Rospotrebnadzor Qazaqstanda óndirilgen astyqta karantındik zıankester anyqtaldy degen sebeppen Reseıge astyq tasymaldaýǵa tyıym salǵanymen, bul aıyptaýlardy rastaıtyn qujattardy usynǵan joq. Bıyl Qazaqstan 25 mıllıon tonnaǵa deıin bıdaı jınap, rekordtyq ónim alýdy josparlap otyr. Qazirgi ýaqytta 15,9 mıllıon gektar (ıaǵnı 95,4 paıyz) alqap jınalyp, 24,2 mıllıon tonna bıdaı bastyryldy. Sarapshylar Taspanews.kz redaksıasyna eń kóp ónim qaı óńirde jınalǵanyn, eldiń ishki jalpy ónimindegi astyqtyń úlesi qandaı ekenin jáne Rospotrebnadzordyń ustanymy jaıly egjeı-tegjeıli baıandady.
Egin týraly málimet
QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń málimeti boıynsha, 2024 jylǵy bıdaı óndirisi boıynsha rekordtyq kórsetkishter tirkelgen aımaqtar:
- Aqmola oblysy – 4,7 mln ga alqaptan 5,9 mln tonna bıdaı jınaldy;
- Soltústik Qazaqstan oblysy – 3,3 mln ga alqaptan 5,6 mln tonna bıdaı jınaldy;
- Qostanaı oblysy – 4,3 mln ga alqaptan 5,3 mln tonna bıdaı jınaldy.
Eń az ónim Shymkentte tirkeldi – 14,2 myń tonna.
Qazaqstan Eginshiler odaǵy keńesiniń tóraǵasy Vıktor Aslanovtyń aıtýynsha, eldegi aımaqtar klımattyq jáne sý resýrstarynyń erekshelikterine baılanysty ártúrli ónim beredi: «Kún jylyraq bolsa, ónim de kóbirek shyǵady».
«Ońtústik óńirler soıa sekildi daqyldar úshin qolaıly, sebebi bul daqyldardyń bıologıalyq erekshelikteri ońtústiktiń klımatyna saı keledi. Al olardy soltústikke egýdiń nátıjesi tómen bolady. Qurǵaqshylyqqa tózimdi daqyldar da ońtústikte jaqsy ósedi», – dedi ol.
Mamannyń pikirinshe, jańa sorttardyń paıda bolýyna baılanysty ońtústiktegi keıbir dándi daqyldar Qostanaı oblysynyń batysy men ońtústigine kóshirilgen, al soltústik aımaqtar – astyq egýdiń negizgi alqaby bolyp otyr (Soltústik Qazaqstan oblysy, Aqmola jáne Qostanaı oblystary).
«Bul aımaqtarda bıdaı óte jaqsy ósedi. Soltústikte ósirilgen bıdaı nan jáne nan ónimderin óndirýge qajetti joǵary sapaly ónim beredi», – dedi eginshi.
Aqmola oblysy bıdaı egý alqaptarynyń kólemi boıynsha kósh bastap tur. Aqmola eginshileri basqa da daqyldardy ósirip kórgenimen, bıdaı eń ónimdi bolyp shyqty.
«Shańyraq» ulttyq agro-qozǵalysy RQB basshysy Almasbek Sadyrbaı Qazaqstannyń aımaqtary boıynsha aýyl sharýashylyǵynyń ártúrliligine toqtalyp ótti.
«Bizdiń soltústik óńirimiz dándi daqyldardy ósirýge qolaıly bolsa, ońtústik óńirlerde basqa da aýyl sharýashylyq ónimderi ósiriledi», – dedi Sadyrbaı.
Agro-qozǵalys basshysy ońtústik aımaqtardaǵy sýarmaly jerlerdiń 10 paıyzy eldegi barlyq aýyl sharýashylyq ónimderiniń 65 paıyzyn óndiretinin atap ótti.
«Búginde astyq bizdiń negizgi tabys kózimiz emes», – dep túsindirdi Almasbek Sadyrbaı.
«Shańyraq» basshysy elimizdiń ishki jalpy ónimindegi dándi daqyldardyń úlesin esepteýdi usyndy.
«Búginde astyq shamamen 300 mıllıon dollar somasyna eksporttalady. Mysaly, ótken jyly JİÓ shamamen 259 mıllıard dollardy qurasa, onyń 23 mıllıard dollary aýyl sharýashylyq ónimderi esebinen boldy. Osyǵan kiretin 200–300 mıllıon dollar – astyq ónimderine tıesili», – dedi Sadyrbaı.
