Qarapaıym jurt úshin ózgeristiń kóbi Áleýmettik kodekstiń engizilýine baılanysty.
Almaty-akshamy.kz Áleýmettik kodekstiń júzege asýyna baılanysty paıda bolatyn birqatar ózgeris tizimin usynady.
Áleýmettik kodeks júzege asady
Búginnen bastap elimizde Áleýmettik kodeks kúshine enedi. Áleýmettik kodeks – TMD aýmaǵynda alǵash ret qoldanysqa engiziletin birtutas áleýmettik qujat. Ol adamnyń búkil ómirlik sıklin qamtıdy: týǵannan kámeletke tolǵanǵa deıingi áleýmettik qoldaý; eńbekke qabiletti jastaǵylardy jumyspen qamtý; eńbek qaýipsizdigin qamtamasyz etý; áleýmettik saqtandyrý sharalary; ómirlik qıyn jaǵdaı kezindegi áleýmettik kómek; qarttardy qoldaý.
Kodeks 5 bólimnen, 22 taraýdan jáne 267 baptan turady. Áleýmettik kodeks aıasynda 9 zań kúshin joıyp, 50-den astam zańnamalyq aktige ózgerister engiziledi.
Járdemaqy ósedi
Áleýmettik kodeks aıasynda 2023 jylǵy 1 shildeden bastap memlekettik járdemaqylardyń myna túrleri orta eseppen 14,5%-ke artady:
múgedektik boıynsha;
asyraýshysynan aıyrylý jaǵdaıy boıynsha;
arnaıy áleýmettik járdemaqylar jáne taǵy basqa.
Bul maqsatqa respýblıkalyq búdjetten qosymsha 37 mlrd teńge bólinip otyr.
Búginnen bastap myna memlekettik járdemaqylar 14,5%-ke ósedi:
birinshi toptaǵy múgedektigi bar adamǵa kútim jasaıtyn adamǵa;
múgedektigi bar balany (múgedektigi bar balalardy) tárbıelep otyrǵan anasyna nemese ákesine, asyrap alýshyǵa, qorǵanshyǵa (qamqorshyǵa).
Qazir bul járdemaqylardyń mólsheri 1,4 eń tómengi kúnkóris deńgeıin nemese 2023 jyly 56 794 teńgeni quraıdy. Endi osy aıdan bastap onyń mólsheri 1,61 eń tómengi kúnkóris deńgeıine nemese 65 313 teńgege deıin artady. Bul úshin qazynadan qosymsha 6,4 mlrd teńge qarastyrylǵan.
"Altyn alqa", "Batyr ana", I jáne II dárejeli "Ana dańqy" ordenderimen nagradtalǵan, ıaǵnı 7 jáne odan da kóp balany ómirge ákelip tárbıelegen analardyń járdemaqysy 7,4 AEK-ke deıin nemese 2023 jyly 25 530 teńgege deıin kóteriledi.
Budan bólek, Memlekettik áleýmettik saqtandyrý qorynan tólenetin eńbekke qabilettiliginen aıyrylý jáne asyraýshysynan aıyrylý jaǵdaılary boıynsha áleýmettik tólemder 14,5%-ke ósedi. Bul tólemder respýblıkalyq búdjetten tólenetin uqsas járdemaqylarǵa qosymsha júzege asyrylady.
Eńbek sińirgen jyldary úshin zeınetke shyqqandar barlyq zeınetaqy jınaǵyn jumsaı alady
Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynda zeınetaqy jınaǵy bar eńbek sińirgen jyldary boıynsha zeınetkerlerge baspana satyp alýǵa nemese emdelýge zeınetaqy jınaǵynyń barlyq somasyn paıdalaný quqyǵy beriledi.
Eńbek mınıstrliginiń aqparatynsha, bul quqyqty jalpy somasy 120 mlrd teńgege 75 myńǵa jýyq zeınetker paıdalana alady.
