler, qazaq kásibı horeografıalyq óneri men biliminiń negizin qalaýshylar bar. Ýchılıshede Aleksandr Seleznev, Shara Jıenqulova, Sara Kósherbaeva sekildi maıtalmandar salyp bergen sara jol áli de jalǵasyn taýyp jatyr. Osynaý jyldar ishinde ýchılıshe túlekteriniń arasynan álemge áıgili Natalá Chehovskaıa men Nadejda Gracheva, Dmıtrıı Týbolsev pen Alla Býrakanova, elimizge eńbek sińirgen tulǵalar – D.Abırov, 3.Raıbaev, B.Aıýhanov, I.Manskaıa, R.Ájıeva, A.Asylmuratov, S.Týlýsanova, 3.Aqbarova, M.Malbekov, L.Lı, M.Qadyrova sıaqty kóptegen talantty ártister shyqty. Bizdiń ýchılıshe Abaı atyndaǵy Memlekettik akademıalyq opera jáne balet teatrynyń balet trýppalary, Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik akademıalyq bı teatry, K.Baıseıitova atyndaǵy Ulttyq opera jáne balet teatry, «AstanaBallet» memlekettik teatry, «Astana Opera» memlekettik opera jáne balet teatry, sondaı-aq «Saltanat», «Altynaı», «Naz», «Gúlder» jáne basqa da halyqtyq bı ansámblderi úshin kadrlar daıarlaıtyn bazaǵa aınaldy.
– Kóptegen ata-ana «ul-qyzym balet ártisi bolsa» dep armandaıdy. Degenmen, onyń talaby týraly bile bermeıdi. Horeografıalyq ýchılıshege qalaı, qashan qabyldaısyzdar? Qazaq synyptary bar ma?
– Bizdiń ýchılıshege qabyldaý jyl saıyn kóktem men jaz mezgilinde júrgiziledi. İrikteý tórtinshi synypty bitirgen, ıaǵnı 10-11 jastaǵy balalar arasynda uıymdastyrylady. Negizinen, Almaty qalasy men Almaty oblysynyń balalaryn qabyldaımyz. İlgeride mamandarymyz jas talanttardy shet aýyldarǵa arnaıy izdep baratyn. Qazir bul jaǵyna qarajat qarastyrylmaǵandyqtan, bolashaq bıshilerdi tek Almaty qalasynyń mektepterinen izdeımiz. Oqý ornynda 1965 jyly Shara apaıdyń bastamasymen qazaq bólimi ashylǵan. Qazir qazaq synyptary bar.
Talantpen qosa, tózimdilik qajet
– Qabyldaý talaby qandaı? Bolashaq balet ártisiniń qandaı erekshelikterine basa mán beresizder?
– Durys aıtasyz. Bul kúrdeli janr bolǵandyqtan, qabyldaý kezinde qoıylatyn talaptar da bar. Biz bolashaq sahna adamyn daıarlaımyz. Sosyn bul oqý ornynyń ereksheligi – balet ónerine ıkemi bar balalarǵa tán belgili bir fızıkalyq jáne fızıologıalyq talaptar bolady. Biz, eń aldymen, bolashaq bıshilerdiń dene bitimine, aıaq-qoldyń uzyndyǵyna, býyndardyń ıkemdiligine, arqa qurylymyna jáne jalpy úılesimdilikke basa mán beremiz. Sonymen qatar, mýzykalyq estý qabileti, yrǵaq sezimi jáne emosıonaldyq ekspresıvtilik te mańyzdy ról atqarady. Balet bıshileriniń taǵy bir ereksheligi – onyń júrisinde. Sondyqtan aıaq alysyna, júrisine, tipti basqan qadamyna da mán beremiz. Buǵan qosa, irikteý kezinde balanyń ıkemdiligi, jeńil sekirýi, yrǵaqty qabyldaýy bári sarapqa túsedi. Bala kásibı baletpen aınalysý úshin tózimdi, tártipti, eń bastysy eńbekqor bolýy shart. Jalpy, balerınalardyń taldyrmash bolǵany ózine de, janyndaǵy serigine de jaqsy. Nege deseńiz, olar qosaqtalyp bıleıdi, joǵaryǵa kóterý, aınalý degendeı qımyldar jasaıdy. Sondaı kezde ıkemdi ári jeńil qozǵalǵany ózine de jaqsy.
