Qasym-Jomart Toqaevtyń tóraǵalyǵymen Ortalyq Azıa memleketteri basshylarynyń VI Konsýltatıvtik kezdesýi ótti
Qazaqstan Prezıdenti osy ýaqytqa deıin ótken Konsýltatıvtik kezdesýlerdiń nátıjesi aımaqtyq yntymaqtastyqqa júıeli, jan-jaqty ári, eń bastysy, senimdi sıpat berip, buryn-sońdy bolmaǵan deńgeıge shyǵarǵanyn aıtty.
– Birlesken kúsh-jigerdiń arqasynda jyldar boıy qordalanǵan máseleler sheshilip jatyr. Aımaqtyń turaqtylyǵy men qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin keshendi sharalar qabyldanýda. Shekara, sýmen qamtamasyz etý, mıgrasıa máseleleri josparly túrde rettelip, ózara saýdadaǵy kóptegen kedergiler joıyldy. Shekaradaǵy ótkizý pýnktteri jańǵyrtylyp jatyr. Kólik qatynasynyń múmkindikteri keńeıip, jańa baǵyttar ashylýda. Saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestısıalyq yqpaldastyq qarqyndy damyp keledi, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdenttiń aıtýynsha, mádenı-gýmanıtarlyq baılanys mazmundyq turǵydan tolyqtyrylýda. Memleket basshysy mádenıet kúnderi, qolóner sheberleriniń kórmesi, ulttyq taǵam festıválderi, jastar forýmdary men basqa da is-sharalar turaqty túrde ótkizilip kele jatqanyna nazar aýdardy.
– Ótken jyldar ishinde Konsýltatıvtik kezdesýler aımaqtyń halyqaralyq sýbektiligi men birligin tanytatyn, sondaı-aq qazirgi syn-qaterlerge tótep berýge daıyndyǵyn kórsetetin tıimdi alańǵa aınalǵanyn senimdi túrde aıta alamyn. Ortalyq Azıa qashanda biregeı órkenıetter toǵysqan aımaq bolǵan. Onyń jalpy álemdik progreste atqaratyn róli zor. Búginde ortaq tarıhymyz ben halyqtarymyzdyń dúnıetanymynyń uqsastyǵyna arqa súıep, Ortalyq Azıanyń jańa kelbetin qalyptastyramyz. Ony keleshekke umtylatyn ári mol múmkindikter mekeni retinde tanytamyz. Bul samıt osy joldaǵy mańyzdy beleske aınalatynyna senimdimin, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev memleketter basshylary aımaqtyq yntymaqtastyqty, sonyń ishinde Konsýltatıvtik kezdesýler formatyn damytý úshin barynsha kúsh-jiger jumsap otyrǵanyn jetkizdi. Qazaqstannyń tóraǵalyǵy aıasynda qaýipsizdik pen ekonomıkalyq seriktestikti nyǵaıtýǵa, qoǵamdaǵy áıelderdiń rólin kúsheıtýge, saraptamalyq turǵydan yqpaldastyqty keńeıtýge baǵyttalǵan kóptegen birlesken is-shara uıymdastyryldy.
– Osy jıynda 2027 jylǵa deıingi Aımaqtyq yntymaqtasty damytýdyń jol kartasy bekitiledi. Bul ózara yqpaldastyq tetikterin jetildirý turǵysynan aıtýly oqıǵa bolmaq. Atalǵan qujat úkimetterdiń úılesimdi jumysyn jetildiredi jáne osy alańda usynylǵan bastamalardyń oryndalý barysyna baqylaýdy kúsheıtedi. Buǵan qosa «Ortalyq Azıa – 2040» óńirlik kooperasıasyn damytýǵa baǵyttalǵan taǵy bir mańyzdy qujatqa qol qoıylady. Osy jáne ózge de sharalar halyqtarymyzdyń ıgiligi jolyndaǵy jan-jaqty aımaqtyq yqpaldastyqqa bárimizdiń beıildi ekenimizdi kórsetedi, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Qasym-Jomart Toqaev qazirgideı kúrdeli geosaıası jáne ekonomıkalyq jaǵdaıda aımaqtaǵy yntymaqtastyqtyń joǵary damý qarqynyn saqtaý óte mańyzdy dep sanaıdy. Osy oraıda Memleket basshysy Ortalyq Azıanyń órkendeýine yqpal etetin birqatar ózekti mindetke toqtaldy.