Qazaqstanda eńbek sińirgen jyldary úshin zeınetkerlikke kúsh qurylymdarynyń qyzmetkerleri shyǵady. Olar: áskerı qyzmetshiler; arnaýly, memlekettik jáne quqyq qorǵaý organdary; memlekettik feldegerlik qyzmet.
Zeınetaqy aktıvterin basqarý
Qazaqstandyqtar zeınetaqy jınaǵynyń 50%-in óz tańdaýymen jeke ınvestısıalyq kompanıalarǵa aýdaryp, tabys taba alady. Joba 1 shildeden bastap júzege asady. Osylaısha azamattar zeınetaqy aktıvterin basqarýǵa qatysady.
Salymshy jeke basqarýshy kompanıaǵa aýdarǵan zeınetaqy jınaqtaryn BJZQ-daǵy shotyna qaıtarýǵa quqyǵy bar.
Eskere ketetin jáıt, memleket Ulttyq bank basqaratyn, ıaǵnı BJZQ-daǵy jınaqtardyń saqtalýyna ǵana kepildik beredi. Investısıalyq kompanıaǵa berilgen zeınetaqy jınaǵyna sol kompanıa ǵana jaýapty bolady.
Múgedek jandardyń týystaryna kútim jasaǵany úshin jalaqy tólenedi
Qazaqstanda búginnen bastap múgedektigi bar adamǵa kútim jasaýǵa otbasy músheleri tartylady. Iaǵnı múgedektigi bar adamdardyń týystary jeke kómekshi retinde jumysqa alynyp, olarǵa eńbekaqy tólenedi. Tıisti áleýmettik aýdarymdar jasalady.
Taksıster men kýrerler salyq tóleıdi
Iandeks, Uber, Wolt jáne Glovo sıaqty túrli onlaın-platformalarda jumys isteıtin taksı júrgizýshileri men kýrerler áleýmettik qamsyzdandyrý júıesine qosylady.
Endi bul sanattaǵy azamattar "táýelsiz jumysshy" dep atalady. Iaǵnı tabys ákeletin qyzmetpen aınalysatyn, biraq tıisti ýákiletti organdarda resmı memlekettik tirkeýi joq tulǵa. Mundaı qyzmetkerler onlaın-platformalar ofertasyna qosylý nemese jarıa shart jasasý arqyly qyzmet atqarsa, onda olar resmı jumyspen qamtyldy dep tanylady.
Onlaın-platformalardyń operatorlary qoldanystaǵy salyq rejımine sáıkes jumysshylary úshin salyq tólep, áleýmettik aýdarymdardy aýdarady. Osydan keıin taksı júrgizýshileri men kýrerler respýblıkalyq búdjetten, memlekettik áleýmettik saqtandyrý qorynan jáne saqtandyrý kompanıalarynan áleýmettik tólem alýǵa quqyly bolady.
Qazaqstandyq "grın-karta"
Shildeden bastap ózge eldegi etnıkalyq qazaqtar "Ata joly" kartasyn alyp, Qazaqstanǵa ońaılatylǵan tártippen kirýge múmkindik alady.
"Ata joly" kartasyn engizýdegi maqsat – tarıhı otanmen baılanysty nyǵaıtý, ulttyq dástúrlerdi saqtaý, elimizge kásipqoılar men tabysty bıznesmenderdi tartý.
Karta shetelde turatyn etnıkalyq qazaqtarǵa azamattyǵyn saqtaı otyryp beriledi. "Ata joly" kartasynyń ıegerleri elge kirgen kezde 10 jyl merzimge turýǵa ruqsat alady.
"Ata joly" kartasy bar etnıkalyq qazaqtyń qandastardan aıyrmashylyǵy – ol basqa eldiń azamaty bola tura, Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattarymen jáne qandastarymen teń quqyqqa ıe.
