Órt sóndirýshi – qorqynysh pen erlikti qatar alyp júretin eń qaýipti ári qurmetti mamandyqtardyń biri. Bul kásip ıeleri kún saıyn ómirlerin qaterge tigip, ot pen jalynǵa qarsy kúresedi. Olar úshin qorqynysh – tabıǵı sezim, biraq ony jeńe bilý – qyzmettik maqsat.
Ǵalym NURDÁÝLETOV – Almaty qalasynyń Áýezov aýdanyndaǵy №6 mamandandyrylǵan órt sóndirý bóliminde bólimshe komandıri. Onyń bir orynda taban aýdarmastan eńbek etip kele jatqanyna bıyl 30 jyl.
Iá, uzaq jyl boıy bir salada jumys isteý – adam balasynyń óz isine degen adaldyǵynyń, shydamdylyǵynyń jáne tabandylyǵynyń jarqyn dáleli. Mundaı adamdardyń ómir joly – bolashaq urpaq úshin úlgi deýge turarlyq. Ǵalym Amangeldiulymen órbigen suhbatta óz ómirin qaterge tigip, ózgeniń ómirin saqtap qalýda kózsiz erlik kórsetip júrgen órt sóndirýshilerdiń jumysy jaıynda baıandalady.
«Beıbit kúnniń batyrlary»
– Ǵalym Amangeldiuly, bul mamandyqqa qalaı keldińiz?
– Qyzyl jalynmen betpe-bet kelip, otqa oranǵan ǵımarattarǵa kiremin dep kim oılady deısiz?! Quda balam órt sóndirýshi bolyp jumys isteıtin. Ekeýmiz jaqsy dos bolatynbyz, ara-tura jumysyna baryp turatynmyn. Keıin áskerden kelgende «bizge mamandar kerek, órt sóndirýshi bolasyń ba?» dep jumysqa shaqyrǵan soń, 1995 jyly qajetti qujattardy jınap, jumysqa ornalastym.
– Qyzmeti aýyr salada júrgenińizge bıyl 30 jyl bolypty. Az ýaqyt emes, árıne. Talaı órt sóndirý oqıǵalaryna qatystyńyz. Solardyń ishinde eń qaýipti bolyp, esińizde qalǵany bar ma?
– Sál nárseden tutanyp, boı bermeıtin tilsiz jaýdyń jolyn kesýde irili-usaqty talaı oqıǵaǵa qatystyq qoı. Sondyqtan olardyń sany munsha dep dóp basyp aıtý qıyn. Baıaǵy atyshýly «Baraholkadaǵy» 3-4 bazar qatar janǵanda, odan keıin «KarSıtı» saýda ortalyǵyndaǵy alapat órttiń bel ortasynda júrdik. Ásirese, «KarSıtıdiń» jertólesindegi býtıkter janǵan kez esimnen ketpeıdi. Bet qaratpaıtyn jalynǵa qarsy júrip, asa joǵary temperatýrada qaýiptiń aldyn alý degen endi sumdyq edi. Sonda bizdiń quıǵan sýlarymyzdyń ózi jerge jınalǵanda ysyp ketip, júre almadyq. Oǵan qoıý qara tútin qosylǵanda, eshteńe kórmeısiń. Bar úmitiń qorǵanysh kıimiń men qolyńdaǵy qurylǵyńda! Men osy 30 jyl ishinde qatty órt kezinde kıetin gaz tútininen qorǵaıtyn apparatpen eń kóp jumys istegen ekenmin. «KarSıtıdegi» órt te osy qurylǵymen esimde qalypty. Almatydaǵy Bókeıhanov, Moskvına kóshelerindegi qoımalar janǵan kez, «ADEM»-de bolǵan órt te este...
– Ózińiz basqaratyn bólimsheniń tynys-tirshiligi, qyzmettesterińizdiń jumysy jaıynda birer sóz qozǵasaq...