– Qazir ýchılıshede qansha oqýshy bar jáne túlekter 9-synyptan soń qandaı bilim alyp shyǵady?
– Qazirgi ýaqytta bizdiń oqý ornynda 371 oqýshy balet ártisi jáne bı ansambliniń ártisi mamandyqtary boıynsha bilim alyp jatyr. Oqýshylarymyz 180 balaǵa arnalǵan mektep-ınternatqa ornalasqan. Olar munda standartqa saı, jalpy bilimmen qosa, kásibı daıyndyqtan da ótedi. Toǵyzynshy synypty aıaqtaǵan túlekter «Bı ansambliniń ártisi» mamandyǵy boıynsha dıplom alady. Al on birinshi synypty bitirgender «Balet ártisi» nemese «Bı ansambliniń ártisi» mamandyǵy boıynsha kásibı dıplommen qosa, tolyq orta bilim týraly atestat alady.
– Ýchılıshe túlekterine, jalpy balet ártisterine suranys bar ma?
– Árıne, balet ártisteri óte joǵary suranysqa ıe. Bizdiń túlekterimiz Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik akademıalyq opera jáne balet teatryna, «Astana Opera» teatryna, «Astana Baletke», sondaı-aq Qazaqstannyń basqa da bı ujymdaryna jumysqa ornalasady. Sonymen qatar, keıbir túlekterimiz Reseı, Qytaı, Fransıa, AQSH, Germanıa, Vengrıa sıaqty elderdegi ataqty teatrlarda eńbek etip jatsa, bul qazaqstandyq balettiń joǵary deńgeıin kórsetedi.
Eńbek ótili men zeınetaqy júıesi – saladaǵy eń ózekti másele
– Balet ártisteri zeınetkerlik demalysqa qansha jasynda shyǵady?
– Keńes zamanynda balet ártisteri 20 jyldyq eńbek ótilinen keıin zeınetke shyǵatyn edi. Sebebi, ónerdiń bul túri óte úlken fızıkalyq júktemeni talap etedi. Ókinishke qaraı, qazirgi ýaqytta bul júıe ózgerip, balet ártisteri de jalpy zeınetkerlik jasqa jetkenshe jumys isteýge májbúr bolyp otyr. Bul árıne, bizdiń saladaǵy eń ózekti másele. Máselen, Reseıde, Qytaıda, Fransıada balet ártisterine arnaıy jeńildikter qarastyrylǵan. Sondyqtan biz de Qazaqstanda da osyndaı júıeni qaıta engizý mańyzdy dep esepteımiz.
– Qazaqstandyq balet óneriniń bolashaǵyn qalaı elestetesiz?
– Qazaqstanda balet óneriniń bolashaǵy zor dep sanaımyn. Bizdiń ártisterimiz álemdik deńgeıdegi konkýrstarda júldeli oryndar alyp júr. Degenmen, balet salasynda áli de sheshýdi qajet etetin máseleler bar. Mysaly, jańadan teatrlar ashý, balet ártisteriniń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartý, zeınetaqy júıesin qaıta qaraý degen sıaqty. Osy baǵytta jumys istesek, elimizdiń balet óneri odan ári damı túsetinine senimdimin.
– Ózińizdiń baletti tańdaýyńyzǵa kim áser etti? Baletke qalaı keldińiz? Otbasyńyz týraly da birer sóz...
– Meniń osy salada eńbek etkenime 54 jyl boldy. Alǵash ret 1971 jyly anam osynda oqýǵa alyp keldi. Men tipti balet bıshisi bolamyn dep armandaǵan emes edim. Anam KazGÝ-diń Fılologıa fakúltetin bitirgen kisi edi. Sondaı taldyrmash, týra balet bıshisi sıaqty bolatyn. Baletti qatty unatyp, «túbi bir balamdy baletke beremin» degen sheshim qabyldasa kerek. Ne kerek, aqyry tańdaý maǵan túsedi. Men negizi baletke ıkemsizdeý, sondaı etjeńdi bala boldym. Synyptastarym únemi «predsedatel» dep mazaqtaıtyn. Anamnyń arqasynda balet bıshisi atanyp, áli osy salada kelemin. Jubaıym da Máskeýdiń balet ýchılıshesin bitirgen. Qazir qyzymyz Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynyń beldi bıshisi.