"Bolnıchnyı" mólsheri ósedi
Eńbekke ýaqytsha jaramsyzdyǵy boıynsha bir aıǵa tólenetin áleýmettik járdemaqy 15 AEK-ten (51 750 teńgeden) 25 AEK-ke (2023 jyly – 86 250 teńgege) deıin ulǵaıady.
"Eńbekke ýaqytsha jaramsyzdyǵy boıynsha 1 aıǵa tólenetin áleýmettik járdemaqynyń mólsheri tıisti jyl úshin aılyq eseptik kórsetkishtiń 25 eselengen mólsherinen aspaýǵa tıis", - delingen jańa normada.
Tórt kúndik jumys aptasy
Elimizde tórt kúndik jumys aptasy paıda boldy. Endi eńbek etetin qazaqstandyqtar jumys aptasyn tórt kúndik, bes kúndik nemese alty kúndik etip kezektestire alady. Alaıda muny jumys berýshimen kelisý qajet.
Bes kúndik, alty kúndik nemese tórt kúndik jumys aptasy kezinde jeksenbi ortaq demalys kúni bolyp sanalady. Bes kúndik jáne (nemese) tórt kúndik jumys aptasynda ekinshi nemese úshinshi demalys kúni ujymdyq shartpen nemese eńbek tártibi erejelerimen belgilenedi.
Halyqty jumyspen qamtý ortalyqtarynyń jumysy toqtaıdy
1 shildeden bastap Qazaqstanda jumyspen qamtý ortalyqtarynyń jumysy toqtaıdy. Olardyń ornyna oblys ortalyqtary men respýblıkalyq mańyzy bar qalalarda eńbek mobıldigi ortalyqtary qurylady. Mundaı ortalyqtardyń fılıaly "Mansap ortalyǵy" degen ataýmen jumys isteıdi.
Eńbek mobıldigi ortalyqtary "Halyqty jumyspen qamtý týraly" zań negizinde jumys isteıdi. "Jastar praktıkasy", "Alǵashqy jumys orny", "Kúmis jas", "Urpaqtar kelisimsharty" jobalaryn júzege asyrady.
Avtogaz qymbattaıdy
Respýblıkada suıytylǵan gaz baǵasy ósedi.
Energetıka mınıstrligi suıytylǵan munaı gazynyń shekti baǵasyn bekitý týraly buıryq shyǵardy. Oǵan sáıkes, suıytylǵan munaı gazynyń shekti baǵasy 2023 jylǵy 1 shildeden 2024 jylǵy 30 maýsymǵa deıin qosylǵan qun salyǵyn qospaǵanda tonnasyna 40 320 teńgeni quraıdy.
Komýnaldyq qyzmetterdiń tarıfi ózgeredi
1 shildeden bastap barlyq óńirde komýnaldyq qyzmetterdiń tarıfteri kezeń-kezeńimen ózgertiledi.
Máselen, Almaty qalasynda jylý tarıfteri 20%-ke kóteriledi. Bıznesmender úshin 30%, al búdjettik uıymdar úshin 36%-ke artady. Sýyq sý men kanalızasıanyń tarıfteri 15 prosentke ósedi. Kásipkerler úshin 70 paıyzǵa artyq bolady.
"1 shildeden bastap Almaty turǵyndaryna 1 sharshy metrge, ıaǵnı myń lıtrge sýdyń baǵasy 55 teńge 20 tıyn bolady. Qazirgi baǵa 48 teńge. Iaǵnı 7 teńgege tarıf ósedi. Káriz qyzmetiniń tarıfi 29 teńge 74 tıyn quraıdy", - dedi "Almaty sý" MKK resmı ókili Serik Shágirov.
Sheteldik avtokólikterdi zańdastyrý aıaqtalady
Búgin sheteldik avtokólikterdi zańdastyrýǵa ótinish qabyldaý toqtaıdy. Buǵan deıin ishki ister mınıstrligi kólikterdi zańdastyrý merzimi uzartylmaıtynyn eskertken bolatyn. Biraq 1 shildege deıin qujat tapsyrǵan barlyq adamnyń ótinishi qaralady.
