Ómirdiń ózi
Almatyda turmystyq zorlyq-zombylyq qurbandaryn, ıaǵnı áıelderdi qushaǵyndaǵy balasymen panalatatyn, psıhologıalyq keńester beretin, tyǵyryqtan shyǵar joldy kórsetetin «Jansaıa» daǵdarys ortalyǵy jumys isteıdi. Biz búgin sol ortalyqtyń esigin ashýǵa májbúr bolǵan áıel-analardyń áńgimelerinen syr shertemiz.
(Keıipkerlerdiń esimderi ózgertilgen).
Birinshi oqıǵa
AIMAN
Aıman orta mektepti támamdaǵan jyly úlken qalaǵa kelip, joǵary oqý ornyna tústi. Qolyna dıplomy tıgen jas mamanǵa jumys ta tabyla ketti. Qyzmet babynda júrgende, bolashaq jubaıyn kezdestirdi. Alǵashqy úsh jyl ekeýi birge turyp, sosyn nekelerin resmı zańdastyrdy.
Jas shańyraq ıeleri qalypty qońyr tirshiligin keship jatty. Birde kúıeýiniń jumysynda bir kúrdeli máseleler týyndap, eri sony kótere almaı, úıge iship keletindi shyǵardy. Ashshy sý aralasqan jerde qandaı bereke bolsyn, ol ishimdikke salynyp, sonyń kesirinen úıde urys‐kerister jıileı bastady. Ýaqyt óte otbasylyq janjaldyń sońy qol kóterip, uryp‐soǵýmen tynatyn boldy. Tipti, bul qalypty jaǵdaıǵa aınalyp ketti. Iá, eri áıelin eki balasynyń kózinshe de tepkilep tastaıtyn. Balalar kúnde mas bolyp kelip urys shyǵaratyn óz ákelerinen qorqatyn kúıge jetti. Kesh batsa boldy, esikke jáýteńdep, «ákemiz búgin iship kelmese eken» dep tileıtin. Sonda da bolsa, Aıman ishtegi úreı, qorqynyshyn «ydys‐aıaq syldyrlamaıtyn otbasy joq qoı» deýmen basyp otyrýǵa tyrysty.
Taǵy birde eri Aımandy aıaǵy aýyr kezinde soqqynyń astyna alǵanda, aýyr judyryǵy qursaqtaǵy sharanaǵa zaqym keltiripti. Nátıjesinde serebraldy sal aýrýyna shaldyqqan qyz bala dúnıege keledi. Aıman osy sátte tóziminiń sarqylǵanyn bildi. Ary qaraı kúresýge dármensiz ekenin uqty. Ókpe-yzaǵa býlyǵyp, sharasyzdyqtan baz keship ketkisi kelgen Aıman esin jınap, ajyrasýǵa sheshim qabyldap, bir kezderi armanyna jol ashqan qalany tastap, úsh balasyn qushaqtap, «Jansaıadan» ýaqytsha pana tapty.
Ekinshi oqıǵa
ÁLIA
Endi tanysqan kezderi. Jigiti Álıanyń kóńilinen shyǵý úshin bárin isteıtin. Túrli syılyqtarmen qýantatyn. Ekeýi aıly keshterde qol ustasyp júre berýden de jalyqpaıtyn, áńgimeleri taýsylmaıtyn. Aqyry otaý quryp, úlken toı jasady. Baqytty kúnder jalǵasyp jatty.
Álıanyń aıaǵy aýyrlap, qursaqtaǵy sharananyń qyz ekeni belgili bola bastaǵan sátten otbasynyń berekesi qashqandaı. Kúıeýi kúndelikti úı tirshiligindegi árbir áreketinen kemistik taýyp, min taǵatyndy shyǵardy. Uzaq ýaqyt basyný men orynsyz sógýden bastalatyn urys-keristiń arty ekinshi qyzdary dúnıege kelgende uryp-soǵýǵa ulasty. Kúıeýi kelinshegine «qyz týa beresiń» dep aıyp taqty. Álıa oǵan balanyń jynysy tek áıelge ǵana baılanysty emes ekenin túsindirýge tyrysatyn.