Sarapshynyń pikirinshe, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi astyqtan bólek basqa salalarǵa, sondaı-aq Soltústik Qazaqstannan basqa aımaqtarǵa da nazar aýdarýy kerek.
Astyqtaǵy zıankester týraly
Jaqynda Reseı Qazaqstannan astyq qabyldaýdy toqtatatynyn málimdedi. 21 tamyzda Qazaqstan EAEO elderinen bıdaı alýǵa tyıym saldy. Keıinnen Rospotrebnadzor qazaqstandyq astyq ónimderi fıtosanıtarıalyq baqylaý standarttaryna sáıkes kelmeıdi dep habarlap, onyń tranzıti men Reseıge tasymalyn toqtatty.
«Reseı óz hatynda qazaqstandyq ónimderde karantındik obektiler anyqtalǵanyn jazǵan, biraq ony rastaıtyn qujattar keltirilmedi. Komıtet olardy 18 qyrkúıektegi hatynda suraǵan», – dep túsindirdi Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń ókili.
Sonymen qatar, málimet boıynsha, karantınge jatqyzylǵan ónimdi eksporttaý kezinde ónimniń fıtosanıtarlyq jaǵdaıyn rastaıtyn sertıfıkat beriledi. Ony bermes buryn ınspektorlar barlyq qajetti sharalardy, onyń ishinde synamalardy alýdy jáne qajet bolǵan jaǵdaıda ónimdi zerthanaǵa jiberýdi júzege asyrady.
Sadyrbaı dándi daqyldarda «osal tus» tabyldy degenge senbeıdi.
«Rospotrebnadzordyń jumysy qurmetke laıyq. Bul – Reseıdiń óz fermerlerine qatysty durys qurylǵan aýyl sharýashylyǵy saıasaty. Olar óz qaýipsizdigin qamtamasyz etýde, mundaı saqtyq barlyq elde júzege asýy kerek. Meniń oıymsha, bul proteksıonıstik saıasat», – dep túsindirdi agro-qozǵalys basshysy.
Aslanov bolsa astyqqa zıankester túsýi múmkin ekenin jáne keıde mundaı qaýiptiń aldyn alý múmkin emestigin aıtty.
«Astyqqa kez kelgen zıankester túsýi múmkin, sebebi ol qaptalmaǵan, taýar úıindi kúıinde jetkiziledi. Ár tasymaldaý kezeńinde olardyń sapasyna qaýip tónýi yqtımal. Eger biz astyqty qapshyqqa salyp jibersek, senimdirek bolar edik, biraq biz myńdaǵan tonna astyq jóneltemiz, sondyqtan bul múmkin emes», – dep túsindirdi eginshi.
Astyq jáne EAEO týraly
Aslanov Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq qurylǵanyna az ýaqyt bolǵandyqtan, ol áli damý satysynda ekenin aıtty.
«Eger siz odaqtyń resmı saıtyna kirseńiz, kóptegen qujattardy kóresiz. Kún saıyn ondaǵan jańa qujat jarıalanady. Qarapaıym tilmen aıtqanda, biz bul odaqqa beıimdelýdemiz. Biz táýelsiz memleketpiz, biraq ortaq saıasat ustaný týraly kelisim bar», – dedi Aslanov.
Qazaqstan Eginshiler odaǵy keńesiniń tóraǵasy keıde zańnamalardyń sáıkes kelmeýi múmkin ekenin jáne dál osyndaı jaǵdaıdyń qazir bolyp jatqanyn aıtty.
«Bizde Eýrazıalyq odaqtyń negizgi zańynan týyndaıtyn zańnamalyq sharttar bar, ıaǵnı bizdiń taýarlar shekaradan shekteýsiz ótýi tıis. Alaıda ár eldiń tranzıttik erejelerin eskersek, ártúrli sanıtarlyq qyzmetter iske qosylady. Ár el óz azamattarynyń densaýlyǵyna alańdaıdy», – dedi Aslanov.
Eginshiniń aıtýynsha, jaqynda ótken ortaq jınalysta Reseı tranzıttik ónimderge qatysty shaǵymdanǵan.
«A núktesinen V núktesine deıin adam úsh eldi aralap, naýqastanyp qalsa, onyń qaı elde aýyrǵanyn qalaı anyqtaýǵa bolady?» – dedi Aslanov mysal keltirip.
Mysaly, Qyrǵyzstannan keletin taýarlar Reseıge Qazaqstan arqyly ótýi múmkin.
«Qazir biz evolúsıalyq prosestiń bir satysynda turmyz – zańnamalarymyzdy ózara úılestirý ústindemiz», – dep túıindedi Vıktor Aslanov.