Dıetolog tábetti qalaı basýǵa bolatynyn aıtty
DDSU dabyl qaǵýda: tamaq tutynýdaǵy zıandy ádetter artyq salmaqqa ákeledi, al bul COVID-19 aǵymyn aýyrlatady. Bul máseleni uzaq ýaqyt boıy ózin-ózi oqshaýlaý, qashyqtan oqý jáne jumys, kúızelis te kúsheıte tústi. RIA Novostı adamnyń ózin qatal dıetalarmen qınamaı, tamaqtaný rasıonyn qalaı baqylaýǵa alý kerektigin aıtty, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz tilshisi.
Ashyǵýdy qalaı utymdy etýge bolady
Adam tamaq ishkennen keıin úsh saǵattan keıin ózin qarny qaıta asha bastaǵandaı sezinedi. Sol sebepti dıetologtar tórt-bes ret tamaqtanýdy ustanýǵa keńes beredi: negizgi úsh ret tamaqtaný jáne bir-eki ret azdap áldenip alý kerek.
«Qarynnyń qatty ashpaýy úshin árbir úsh saǵat saıyn tamaq tutyný qajet. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda, tábetti baqylaýda ustaý múmkin emes – tamaqqa toıǵandyǵyn kesh túsinip, shamadan kóp jep qoıý qaýpi kóbirek bolady», - deıdi «Durys jáne sporttyq tamaqtaný» KDO meńgerýshisi, medısına ǵylymdarynyń kandıdaty.
Adam qatty ashyqqan kezde birinshi kezekte, dámi «ózgeshe» bolyp keletin, ıaǵnı, óte tátti, ótkir, tuzdalǵan, súrlengen taǵamdardy izdeı bastaıdy, dep túsindiredi dıetolog.
Osydan baryp mıǵa dereý aǵzaǵa tamaq tústi degen aqparat barady. Sonymen birge, quramynda qanty kóp jáne maılary kóp ónimdi kóp jep qoıady, mysaly, shkoladty. «Osylaı tamaq rasıonynyń táýliktik qunarlyǵyn ońaı kóbeıtýge bolady», - dep tolyqtyrdy Býrláeva.
Rejımmen tamaqtaný, bir «kesekten» jeı bermeý kerek
Kúndi tańǵy astan bastaǵan jón. Onyń quramynda aqýyz ónimderi - et, balyq, súzbe, jumyrtqa, sondaı-aq sút botqasy sıaqty taǵamdar bolsa jaqsy. Oǵan irimshik qosylǵan sendvıch, qurǵaq pecheneni de qosýǵa bolady.
Tańǵy asty ádetke aınaldyrý kerek jáne ony kúnde bir ýaqytta ishken durys. Tańerteń tamaq ishýge qulqym joq degen jeleýmen kóp adam orazasyn ashpaıdy. Tańerteń tamaq ishpeý daǵdysy rejım buzylǵanda nemese aýyrǵan kezde de bolady.
«Mundaı jaǵdaı eger adam túnde tamaqty tym kóp jese, uıqysy qanbaǵan kezde bolady. Nemese, dene salmaǵy az adamdardyń tańerteńgilik júregi aınıdy. Mundaı máselesi bar adamdarǵa dıetologpen jáne gastroenterologpen, sondaı-aq, psıhoterapevtpen keńesý kerek», - dep jalǵastyrdy Ekaterına Býrláeva.
«Tiskebasar birdeńe» jegisi kelip, tamaqqa qatty ańsary aýǵanda, onyń sebebin anyqtaý kerek. Múmkin, sońǵy tamaqtan keıin kóp ýaqyt ótken bolar. Mysaly, bir adam tańǵy asyn iship, biraq keshke deıin nár tatpaǵan bolýy múmkin. Bul durys emes, deıdi dáriger Býrláeva: «Eń bolmaǵanda, quramynda tamaqtyń qunarlylyǵy saqtalatyn bolsa, qoljetimdi ári qarsy kórsetkishteri bolmasa fast-fýd jep alýǵa bolady».
Sonymen qatar, uzaq ýaqyt boıy ashyǵyp, tamaq ishkennen keıin birden tátti nárse jegińiz keledi. Sebebi, jegen as paıdaly bolsa da, ondaǵy qorektik zattardyń sińirilýi jáne mıǵa sıgnal barýy úshin ýaqyt qajet. Eger tamaqtaný rejımi saqtalatyn bolsa, aǵza osy tártipke úırenedi: belgili bir ýaqytta tábet ashylyp, fermentter bóline bastaıdy, as qorytýǵa qatysatyn organdardyń jumysy jandana túsedi.
«Sanatorııge baryp demalyp kórgender rejımge eki aptada úırenýge bolatynyn biledi, tamaqtaný da qalpyna keledi», - dep mysal keltirdi dıetolog.
Shetinen bárin jep, aryqtaýǵa bolady
Tamaqtaný rejıminen bólek, tábetti basýǵa azyq-túlikti durys tańdaý da kómektesedi. Birinshi kezekte, bul - jasunyqqa baı taǵamdyq talshyqtar: jarma, kebekten jasalǵan nan, tutas dándi nan ónimderi. Ekaterına Býrláevanyń aıtýynsha, mundaı azyq toıý sezimin uzartyp, uzaq qortylady.
Keıbir azyq-túlik ónimderiniń quramynda tábetti basatyn bıologıalyq belsendi zattar bolady. Mysaly, ótkir dámdi qyzyl burysh. Bul zat ǵylymı derekter boıynsha «ashyǵý gormonyna» áser etedi.
Sorpa taǵamdary kalorıasy az bolǵannan keıin tábetti jaqsy basady.
«Bul tamasha taǵam. Negizinen ystyq kúıde beriledi, bul psıhologıalyq turǵydan qanyqtyrý sezimin týdyrady», - dep tolyqtyrdy dáriger.
Tamaq rasıonynyń ártúrli bolýy da mańyzdy. Azyq-túlikterdiń shekteýli assortımenti, dıetalyq talshyqtyń jetispeýshiligi jıi taǵamdar men kondıterlik ónimderge shamadan tys ynta týdyrýy múmkin. İshken as tym tez qorytylyp, aǵzaǵa kelesi tamaq ishkenge deıin energıa jetpeıdi, sodan keıin ashyǵý sezimi paıda bolady. Al ony qanaǵattandyrýdyń eń ońaı joly – tátti birdeńe jeı salýǵa ákeledi. Sondyqtan bir ǵana ónimdi tutyný arqyly dıeta ustaýdyń qajeti joq nemese ózińizdi súıikti jemisterden jetkilikti sebeptersiz aıyrýǵa bolmaıdy. Túrli azyq-túlikke toly sebetpen dıetologtyń usynystaryn oryndaý áldeqaıda jeńil.
Jáne taǵy bir aıta ketetini, kúızelisten arylý kerek - stresste júrgen adam tamaqty shamadan tys kóp jep qoıady. Qıyn jaǵdaılar kezinde kortızol gormonyn bóletin búırek ústi bezderi qosylady da, tábet ashyla túsedi.
Kortızol deńgeıin fızıkalyq turǵyda jasalatyn júgirý, belsendi júris,júzý sıaqty qımyl-qozǵalys jasaý arqyly azaıtýǵa bolady. Dámi qanyq nemese tátti taǵamdy únemi jegińiz kelse, dáriger Býrláevanyń aıtýynsha, sportpen shuǵyldanyp, psıhologqa nemese psıhoterapevtke barǵan jón.