Kishkentaı eki qyzynyń týǵan ákelerinen meıirim kórmeı ósip jatqany Álıanyń júregine qatty batatyn. Sosyn «ul týyp bersem, ózime de, qyzdarymyzǵa da qarym-qatynasy ózgerer» degen oımen úshinshi balany týǵysy keldi. Osy joly ul bolady dep sendi. Alaıda, ol kúıeýiniń otbasyndaǵy barlyq adamnyń qyz balasyna degen kózqarasy jaǵymsyz ekenin birden ańǵarmaǵan eken. Muny túsiný úshin oǵan qyzdarynyń kóz jasyna talaı márte kýá bolýǵa týra keldi. Kúıeýi jáne qaıyn jurty qyz balasyn «aramtamaq, jat jurttyq, bosqa asyrap jatyrmyz» dep sanaıtyn. Álıa jarynyń ózine til tıgizip, qol kóteretinine kóz jumyp júrse de, qyzdarynyń bolashaǵyna alańdaı bastady. Ol «Qazaqstan azamaty emespin, bul jerde qolyn sozar eshkimim joq, sharasyzbyn» dep qamyǵatyn. Osylaı súreńsiz kúnderdi bir-birine jalǵap júrgende, boıyna bitken úshinshi balasy da qyz ekeni belgili bolady. Kúıeýi taǵy janjal shyǵaryp, «sen ul týmaısyń, paıdań joq» dep, ekinshi áıel almaqshy bolady. Kelinshek, árıne, buǵan qarsylyq tanytyp, ońbaı taıaq jep qalady. Aqyr sońy kúıeýi Álıany eki qyzymen úıden qýyp shyǵady.
Kóshede jolyqqan kisilerdiń biri «Jansaıa» daǵdarys ortalyǵy týraly aıtyp, osynda taban tireıdi. Ortalyqqa alǵash kelgeninde qujattardy da toltyra almaı, qoly dirildep, eki aýyz sózdi áreń qurap, aqyry jylap qalǵany bar. Ábden qorqyp, kúızeliske túsip ketken. Jylylyq, qýanysh kórmeı ósken eki qyzy da múldem tuıyq edi. Qazirgi tańda olarmen psıholog-maman jumys isteýde.
Úshinshi oqıǵa
BANÝ
Ol bizge kórshiles eldiń turǵynymen azamattyq nekede turǵan. Osyǵan deıin de arada túsinispeýshilikter oryn alyp, kúıeýi óz eline ketken bolatyn. Alaıda, ol atyn ózgertip, Qazaqstanǵa qaıtyp keledi de, Banýǵa tynyshtyq bermeıdi. Álsiz áıeldi qorqytyp-úrkitedi. Kelinshek odan qutyla almasyn bilip, qaıtadan birge ómir súrýge májbúr bolady.
Banýdyń ómiri, júrgen-turǵany baqylaýda edi. Kúıeýi árbir basqan izin ańdyp, esep alyp otyratyn. Únemi tekserip, synǵa alyp, joq jerden urys shyǵara ketetin. Qyzǵanyshynda shek joq edi. Aýrý dese de bolady. Jan balasymen aralastyrmaıdy. Kezekti daý-damaıdyń birinde kúıeýi Banýǵa pyshaq suǵyp alady. Qansyrap jatqan áıeldi emhanaǵa da ózi jetkizgen. Banýdy polısıaǵa habarlasyp qoıa ma degen qaýippen janynan shyqpaı otyryp alady. Biraq dárigerler mundaı aýyr jaǵdaıda quqyq qorǵaý organdaryna habarlasýǵa mindetti. Polısıa qyzmetkerleri Banýdy «Jansaıa» daǵdarys ortalyǵyna baǵyttap, kúıeýin qamaýǵa alady, biraq keıin bosatady.