İİM aqparatynsha, osy ýaqytqa deıin 177 myńnan astam avtokólik zańdastyrylǵan. Onyń ishinde 10 myń qurastyrmaly kólik bar.
Sondaı-aq Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq elderinde burynǵy tirkelgen jeri boıynsha esepten shyǵarylmaǵan jáne zańdastyrylmaǵan avtokólikterdi 5 jylǵa ýaqytsha esepke qoıýǵa ruqsat beriledi.
Eske salsaq, 2022 jyldyń 1 qyrkúıegine deıin ákelingen sheteldik avtokólikterdi zańdastyrý bıyl qańtar aıynda bastalǵan edi. Shara jarty jylǵa sozyldy.
Ormanshylardyń jalaqysy kóbeıedi
1 shildeden bastap orman jáne tabıǵat qorǵaý mekemeleri qyzmetkerleriniń jalaqysyna 100% qosymsha aqy taǵaıyndalady.
Sonymen qatar, 2025 jylǵa deıin qosalqy personal men tabıǵat qorǵaý uıymdarynyń shtattan tys qyzmetkerleriniń jalaqysyn 2 esege ulǵaıtý josparlanyp otyr. Atap aıtqanda, 2023 jylǵy 1 shildeden 70%-ke, 2024 jylǵy 1 qańtardan 85%-ke 2025 jylǵy 1 qańtardan bastap 100%-ke.
Osylaısha qarjy, uıymdastyrý jáne óndiristik-sharýashylyq bólimderi qyzmetkerleriniń, júrgizýshilerdiń, traktorshylardyń, óndiristik jáne ákimshilik úı-jaılardy tazalaýshylardyń jáne ormandy qalpyna keltirý, orman qorǵaý jáne orman sharýashylyǵy jumystarymen aınalysatyn ýaqytsha jáne maýsymdyq jumysshylardyń jalaqylary ósedi dep kútilýde.
Qazaqstandyqtar qaıda usha alady?
3 shildeden bastap Qazaqstan men Ózbekstan arasynda reıster sany artady. "FlyArystan" áýe kompanıasy "Astana – Tashkent" baǵyty boıynsha tikeleı turaqty jolaýshylar reısterin ashady.
Reıster aptasyna eki ret – dúısenbi jáne sársenbi kúnderi oryndalady. Jolaýshylardy A-320 tıpti áýe kemeleri tasymaldaıdy.
Sonymen qatar 25 shildeden bastap Astana – Ýfa turaqty reısteri iske qosylady. "Red Wings" kompanıasy jolaýshylardy seısenbi jáne juma kúnderi "Sukhoi Superjet-95" ushaqtarymen tasymaldaýdy josparlap otyr.
Budan bólek Qazaq Air 15 shilde men 8 tamyz aralyǵynda Alakólge reıster ashpaq. Osylaısha qazaqstandyqtar Almatydan bir saǵat ishinde kýrortty aımaqqa jete alady. Reıster aptasyna bes ret oryndalady. Ushaqtar Úsharalǵa dúısenbi kúnderi saǵat 13.30-da, seısenbi, sársenbi, beısenbi jáne senbi kúnderi 9.35-te ushady.
Temeki qymbattaıdy
Shilde aıynan bastap temeki ónimderiniń baǵasy ósedi.
20 fıltrli, fıltrsiz sıgaret, papırostar, sıgarıllalar jáne qyzdyrylatyn temekisi bar buıymdardyń eń tómengi bólshek saýda baǵasy:
2023 jylǵy 1 shildeden bastap 2023 jylǵy 31 jeltoqsanǵa deıin – 710 teńge;
2024 jylǵy 1 qańtardan bastap 770 teńge bolady.