«Úrkerdiń tolǵaǵy»

Áńgelek pisetin, bıdaı bas tartatyn, tań uzaratyn kez

Bıyl jaǵyturym bastalǵaly aýa raıy kóp qubylyp tur. Jylylyǵynan salqyndyǵy basym túsýde. Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, búgin shildeniń – 6-sy. Aı júıesi boıynsha, shildeniń – 18-i. Al 40 kúndik Shilde amaly bolsa, jartysyna jýyqtap qaldy. Ol maýsymnyń 24-ine bastalǵan bolatyn. Qazaqy esep boıynsha, shilde aıynyń kelýine áli 7 kún bar.

Osy aıdyń 15, 16-synan Úrkerdiń tolǵa­ǵy amaly bastalady. Aýa raıynyń turaqsyz bolýy, kúnniń kúrt salqyndaýy, jańbyrdyń jıileýi, bári-bári oryn alýy ábden múmkin. Úrker týǵan soń jer qurǵaıdy, kún ysıdy, shópterdiń sabaǵy qataıyp, ózi sarǵaıady. Bul malǵa da, janǵa da jaıly kezeń.

Tabıǵat tamyrshysy atanǵan halqymyzda Úrkerge qatysty aıtylǵan qanatty sózderi kóp-aq: «…úrker týsa tań uzarady, úrker qurǵaq jerge tússe, ańyzaq jel kóp bolyp, qýańshylyq bolady, úrker tasqa tússe, shilińgir qatty ystyq bolady, úrker kóteril­se, bıdaı bas tartady, úrker jerge túspeı, jer qyzbaıdy, úrker jerge túserde qoı qyr­qylady, úrker týsa, sorpa qoıýlanady, qoı semiredi, úrker kóterilse, qoshqar basyn kó­teredi, úrker batqanda taýteke tastan usha­dy», t.b. osyndaı paıymdar men tujyrym­dar tolyp jatyr. Qazir sorpa qoıýlanatyn, áńgelek pisetin kez. Endi bir aptadan soń shilde qaýyn pisedi. Osy amaldyń kezinde malshylar kepeshpen ólshep azdaǵan taryla­ryn egetin bolǵan. Kıiz úıdiń mańaıyna aryq qazyp, tasqyn apatynan (selden) saqtanǵan.

«Shildeniń» sońyn ala shóp shabý naýqa­ny bastalady. Alǵashqy oraq «shytyr», «qońyrbas» sekildi tez qýrap ketetin shóp­terge túsedi. Qysta týǵan qozylar osy kezde «baǵlan», «marqa» atanyp, qońy kóterilip qalady.

«Arýdan asqan jan bar ma?

Jylqydan asqan mal bar ma?

Bıeniń súti – sary bal,

Qymyzdan asqan dám bar ma?», – dep Aqtamberdi jyraý tolǵaǵandaı, qazirgi kezde el jaılaýlarynda qulyn baılanyp, bıe saýý bastaldy. Al qymyzdyń júzdegen aýrýǵa em ekeni aıtpasa da túsinikti.

…Aı júıesi boıynsha týǵan aıdyń búgin 18-i. Ortasynan aýyp barady. Bıylǵy jaz qansha turaqsyz bolyp tur desek te, jaz jy­lýsyz emes. Árıne, ótken jyldarǵa qaraǵan­da jaz aılarynyń salqyn bolyp turǵanyn jazyp júrmiz. Aldaǵy aptada Almaty men qala tóńireginde jaýyn-shashyn sırek kórinis berýi ǵajap emes. Kúnniń ystyǵy «kóteri­ledi». Bas shilde amaly júrip jatqandyqtan jel men sel apatynan saq bolǵan artyqtyq etpeıdi. Oqta-tekte bolsa da jańbyr jaýýy, kún kúrkúreýi yqtımal. Biraq báribir ystyq saqtalady.