Ortalyqqa ornalasqanda, Banýdaǵy jan men tán jaraqattarynyń aýyrlyǵy sonshalyq, ol ózgelerdiń qamqor sózine, janashyrlyǵyna jibimeıtin, tilge kelmeıtin, eshkimge senbeıtin. Keıde tipti, pyshaq ushy tıgen jaraqatyna baılanysty «jedel járdem» shaqyrtýǵa týra kelgen kezder de bolǵan. Banýdyń qalypty ómirge oralýyna dárigerlermen birge psıhologtar da kóp jumys istedi. Ýaqyt óte kele, ol qaıtadan kúlýdi, qýanýdy úırendi. Ózi taǵdyrlas áıel-analarmen aralasa bastady. Sóıtip, jaqsylyqtyń esigin qaıta ashty. Baný búginde basqa qaladaǵy týǵan úıine oraldy.
Tórtinshi oqıǵa
MÁRIA
Anasy o dúnıege attanǵanda, Márıa úsh jasta edi. Anasynyń meıirimine qanbaı da qalǵan búldirshin ǵoı. Ákesi alty aıdan keıin úılenip aldy. Al ógeı sheshe qyzdyń basynan sıpaı qoımady, kún kórsetpedi. Meıirimge shóldep júrgen qyz jylylyqty syrttan izdep, 14 jasynda úıinen qashyp ketip, ózinen 15 jas úlken erkekke qosylady. Biraq ol kisige áıel emes, mal-janyna qaraıtyn, izdeýshisi, suraýshysy joq jumysshy qoly qajet eken. Márıa úı tirligimen qosa, mal qorany da tazalaıtyn. Sóıtip júrgende, balalary dúnıege keldi. Biraq eriniń tarapynan jyly sezim bolmady. Kez kelgen burys áreketi úshin ol jas áıelin qatań jazalaıtyn. Sondaı azapqa toly ómirge Márıa 16 jyl boıy shydap kelipti. Shydamnyń shólmegi bir-aq kúnde syndy. Kezekti soqqyǵa jyǵylǵan keshte bulaı endi ómir súre almaıtynyn túsinip, úıden qashyp shyǵady. Ortalyqqa kelgende onyń murny men qabyrǵalary synǵan bolatyn.
Ortalyqtan shyǵyp bara jatyp ol: «Men jaı ǵana baqytty bolǵym keledi. Men eń baqytty áıel-ana bolatynyma senemin, solaı bolady da!» – dep alǵysyn bildirdi. Qazir Márıa balalarymen birge óz aldyna turmys keship jatyr. Jetimdiktiń kermek dámin jórgeginen tatqan áıel aldaǵy ýaqytta shynaıy mahabbatyn kezdestiretinine de senimdi.
Besinshi oqıǵa
ÁSEL⠀
Áseldiń turmys qurǵanyna 6 jyl. Úsh balasy bar. Keıingi úsh jylda kúıeýi ishimdikke salynyp, Ásel judyryqtan kóz ashpaıtyn halge jetken. Nebir bylapyt sózderge de shydap baǵatyn. Aýyr soqqydan qulaq jarǵaǵy jarylyp, mıy shaıqalsa da, kúıeýin únemi keshiretin. «Túzeledi, bizdi jaqsy kóredi» dep óz-ózin sendirýge tyrysatyn. Kúıeýi de keshirim surap, «endi qol kótermeımin» dep, momaqan kúı keship otyryp alatyn. Biraq erteńine sol yryń-jyryń, urys-keris, taıaq jeý taǵy qaıtalanatyn.
