Sonadaıda 8-9 jastaǵy qyz bala ketip barady. Jańbyr jaýyp turǵan. Bir nárse esine túse ketti me, álgi búldirshin jotasyndaǵy rúkzagin alyp, sý, batpaq bolyp jatqan jerge qoıa saldy da, ishine eki bilegin boılata súńgitip jiberip, birdeńe izdeı bastady. İzdegenin tappaǵan syńaıly, sómkesin qıralańdap baryp qaıtadan arqasyna ilip aldy.
Al sómkeniń aýyr ekeni alysta kele jatqan maǵan bilinip turdy.
Negizi, mektepke ustaıtyn sómkelerge de qoıylatyn ózindik talaptary bar. Máselen, mamandardyń pikirinshe, rúkzaktyń ıyqbaýy jalpaq, ıyqqa batpaıtyndaı bolýy kerek. Ol ıyqtan tómen tartpaı, belden 5 santımetr joǵary turýy tıis. Sosyn sómkeni balanyń jasy men jynysyna qaraı tańdaý qajet. İshine salynatyn oqýlyqtardyń bir-birine tyǵyz ornalasýy mańyzdy eken, ıaǵnı sómke jotada qolpyldap turmaýy kerek. Sonymen qatar qarańǵy kezde kózge shaǵylysatyn jarqyn tústi jolaǵy bolǵan jón, ol jaıaý júrginshiler jolynan óter kezde balanyń qaýipsizdigin qamtamasyz etedi.
Portýgalıa mamandary mektep sómkesine qansha keli zat salý kerektigin boljaıtyn formýla oılap tapqan. Naqtyraq aıtsaq, oqýshynyń sómkesindegi zattyń salmaǵy bala salmaǵynyń 10%-yn ǵana quraýy tıis. Iaǵnı balanyń salmaǵy, aıtalyq, 30 keli bolsa, sómkedegi zat 3 keliden aspaýǵa tıis. Osy tepe-teńdik eskerilgen jaǵdaıda ǵana balanyń densaýlyǵyna eshqandaı qaýip tónbeıdi.
Iá, oqýshynyń eń qajetti basty quraly – sómke. Baıqasańyz, bala úshin mektep sómkesin tańdaý da úlken jumys, ári qýanysh. Úsh aı demalystyn soń jańa oqý jylyna ózgeshe bolyp barǵysy keledi. Olar kóbine túsine, sýretine qarap tańdaý jasap jatady. Alǵashqy kúnderi úzilis kezinde ásirese, ádemilikke jaqyn qyzdar jaǵy bir-birine sómkelerin kórsetip, maqtanatyny da zańdylyq. Al sol qarapaıym sómke de balanyń densaýlyǵyn buzyp jatyr.
Bir jyldary otandyq mamandardyń «árbir ekinshi balanyń omyrtqa jotasy qısaıǵan» dep dabyl qaqqany esimizde. Bul sońǵy onshaqty jylda kúnine 5 keliden artyq sómke kótere bastaǵan balalardan baıqalǵan. Al «búkireıgen urpaqtyń» bolashaǵy aıtpasa da túsinikti.
Omyrtqa jotasy – búkil denemizdiń tiregi. Al 6-7 jastaǵy balalardyń omyrtqa jotasy tez qısaıady. Bul ýaqytta omyrtqaaralyq shemirshekterdegi zat almasý prosesi óte qarqyndy júredi eken. Sondyqtan túrli jaǵdaılardyń áserinen omyrtqanyń ósýi buzylyp, omyrtqa jotasynyń patologıalyq skolıozy paıda bolady. Sondyqtan dáriger-mamandar rúkzakty durys asynýǵa keńes beredi.
Osyndaıda balalyq shaǵymyz Keńes zamanynda ótken bizdiń mektep sómkemiz eske oralady. Eki ıyqqa asyp alyp kete beretin rúkzak degen joq o zamanda. Qıralańdaǵannyń kókesi sol kezde bolǵan shyǵar. Biz bir tutqaly sómke ustap ósken urpaqpyz. Qolymyz talǵanda, ekinshi qolymyzǵa aýystyryp alyp, bir búıirimizge qısaıyp alyp kete baratynbyz. Solaı.
Al órkenıetti memleketterdiń birazynda oqýshylar mektep oqýlyqtaryn arqalap júrmeıdi. Kitaptar mektep sóresinde qalady. Úıge kelgen bala sabaǵyn elektrondy oqýlyq, ıaǵnı planshet arqyly oqıdy. Mine, aýyr sómke máselesiniń qarapaıym sheshimi osy.
Taqyrypqa oraı
«Mektepke ózim aparyp, ózim alyp qaıtamyn»
Dúrıa QOJABAITEGİ, zeınetker:
– Ul-kelin kúni boıy jumysta, nemereme ózim qaraımyn. Bir jaǵynan ermek. Mektepke de ózim aparyp, ózim alyp qaıtamyn. Sómkesin de kóterip kelemin. Keıde ózim kótereıinshi dep qarsylasatyny bar. Oǵan jel soqsa ushyp keteıin dep turǵan juqaltań balamdy aıaımyn. Ázirge boıymda kúsh-qýatym barda kóteremin ǵoı. Ózińiz bilesiz, bastaýysh synyp oqýlyqtarynyń kólemi úlkendeý keledi. Bala bolǵasyn, keıde sómkesine kerek emes zattaryn da salyp alady. Ata-ana ony da baqylap otyrýy kerek.
Maıra SARSHAEVA, balalar dárigeri:
– Aýyr sómke balanyń qan qysymynyń qalyptan shyǵýyna áser etedi. Tipti, áli buǵanasy qataıa qoımaǵan oqýshynyń keýde súıekteri qısaıýy da múmkin. Munyń saldary mıdyń qalypty jumysyna keri áserin tıgizedi. Tipti, maıtabandylyqqa ákeletin qaýpi bar. Aýyr sómkeni eńserip júrý úshin balaǵa keıde eńkeıip júrýine týra keledi. Al odan balanyń kórý qabileti tómendeýi de múmkin.
Jarqynaı ESENAMAN, ata-ana:
– Shyny kerek, sómke satyp alarda, kóbine balanyń tańdaýyna erik berip jatamyz. Al bala sómkege qoıylatyn talaptarǵa qaıdan qulaq assyn. Máselen, bıylǵy oqý jylynda qyzym avokado jemisiniń sýreti bar sómkeni «alamyn da, alamyn» dep turyp aldy. «Seniń deneń názik, al myna sómkeniń kólemi saǵan úlkendeý kórinip tur» desem de tyńdamady, «joq, osy sýret sánde qazir» dep. Aldyq aqyry. Ol sómkesi úlken bolǵasyn, oǵan dene shynyqtyrý kıimderin de nyǵarlap salyp alady. Mektepke kelgende aýystyratyn aıaq kıimi, úıden alyp shyǵatyn prándigi, sý quıyp alatyn ydysy bar degendeı. Oqýlyqtary bolsa da aýyr. Qys mezigilinde tipti qıyn. Shet elderde mektepke kitaptaryn tasyp júrmeıdi eken dep estımiz. Bizge de sondaı jaǵdaılar jasalsa deımiz.