– Búgingi tańda halyqaralyq qatynastar júıesiniń irgeli negizderi ózgeriske ushyraǵanyn baıqap otyrmyz. Bul – qaýipti qubylys. Mundaı jaǵdaıda aımaqtaǵy beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaý eń basty mindet ekeni esten shyqpaýǵa tıis. Qazirgi syn-qaterlerdi tek saıası dıalog pen memleketterimiz arasynda ózara senim sharalaryn nyǵaıtý arqyly eńserýge bolatyny anyq. Osy rette sońǵy jyldary bir-birimizge jasaǵan saparlarymyz nátıjeli boldy. Bul elderimizdiń dostyqqa, tatý kórshilik qarym-qatynasqa jáne odaqtastyqqa negizdelgen óńirlik yntymaqtastyǵynyń deńgeıi joǵary ekenin bildiredi. Alaıda óńirlik kooperasıa aıasynda syrtqy seriktestermen jan-jaqty baılanysty josparly túrde kúsheıtý mańyzdy. Álemniń jetekshi elderiniń «Ortalyq Azıa plús» formatyna qyzyǵýshylyq tanytýy – osynyń aıǵaǵy, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev prezıdentterdi Ortalyq Azıany qaýipsiz, yntymaǵy jarasqan ári órkendegen keńistik retinde saqtaý úshin barynsha kúsh-jiger jumsaýǵa shaqyrdy.
Prezıdent ataǵan taǵy bir mańyzdy mindet – jan-jaqty yqpaldastyqtyń berik ekonomıkalyq bazasyn qalyptastyrý. Sońǵy jyldary bul baǵytta eleýli nátıjege qol jetkizildi. Óńir ishindegi saýda kólemi birtindep ulǵaıyp keledi. Bul kórsetkish 11 mıllııard dollarǵa jetti. Memleket basshysy taýar aınalymyn arttyrý jáne ony 15 mıllıard dollarǵa jetkizý mańyzdy ekenin atap ótti.
– Elderimizdiń ekonomıkasyn damytýǵa birlesken iri ınfraqurylym jáne kólik jobalary tyń serpin berer edi. Ózara tıimdi yntymaqtastyqtyń mundaı oń mysaldary aımaǵymyzda qazirdiń ózinde de bar. Máselen, Qyrǵyzstandaǵy Qambarata 1-GES-in, Tájikstandaǵy Rogýn GES-in, Qazaqstan, Ózbekstan jáne Tájikstannyń gaz jobalaryn, jańa kólik dálizderiniń qurylysyn, sondaı-aq basqa da mańyzdy jobalardy ataýǵa bolady. Budan bólek shekara mańy aýdandarynda saýda-logıstıka jelileri men ónerkásip habtaryn damytý mańyzdy. Aýyl sharýashylyǵy, logıstıka, toqyma jáne hımıa ónerkásibi, qurylys sekildi perspektıvti salalarda jańa kelisimder jasap, jan-jaqty seriktestigimizdi nyǵaıtý qajet, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysy Qazaqstannyń Ortalyq Azıa İskerlik keńesin qurý týraly usynysty qoldaıtynyn málimdedi. Onyń pikirinshe, aımaqtyń kólik-tranzıt áleýetin odan ári ilgeriletýdiń, sondaı-aq Ortalyq Azıanyń kólik júıesin damytý jónindegi keshendi strategıany qabyldaýdyń máni zor.
– Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty, «Soltústik – Ońtústik» dálizi, «Bir jol, bir beldeý» sekildi bastamalardyń mańyzy aıryqsha. Bul jobalarǵa Ortalyq Azıadaǵy barlyq eldiń belgili bir deńgeıde qatysy bar. Birlesken kúsh-jigerdiń nátıjesinde «Qazaqstan – Túrikmenstan – Iran» temirjol magıstraliniń áleýeti dáıekti túrde artyp keledi. Qazirgi tańda bul Parsy shyǵanaǵyndaǵy elderge shyǵatyn eń tóte jol sanalady. Sonymen qatar Ońtústik Azıa naryǵyna shyǵý úshin Aýǵanstan arqyly temirjol salýdyń keleshegi zor dep esepteımiz. Qazaqstan óziniń kólik-tranzıt salasynda aýqymdy jumys atqaryp jatyr. 2030 jylǵa deıin 11 myń shaqyrym temirjoldy jańǵyrtyp, jańadan 5 myń shaqyrym temirjol salýdy josparlap otyrmyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Óńirdiń kún tártibindegi taǵy bir mańyzdy másele – sý-energetıka resýrstaryn rasıonaldy paıdalaný. Memleket basshysy sýdy paıdalanýdyń teń quqyly ári ádil tártibine, ózara mindettemeni múltiksiz oryndaý erejesine negizdelgen jańa sý saıasatyn qalyptastyrý kerek dep sanaıdy.