Júıkesi juqarǵan Ásel aqyry balalaryn alyp, kúıeýinen ketip qaldy. Biraq basynda baspana turmaq, páter jaldap turýǵa qaltasynda aqshasy da joq edi. Osylaısha taǵdyrdyń buralań joly ony «Jansaıaǵa» ákep tiredi. Onyń jalǵyz úmiti – qolyndaǵy muǵalim degen dıplomy edi. Ortalyqta ol edáýir kúsh-qýat jınap aldy. «Meni balaǵattaýǵa jáne qorlaýǵa eshkimniń quqyǵy joq. Men áıel-anamyn, qurmet pen mahabbatqa laıyqpyn!» – degen Ásel búginde jumysqa ornalasyp, páter jaldap turyp jatyr. Jaǵdaıy jaqsy. Eń bastysy – balalary janynda.
Altynshy oqıǵa
MARAL
Olar uzaq ýaqyt kezdesip júrdi. Kóńili qalaǵan azamaty ımandylyq jolynda júrgen jigit bolatyn. Maral bul úshin qatty qýandy. «Bir-birimizdi tanyp-bildik, shańyraq kóterýge, mine, daıynbyz» degen sátte bas qosty. Jastardyń úılený toıy qazaqtyń barlyq salt-dástúr, jón-joralǵysymen ótti.
Úsh bala dúnıege keldi: ekeýi qyz, bireýi ul. Birde kishi qyzy qatty aýyryp, oǵan mıdyń aýyr dertine shaldyqqany týraly dıagnoz qoıyldy. Syrqattyń saldarynan balanyń basy kúnnen-kúnge óse berdi. Oǵan kúrdeli em qajet edi. Al kúıeýi din jolyndaǵy adam bolǵandyqtan, dárigerlerge barýǵa, qandaı da bir em-sharalarǵa úzildi-kesildi qarsylyq tanytty. Úıdegi urys-keris te kóbine osy turǵyda týyndaıtyn. Áıel taıaq ta jep qalatyn. Tipti bolmaı bara jatqan soń, Maral balany dárigerlerge jasyryn aparyp júrdi. Bul áreketin bilip qoıǵan kúıeýi qatty ashýlanyp, kelinshegine «opasyzdyq jasadyń» dep aıyptady. Soqqysynyń izi qalmas úshin áıelin kórpemen búrkep jaýyp qoıyp, aıaýsyz judyryqtaıtyn. Boıyn bılegen qahary men yzasyn balalaryna da tógip, olardy da taıaq astyna alatyn. Analaryn kúnde tómpeshteıtin ákeni kórip júrgen balalar da ábden shoshyp qalǵan.
Kúnderdiń kúninde ashýyn aýyzdyqtaı almaıtyn dárejege jetip, aınalasyn kúıretip bara jatqan soń kúıeýi úıden shyǵyp ketip, beti aýǵan jaqqa ketip qalady. Maral da ýaqytyn óltirgisi kelmeı, balalardy kıindirip, shyǵyp ketedi.
Kelinshekke kórshileri «Jansaıa» daǵdarys ortalyǵyna qaraı jol siltep jiberedi. Ortalyqqa kelgende, Maraldyń júzi tym solǵyn bolatyn. Balalary da qatty dybys, daýys shyqsa, úrpıisip qalatyn. Psıhologtar anamen de, balalarmen de jumys istedi. Al zańgerler áıeldiń qujattaryn rettestirýge kómektesti.
Arada birshama ýaqyt ótkende, kúıeýi aldyna kelip, keshirim surady. Balalaryna syılyqtaryn kótere kelgeni de qýantty. Eki jaq ta áli de sezimniń óshpegenine qýandy. Maral ony keshirdi.
«Jansaıa» qyzmetkerleri qıyn shaqtarda ózderinen pana tapqan árbir áıel-ananyń keıingi jaǵdaıyn bilip turý úshin olarmen jarty jyl boıyna mindetti túrde habarlasyp turady. Qýanyshqa oraı, qazir Maraldyń otbasynda bári jaqsy. Árdaıym solaı bolǵaı!