Qazaqstan – álemdegi eń kóp energıa tutynatyn memleketterdiń biri, sondyqtan elimizde elektr qýatynyń tapshylyǵy keıingi jyldary kádimgideı baıqalyp keledi. Bul tapshylyqtyń ornyn toltyrý úshin bizge atom elektr stansıalaryn (AES) salý qajet.
Qazirgi ýaqytta bul taqyryp halyq arasynda qyzý talqylanýda. Jalpy, AES-ke qatysty halyqtyń basym kópshiligi Chernobyl oqıǵasy, Japonıanyń Hırosıma, Nagasakı jáne Fýkýsıma qalalaryndaǵy jaǵdaılar sekildi qaýipterdi eske alyp, atom stansıasyn qaýipti dep esepteıdi. Alaıda, álemdik tájirıbege nazar aýdarar bolsaq, elektr energıasy tapshylyǵyn joıý maqsatynda AES salǵan elderdiń qatary kóp. Mysaly, Reseıde 30-dan astam, AQSH-ta 90-nan asa, al Fransıada shamamen 50 atom elektr stansıasy jumys isteıdi. Basqa da memleketter qazirgi ozyq tehnologıalardyń kómegimen AES salyp jatyr. Kezinde Chernobylda bolǵan apat asyǵystyq pen normatıvtik talaptardy oryndamaýdyń nátıjesi edi. Búginde bul qatelikter qaıtalanbaıdy, sebebi zamanaýı atom stansıalarynyń jumysy tolyqtaı avtomattandyrylǵan júıeler arqyly júzege asyrylady.
Ekibastuzdaǵy kómir shahtasynda kúnine 150 tonna kómir jaǵylady dep estidim. Búginde biz kómirdiń 70%-yn paıdalanyp qoıdyq, tek 30%-y ǵana qaldy. Árıne, balamaly energıa kózderi de bar: jel, kún, gaz. Biraq olardyń qýaty jetkiliksiz. Bulardy tek rezervýar retinde ǵana qoldanýǵa bolady. Qazaqstannyń klımattyq jaǵdaılary jel men kún energıasyn turaqty paıdalanýǵa múmkindik bermeıdi. Jel biz oılaǵandaı jıi soqpaıdy, al kún energıasy túnde qoljetimsiz. Bul bizge tıimsiz. Sonymen qatar, gazdy kórshi memleketterden alyp otyrǵandyqtan, oǵan da táýeldimiz.
Elimizdiń sý, gaz jáne energıa jaǵynan táýelsiz bolýy úshin AES salýdyń mańyzy zor. Osy turǵydan alǵanda AES qurylysy el damýyna úlken úles qosady.
Men qyzmet etetin QR Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq ǵylym akademıasynda atom elektr stansıalaryn zertteıtin arnaıy jumys toby bar. Bul top 2023 jyldan bastap osy baǵytta jumys istep keledi. Biz arnaıy mamandarmen birge forsaıttyq zertteýler júrgizýdemiz. Forsaıttyq zertteý degenimiz – bolashaqqa aldyn ala boljam jasaý. "20 jyldan keıin ne bolady?", "30 jyldan keıin qandaı jaǵdaılar oryn alýy múmkin?" degen saýaldarǵa jaýap izdeımiz.
Jaqynda 6 qazan kúni Referendým ótedi. Memleket basshysy bıylǵy Joldaýynda AES salý nemese salmaý máselesin jalpyulttyq referendým arqyly sheshýdi durys dep sanady. Bul – óte oryndy sheshim dep oılaımyn.
Meniń pikirimshe, AES salý arqyly biz ózimizdiń basqa elderge táýelsizdigimizdi nyǵaıta túsemiz. AES arqyly energıa kózin arzandatyp, halyqty jumyspen qamtýǵa, sondaı-aq AES-pen birge ǵylymdy damytýǵa múmkindik bar. Bul bizdiń álemdik deńgeıdegi bedelimizdi de arttyrady. Sondyqtan AES salý – el damýynyń tıimdi joly bolmaq.