Bir adal, bir aram...

Jyl retin  júıelegen jón

Ótken joly ulý jylynyń ataýy «Ulý ma, Ulyma ma?» dep oqyrmanǵa saýal tastaǵanbyz. Endi qazaqtyń jyl sanaý retine baılanysty oıymyz­dy bildirsek deımiz.

Vİİ jáne Vİİİ ǵasyrlardan beri ár jylǵa telinip qol­danylyp kele jatqan haıýanattar attary, árıne, birqatar ózgeristerge túskeni shyndyq. Keıbir jyl ataýlary kórshi elderden, týys ulttardan aýysyp kelýi de ǵajap emes. Qazirgi qoldanystaǵy: Tyshqan, Sıyr, Barys, Qoıan, Ulý, Jylan, Jylqy, Qoı, Meshin, Taýyq, It, Dońyz ataýlary­nyń ornalasý reti kóńilge kirbiń uıalatady.

«Jas kezimde múshel men jyl qaıyrý áńgime bolǵanda aýyl qarttary «jyl bir jyl adal, bir jyl aram haıýan­nan kezektesip kelip otyrady» deýshi edi. Biraq olaı emes, qoldanysta basqasha kórinis tabýda. Adal men adal, aram men aram qatar kelip jatady. Sen osyny jazshy, biraz jyldan beri qazaqy paıym tóńireginde áńgime qozǵap, ulttyq qundylyǵymyzdyń qaǵys qalmaýyna úlesińdi qo­syp júrsiń ǵoı», – dedi qazaqtyń kórnekti aqyny, belgili synshy Aıan Nysanalın bir jolyqqanda arnaıy áńgimege tartyp.

Aıan aǵanyń sózin tiriltkim kelip otyr. «Bir adal, bir aram almasyp kelip otyrady» degen sózdi marqum anamnan men de talaı estigen edim. «Qazaq jáne taǵy biraz halyq­tar jyl qaıyrýynda jyl attarynyń qalaı qurylǵany týraly negizgi prınsıpi buzylyp ketken: eki adal – jylqy men qoı qatar turyp alǵan...», – dep jazypty Ǵabıt Músi­repov. Akademık jazýshynyń ashyna jazǵany ańǵarylyp-aq tur. Árıne, bireýdi kinálaýdan aýlaqpyz. Keshegi qyzyl ımperıanyń kezinde jyl reti túgili sóz retin, aı ataýy bylaı tursyn, óz atymyzdy da umytqan kezder boldy ǵoı. Jylqy men jylannyń ornyn aýystyrsa boldy, ary qa­raı bir adal, bir aram bolyp retimen kete beredi. Sonda jyl reti tómendegideı bolyp shyǵady:

• Tyshqan


• Sıyr


• Barys


• Qoıan


• Ulý


• Jylqy


• Jylan


• Qoı


• Meshin


• Taýyq


• It


• Dońyz.

«Eshten kesh jaqsy» degendeı, áli de áreket ja­saýymyz kerek. Tabandylyq kerek!..