Ǵarysh týraly sóz aıtylǵanda, eń aldymen, qazaqtan shyqqan tuńǵysh ǵaryshkerdiń esimi oıǵa oralady. Tutas túrki jurtynyń tuǵyrly tulǵasyna aınalǵan Toqtar Áýbákirov 1991 jyly 2 qazanda ǵarysh keńistigin baǵyndyrdy. Bul – Qazaqstannyń ǵaryshqa tuńǵysh sapary.
Toqtar Ońǵarbaıuly Áýbákirov 1946 jyly 27 shildede Qaraǵandy oblysy, Qarqaraly aýdany, 1-shi Maı aýylynda dúnıege kelgen. 1962–1965 jyldary Temirtaý quıma mehanıkalyq zaýytynda tokar bolady. 1965 jyly Qaraǵandy oblystyq komsomol komıtetiniń joldamasymen Reseıdiń Krasnodar ólkesi Armavır qalasyndaǵy ushqyshtar daıarlaıtyn joǵary áskerı ýchılıshesine oqýǵa túsedi. 1976 jyly A.I.Mıkoıan atyndaǵy avıakonstrýktorlar búrosyna qyzmetke qabyldanady. Keıin Máskeý avıasıa ınstıtýtyn bitirgen (1979 j.). T.Áýbákirov 1988 jyly Keńes Odaǵynda tuńǵysh ret áýede qonbaı, ushaqqa 2 ret janarmaı quıdyrý arqyly Soltústik polúske ushý saparyn minsiz oryndady. 1989 jyly birinshi bolyp avıatasýshy kreıserdiń alańqaıyna «MıG-29» reaktıvti ushaǵyn úlken sheberlikpen dál qondyrady. Sondaı-aq, ol reaktıvti ushaqtyń 50-den asa jańa túrin synaqtan ótkizdi. 1990 jyly ǵaryshkerler quramyna alynady. 1991 jyly 2 sáýirde Keńes Odaǵynyń Ǵaryshkerler daıyndaý ortalyǵynda ǵaryshqa ushý daıyndyǵyna kirisip, sol jyly 2 qazanda Baıqońyrdan «Soıýz TM-13» kemesimen ǵaryshqa ushty. Ǵarysh kemesi Jer tóńiregindegi «Mır» orbıtalyq keshenimen túıisti. Onda ol ózge ǵaryshkerlermen birge bıotehnologıa, metalýrgıa, medısına salalary jáne Aral teńizi aımaǵy boıynsha ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizdi. Zertteý nátıjesinde Aral ústindegi tuzdy shań boramasynyń paıda bolý prosesi, sol zıandy aerozoldardyń Qazaqstan men Reseı aımaqtaryna taralýynyń ǵaryshtyq sýretteri alyndy.
Sondaı-aq, Qazaqstan aýmaǵyndaǵy atmosferany jáne jer betin zertteý, juldyzdy aspandy astrofızıkalyq baqylaý jumystary da oıdaǵydaı ótti. Qazaq ǵaryshkeri 1991 jyldyń 10 qazanynda Jerge oraldy.
Toqtar Áýbákirov Qazaqstandaǵy ǵaryshtyq zertteýlerdiń negizin qalaýǵa, otandyq Qarýly Kúshterdiń áskerı daıarlyǵyn jetildirýge, áskerı-patrıottyq tárbıe jumystaryn jolǵa qoıýǵa belsene aralasty. Ol 1992-1993 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstriniń 1-shi orynbasary, 1993-1994 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Aeroǵaryshtyq agenttiginiń bas dırektory, Ǵylym jáne jańa tehnologıa mınıstriniń orynbasary, 1994-1995 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary Keńesiniń depýtaty – Qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy boldy.
Halyq qaharmany Toqtar Áýbákirov 45 jasynda ǵaryshker atandy. Al «Keńes Odaǵynyń Batyry» degen joǵary ataqty 1988 jyly aldy. Ǵaryshkerge bul mártebesi zor qýanysh dybystan da shapshań ushatyn, múlde jańadan jasalǵan, áli synaqtan jóndi ótpegen, taǵdyry beımálim «MıG» ushaqtaryn synaýdy jáne olardy keme palýbasyna qondyryp, odan ushyp shyǵýdy qamtamasyz etkeni úshin berilgen.
Bıyl alashtyń azamaty úshin taǵy bir aıtýly oqıǵa – «Soıýz TM-13» kemesiniń ǵaryshqa ushyrylǵanyna 30 jyl toldy. Onyń áýe kókjıeginde bolǵan merzimi – 7 kún 22 saǵat 13 mınýt. Biz qazaqtyń batyr uly Toqtar Áýbákirovti mereıli merekesimen quttyqtaı otyryp, denine saýlyq, basyna amandyq, baqytqa toly uzaq ǵumyr tileımiz!
Toqtar ÁÝBÁKİROV:
«Taban jalaǵan…»
«Eshkim ury-qary, qylmysker nemese alaıaq bolyp týmaıdy. Eseıe kele tańdaý jasaıdy. Bári osyǵan baılanysty. Bir joly el tanıtyn asa yqpaldy azamatpen sózge kelip qaldyq. Ol: «Siz batyrsyz. Halyq sizdi jaqsy kóredi. Qolyńyzda qanshama múmkindik bola tura, sony qoldana bilmeısiz. Demek, aqymaqsyz. Sebebi bas ıgińiz kelmeıdi. Al men ıile bilemin, osy sebepti qazir mıllıoner atanyp otyrmyn», – dedi.
Qazir ol shirigen baı. Óte yqpaldy. «Men baımyn, demek basqalary meniń aldymda qurdaı jorǵalaýy kerek, bas ıýi tıis» dep sanaıdy. Nege, bilesiz be? Óıtkeni, bir kezderi ózi de sóıtken. Taban jalaǵan… Ózgelerdi kemsite otyra bir kezdegi masqarasynyń ornyn toltyrǵysy keledi. Al men eshqashan eshkimniń aldynda bas ıgen emespin».
«Namys bolmasa, úırenbes edim»
«...Qazaqty ashtan óltirmeıtin, kóshten qaldyrmaıtyn tetik – namys. Eger mende namys bolmasa, óz ana tilimdi úırenbes edim.
Qupıamdy aıtaıyn: men tildi qazaqı án-jyr arqyly úırendim. Keıingi jastarǵa aıtarym, oryssha da, aǵylshyn tilin de úırensin. Biraq eń birinshi qazaq tilin – óz Ana tilińdi bil. Qazaqsha úırengisi kelmeıtin qazaqtardy ózderine-ózi qarsy adamdar dep sanaımyn»