– Ortalyq Azıa elderine arnalǵan Sý-energetıka konsorsıýmyn qurý jáne gıdroenergetıkalyq nysandardy birlese salý bastamasy sý sharýashylyǵyndaǵy kópjaqty yntymaqtastyqqa negiz bolady. Sýdy bólý men esepke alýdy sıfrlandyrý, ǵaryshtyq monıtorıń tehnologıalaryn engizý, júıeli ǵylymı jumystar júrgizý mańyzdy mindetterdiń sanatyna jatady, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaevtyń aıtýynsha, Qazaqstan bilim berý, ǵylym, mádenıet jáne adamı kapıtaldy damytý salalaryndaǵy besjaqty yntymaqtastyqty keńeıtýdi árdaıym quptaıdy. Qazirgi ýaqytta Ortalyq Azıada biryńǵaı joǵary bilim keńistigi qalyptasýda.
– Búginde Qazaqstanda aımaqtaǵy elderden kelgen 9 myńǵa jýyq stýdent bilim alady. Biz Ortalyq Azıa jastarynyń elimizde joǵary bilim alýǵa umtylysyn baǵalaımyz. Osy kúni elimiz AQSH, Eýropa, Qytaı, Reseı jáne Ońtústik Koreıanyń ondaǵan tanymal ýnıversıtetterimen strategıalyq seriktestik ornatty. Qazaqstannyń kóptegen aımaǵynda sheteldik oqý oryndarynyń fılıaldary júıeli túrde ashylyp, stýdentterdi belsendi qabyldaı bastady. Buǵan qosa Qazaqstanda zertteý ýnıversıtetteriniń sany artyp, tehnoparkter men ınjenerlik ortalyqtar iske qosylyp jatyr. Biz Ortalyq Azıa jáne Kavkaz elderiniń jastaryn osy múmkindikti paıdalanyp, halyqaralyq deńgeıde suranysqa ıe qos dıplomdy bilim alýǵa shaqyramyz, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev aqparattyq-saraptamalyq saladaǵy yqpaldastyqty jandandyrý qajet ekenine nazar aýdardy. Memleket basshysy birlesken medıaónimderdi shyǵarý jumystaryn qolǵa alý jóninde úkimetterge tapsyrma berýdi usyndy.
– Ortaq tarıhı sújetterdi ekranızasıalaýǵa, halyqtarymyzdyń dostyǵy men yntymaǵyn dáripteýge erekshe mán berý kerek. Biz jalpyóńirlik telearna jáne aqparattyq ınternet-portalyn ashý máselesin talqyladyq. Bul rette Ortalyq Azıa elderiniń telehabar taratý salasyndaǵy yntymaqtastyǵy týraly kelisimdi ázirlep, qol qoıýdyń mańyzy zor, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent Qazaqstannyń óńirlik seriktestikti jan-jaqty nyǵaıtýdy jáne Ortalyq Azıanyń álemdik arenadaǵy rólin arttyrýdy kózdeıtin strategıalyq baǵdary ózgermeıtinin atap ótti.
– Biz ulttyq deńgeıde «Tabysty Ortalyq Azıa – Tabysty Qazaqstan» formýlasyn berik ustanamyz. Óńirimizdiń bolashaǵy tek elderimiz arasyndaǵy senimdi dıalog pen yntymaqtastyqqa, barlyq ishki jáne syrtqy syn-qaterlerge laıyqty jaýapty birlesip izdeýge baılanysty ekenine senimdimin, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Konsýltatıvtik kezdesýde Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov, Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmon, Túrikmenstan Prezıdenti Serdar Berdimuhamedov jáne Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıóev sóz sóıledi.
Jıyn sońynda Memleket basshysy Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıóevke Konsýltatıvtik kezdesýdiń kelesi tóraǵalyq mindetin tabysty atqarýyna tilektestik bildirdi.