Búginde aýyz bekitetin jastar qatary kóbeıdi. Bek qýanyshtymyz! Sebebi, bizge eldiń erteńin senip tapsyratyn densaýlyǵy myqty, ımandy, bilimdi urpaq kerek.
Qazir mektep jasyndaǵy, onyń ishinde bastaýysh synyptyń balalary da oraza ustaıtyn bolǵan. Bul «apam toıǵa barady, men de baram» degenge saımaı ma? Osy tektes ózge de saýaldarymyzdy «Taýgúl» meshitiniń naıb ımamy Aıanbek RANULYNA qoıǵan bolatynbyz.
– Búginde kishkentaı baldyrǵandar da aýyz bekitetin bolǵan. Balanyń aty – bala, sáresine tura almaı uıyqtap qalatyny nemese úlkenderden jasyryp tamaq iship-jep qoıatyndary da joq emes. Jalpy, jetkinshekter qaı jastan oraza ustaǵany durys?
– Qasıetti Ramazan aıy múbárak bolsyn! Tutqan orazalaryńyz qabyl bolsyn!
Barlyq musylman qaýymyna balıǵat jasyna tolǵannan bastap oraza ustaý – paryz. Balıǵat jasy – er jetý, boı jetý jasy. Balıǵat jasy er balalarǵa 12 jas bolsa, qyz balalarǵa 9 jas bolyp esepteledi. Árıne, bala da oraza ustaýǵa rıasyz nıetimen kelgeni durys.
– Balalar orazanyń qadir-qasıetin tereńinen túsine qoımaýy múmkin. Sondyqtan olarǵa Ramazan aıynda úlkender tarapynan qandaı qoldaý kórsetilýi kerek?
– Birnishiden, balanyń oraza degen yqylasyn jastaıynan oıatqan jón. Sizdiń oraza ustap júrgenińizdi kórip júrgen balanyń sizben birge oraza ustaýǵa degen yntasy bolary sózsiz. Sosyn Ramazan aıy kelmes buryn onyń qandaı aı ekenin, musylmandar nege oraza ustaıtynyn túsindirip berińiz.
Ramazan aıynyń ár keshinde olarǵa paıǵambarlar tarıhyn, ǵıbratty áńgimeler, hıkmetter aıtyp berýdi ádetke aınaldyrǵan jón. Balamen densaýlyqty qazirden kútý týraly áńgime-dúken quryp, bul rette orazanyń paıdasy úlken ekenin aıtýymyz kerek. Ózińe sóıleıtin tilińdi, estıtin qulaǵyńdy, aıaq-qolyńdy tegin bergen Alla taǵala «Ramazan aıynda tutqan orazań úshin syı-sıapatymdy eselep beremin» degen.
Kishkentaı balany, máselen, tań men tústiń arasynda oraza ustatyp úıretý kerek. Bala tańǵy sháıin iship alady ǵoı, sosyn oǵan «túski asqa deıin eshteńe ishpeı, jemeı, shydamdylyq tanytar bolsań, men saǵan jaqsy kóretin tátti kámpıtińdi alyp beremin» nemese «tamasha syılyǵym bar» dep qýantyp qoıý qajet. Sonda bala bir jaǵynan syılyq alýǵa asyǵady, ekinshi jaǵynan sabyrly bolýǵa, tózimdilikke, shydamdylyqqa úırene bastaıdy. Odan balaǵa esh zıan kelmeıdi. Ózin sýdan, tamaqtan tyıa alatyn bolady. Sol arqyly asqazanyn úıretedi. Imam Máliktiń bir oqıǵasy bar. Ákesi ulyna bir kúnde bir hadıs jattasa, kámpıt alyp beretin bolǵan nemese syı-sıapat berip otyrǵan. Kúnder óte kele uly «endi eki syılyq alaıynshy» dep qulshynyp, bir kúnde eki hadısten jattaıtyn dárejege jetken. Sóıtip ary qaraı hadısti jattaý kúndelikti daǵdysyna, súıispenshilikpen atqaratyn isine aınalyp, sosyn syılyq ta, tátti de kútpeı-aq op-ońaı jattap alatyn bolǵan.
Ramazan aıyna, orazaǵa balany daıyndaýdyń taǵy bir joly – aınalamyzda aýyryp, syrqap qalǵan kisiler bolsa, sol adamǵa arnap sorpa-sý daıyndap, «júr, balam, kórishimiz aýyryp qalypty, kóńilin surap qaıtaıyq» dep, balany janymyzǵa ertip alyp, onyń boıyna meıirimdilik, izgilik, adamgershilik sezimin sińire berýimiz qajet.
– Aýzy berik bala qarny ashyp, tamaqty oılaı bermes úshin ata-ana taǵy qandaı qyzyqty qadamdar jasaǵany durys?
– Ardaqty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Bir qurmamen aýyz ashtyrǵanǵa da, tek sýmen aýyz ashtyrǵanǵa da, az ǵana sútpen aýyz ashtyrǵanǵa da saýap beriledi», – deıdi. Iá, dinimiz boıynsha, ózgelerge as-sý berý saýapty amal ekendigin barshamyz bilemiz. Al Ramazan aıynda aýzyn bekitken baýyrlarymyzǵa tamaq berý odan da saýapty is. Balańyzǵa «kel, ekeýmiz kórshilerimizge, jaqyndarymyzǵa árqaısysyna úsh qurmadan daıyndaıyqshy» dep, ár qaltashaǵa salyp, janyna túrli táttiler qosyp, balańyzben kishkentaı bolsa da paıdaly is istegen abzal. Sol kezde bala da orazanyń qadir-qasıetin túsinedi, hıkmetin sezedi dep oılaımyn. Aýyzasharǵa deıin osyndaı ispen aınalysqan jetkinshek qarny ash ekenin de bir sátke umytyp ketedi. Bul – úlken hıkmet.
– Demek, bala men ata-ananyń arasynda rýhanı baılanys bolýy kerek.
– Mindetti túrde. Adam balasyna orazanyń esh zıany joq. Onyń densaýlyqqa paıdasy orasan. Máselen, kólikti de jyl on eki aı júrgize bergen soń, temir bolsa da, ol da tozady, bir jeri synady. Sondyqtan áldebir bólshegin aýystyrý kerek bolady. Nemese, aıtalyq, jumys istegen adam da bir jylda bir ret eńbek demalysyn alady, al oqýshylar, stýdentter demalysqa shyǵady. Sebebi, adam úzdiksiz jumystan, júristen tynyǵý kerek. Sol sekildi, on bir aı úzdiksiz jumys isteıtin asqazanǵa da demalys kerek. Aǵzamyzǵa artyq maılar, tuzdar, shlaktar jınalyp, kóbeıe beredi. Sony retke keltirý úshin bizge oraza ustaý kerek bolady. Orazanyń orasan zor paıdasyn tipti Eýropanyń da irgeli medısına ortalyqtary dáleldegen.
Aýyzdy qurmamen ashý kerek, onda bizge kerekti dárýmenderdiń bári bar. Kókónisterdi kóbirek tutyný qajet. Aýyr tamaqtar jeýge bolmaıdy. Aýyz ashqanda tyńqıyp toıyp ta almaǵan abzal. Múmkindiginshe jeńil tamaqtar ishken jón. Osylaı bir aı boıy densaýlyǵyńyzdy týralap alsańyz, ınshalla, densaýlyǵyńyzǵa da paıdasy bar. Tek densaýlyǵym dep emes, maqsat – Allanyń paryz qylǵandyǵyn sezine bilý, balalarǵa da osylaı túsindire bilýimiz kerek.
– Áńgimeńizge rahmet!