– Biz Almaty qalasy Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń Áýezov aýdanyna qarasty №6 mamandandyrylǵan órt sóndirý bólimine qaraımyz. Bólimde 70-ke jýyq adam eńbek etedi. Onda bólim bastyǵy, birneshe bólimshelerge jetekshilik etetin komandırler bolady. №6 mamandandyrylǵan órt sóndirý bóliminde 4 qaraýyl aýysymmen jumys isteıdi. Al sol qaraýyldardyń ózi 3-ten 5-ke deıingi bólimshelerden turady. Ár bólimsheniń óziniń atqaratyn qyzmeti, tehnıkasy bar. Meniń bólimshem 1998, 1999, 2000 jyly týylǵan jastardan quralǵan. Barlyǵy «sen – tur, men – ataıyn» deıtindeı, myqty jigitter. Mamandarymyzǵa qandaı qıyn sát bolsa da sabyrlylyq, shapshańdyq, tózim men áp-sátte sheshim qabyldaı alatyn táýekelshildik tán. Odan keıin tútinge tunshyqqan, kúıik shalǵan adamdarǵa alǵashqy medısınalyq kómek kórsete alatyndaı qabilet bolý kerek bizde. Eger qandaı da bir tótenshe jaǵdaı bolsa, onda barlyǵymyz oqıǵa ornyna attanýǵa saqadaı saı daıyn turamyz. Bólimshe komandıri bolǵan soń tilsiz jaýmen aıqasýǵa joldy ózim bastap baramyn. Bizdiń jigitter jazdyń aptap ystyǵynda da, qystyń qytymyr aıazynda da ýaqytpen sanaspaı eńbek etýge daıar turatyn kásibine adal jandar. Men olardyń árqaısysyn beıbit kúnniń batyrlary degen atqa laıyq dep sanaımyn.
– Órt – aıtyp kelmeıtin qorqynyshty apattardyń biri. Bólimshege qońyraý kelip túskende oqıǵa ornyna qansha ýaqytta jetýlerińiz kerek?
– Órt týraly habar kelgende, bólimshe qyzmetkerleri arnaıy formany 19-20 sekýndta tez kıip úlgerýge tıispiz. Odan keıin joǵary qabattan túsip, garajdan 1-2 mınýt ishinde shyǵyp ketý kerek. Sol úshin formalarymyzdy erekshe ádispen daıyndap qoıamyz. Máselen, órtte kıetin kúrte aldyn ala teris aýdarylyp, shlem, shalbar, órt beldigi barlyǵy belgili bir tártippen ázir turady. Al apat ornyna neǵurlym tezirek barý úshin qutqarý kólikteri mınýtyna 2 shaqyrym jyldamdyqpen júrýge tyrysady. Buryndary qaladaǵy jol keptelisinen kóp qıyndyqtar týyndaıtyn. Qazir kólik júrgizýshiler túsinistikpen qaraıdy. Jyldam shetke qaraı yǵysyp, bizge jol beredi. Budan biz Almaty kóshelerinde jol júrý mádenıeti qalyptasyp kele jatqanyn baıqaımyz. Tótenshelikterge munyń ózi úlken kómek. Ýaqytymyz sanaýly bolǵandyqtan, biz úshin ár sekýnd altynmen teń.
«Bizdiń kúshimiz birlikte»
– Jumystaryńyz qaýip-qaterge toly ekeni aıtpasa da túsinikti. Degenmen, dabyl qaǵylyp, shaqyrtýǵa bara jatqanda qorqynysh sezimi bola ma?
– Pende bolǵan soń nege bolmasyn, ár dabyl qaǵylǵan saıyn barlyǵymyzda da qorqynysh bolady. Ol qalypty jaǵdaı. Biraq sol ishki úreıdi biz jeńe bilýimiz kerek. Máselen, sen lapyldaǵan órttiń ishine kirdiń delik, eger boıyńdy qorqynysh, úreı bıleı me, onda órt sóndirmek túgili, óziń sol otqa janyp ketýiń múmkin. Sondyqtan tilsiz jaýmen kúreske barǵanda ózińdi ustaı bilý, qorqynyshqa boı aldyryp, ózińdi joǵaltyp almaý – órt sóndirýshilerdiń basty mindeti. Al órt taktıkasyn jaqsy meńgergen adam ottan qoryqpaıdy, ózine senimdi bolady. Meniń osy 30 jyl ishindegi bir túsingenim, laýlaǵan otty da keýdesinde jalyndaǵan jigeri men kózinde ottyń ushqyny bar adam ǵana óshire alady eken. Kózim jetken bir nárse osy.
– Qandaı órtti sóndirgen qıyn nemese tilsiz jaýdyń eń qaýipti túri qaısysy?
– Órttiń barlyǵy qaýipti. Degenmen, ǵımarattyń nemese úıdiń ishinde gaz balony bolǵan kezde, benzın, gaz sıaqty jarylǵysh zattar ornalasqan nysandardaǵy órtterdiń zardaby orasan. Sebebi, olar jarylsa búkil aınala joq bolýy múmkin. Kópqabatty turǵyn úılerdegi órt te ońaı emes. Adamdardyń panıkasynyń ózi bir-birine zıanyn tıgizip jatady. Qoryqqanynan bıik qabattardan sekirip ketip jatqandar da kezdesti ǵoı Almatyda. Sondyqtan qyzyl jalynnyń ortasyna kirgende bizdiń bar nazarymyz eń birinshi ot ortasynda qalǵan adamdy qutqarýǵa, odan keıin órtti sóndirýge aýady. Al ony sóndirý – búkil bir komandanyń jumysy. Demek, bizdiń kúshimiz – birlikte.
– Oqý-jattyǵý jumystary kúndelikti júrgizile me?
– Órt sóndirýshiler fızıkalyq, psıhologıalyq jáne tehnıkalyq turǵyda myqty bolýy úshin olar táýlik boıy jattyǵady. Máselen, sarbazdar kezekshilikke túsken kezde tańerteń saǵat 10.00-den túski 13.00-ge deıin teorıalyq sabaqtarǵa qatysady. Odan keıin jetekshi ofıserlerdiń medısınalyq, praktıkalyq-taktıkalyq dáristerin tyńdaıdy. Aýdanymyzda ornalasqan mektep, balabaqsha, saýda ortalyqtary sekildi úlken nysandarǵa baryp, ǵımarattyń ishi-syrtynda jedel qutqarý sharalaryna úzdiksiz daıyndyq jasaıdy. Qoryta aıtqanda, kásip ıelerine órt sóndirý kezindegi árbir qımyl, tosyn jaǵdaılarda qalaı áreket etý kerek, adamdardy qalaı qutqarý kerek, barlyǵyn úıretemiz.
Marapat mereı ósiredi
– Demalysqa da, merekege de qaramaı qyzmet etetin tótenshe jaǵdaı qyzmetkerleriniń eńbegi laıyqty baǵalanyp júr me?
– Memleket basshysy bıylǵy jyldy Jumysshy mamandyqtary jyly dep jarıalady. Óz basym bul sheshimdi qarapaıym eńbek adamdarynyń qoǵamdaǵy róline qurmet, olardyń ómir sapasyn jaqsartýǵa barynsha qoldaý dep bilemin. «Jeti juttyń» birine sanaǵan órt apaty qaı kezde de qaýipti. Sondyqtan bizdiń jankeshti eńbegimiz eshqashan eleýsiz qalǵan emes. Basshylyq tarapynan únemi alǵysqa, mereıińdi ósirer marapattarǵa ıe bolyp jatamyz. Ótken jyly Almaty qalasynyń ákimi Erbolat Dosaev Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń atynan memlekettik nagrada «Eren eńbegi úshin» medalin tabys etti. Bul men úshin ǵana emes, meniń búkil áriptesterime kórsetilgen joǵary qurmet dep sanaımyn. Búginde halyqtyń alǵysyna bólenip, eńbek etip kelemiz. Jumysymyz qalypty rejımde jalǵasyp jatyr.
– «Jigitke jeti óner de az» dep jatady. Qyzmetten tys qoǵamdyq jumystarǵa, óner keshterinde dombyra shertip, án salady ekensiz. Taǵy qandaı ónerińiz bar?
– Qadirli aspaptyń qulaǵynda kásibı mamandar sekildi oınamasam da, óz ortamda, ujymdyq keshterde dombyramen án salatyn ónerim bar. Ujymdaǵy kórkemónerpazdar úıirmesiniń múshesimin. Merekelik is-sharalarda belsendimin. Sportqa da óte jaqynmyn. Bala kezimde fýtbolıst bolýdy armandaǵanmyn. Ujymdyq jarystarda da jetken jetistikterimiz az emes. Máselen, bizdiń bólimsheniń shaǵyn fýtbol komandasy garnızondyq bólimsheler arasynda aıaqdoptan eki dúrkin chempıon atanǵan. Shákirtterim 2021 jyly «Úzdik GDZS bólimshesi» garnızondyq baıqaýynda 3-shi orynǵa ıe boldy. Ózim bos ýaqytymda dop tepkendi, voleıbol oınaǵandy jaqsy kóremin. Jubaıym Janar ekeýmiz Baýbek, Batyrbek esimdi 2 ul, Balaýsa, Balym esimdi 2 qyz tárbıelep otyrǵan baqytty januıamyz. «Balam – qymbat, balamnyń balasy – janym» degendeı, Baýyr, Raıymbek, Dárıa esimdi súıkimdi nemerelerdiń ata-ájesimiz. Tuńǵysh ulymyz ben odan keıingi qyzymyz otbasyn qurǵan. Keıingi eki balamyz mektepte oqıdy.
– Qajyrly eńbegińizge tabys tileımiz. Suhbatyńyzǵa rahmet.
Áńgimelesken Quralaı IMANBEKQYZY.