Resmı derekterge júginsek, búginde elimizde ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan 22 myńnan astam bala bar kórinedi. Olar, sáıkesinshe, balalar úıleri men ınternattarda tárbıelenýde. Jýyrda Májilistiń jalpy otyrysynda jetim jáne qamqorshysynan aıyrylǵan balalar máselesi qozǵaldy.
Atalǵan jaıtty sóz etken depýtat Erbolat Saýryqov Qazaqstanda bala asyrap alǵysy keletinder sany jyl saıyn kóbeıip kele jatqanyna toqtaldy. Ol sondaı-aq asyrap alynǵan jetkinshekterdi balalar úıine qaıtarý kórsetkishiniń de azaımaı turǵanyna da nazar aýdartty. Aıtýynsha, máselen, keıingi 5 jylda qaıtarylǵan balalar sany 64 paıyzǵa ósken. 2020 jyly 160 bala, 2021 jyly – 197, al 2022 jyly 217 jetkinshek balalar úıine qaıtarylǵan.
Bul jaǵdaıdy Oqý-aǵartý vıse-mınıstri Edil Ospan da rastady. Alaıda bul kórsetkishtiń ne sebepti ósip otyrǵanyn tap basyp aıtý qıyn. Bul rette, qazir Parlamentte balalardyń quqyǵyn qorǵaý týraly zań jobasy qaralyp jatqany málim. Atalǵan qujat aıasynda kásibı asyrap alýshy otbasy ınstıtýty engiziletini, máseleni sheshýge munyń septigi tıýi múmkin ekendigi úmit uıalatady.
Oqý-aǵartý mınıstrligi usynǵan jobaǵa sáıkes, kásibı asyrap alýshy otbasy, ol – táýlik boıy qyzmet etetin balabaqsha tárizdi qurylym deýge bolady. Jetim, ata-ana qamqorlyǵynsyz, qaraýsyz jáne panasyz qalǵan nemese qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan jetkinshekter birneshe aptadan birneshe aıǵa deıin kásibı otbasyǵa beriledi. Ary qaraıǵy mártebesi anyqtalǵansha nemese asyrap alýǵa yqylasty jandar tabylǵansha, bala kásibı asyrap alýshy-tárbıeshi qamqorlyǵynda bolady. Ol úshin Úkimetten 70 aılyq eseptik kórsetkish kóleminde arnaıy jalaqy da qarastyrylady. Oǵan qosa, ár balanyń qajettiligine aıyna 10 AEK shamasynda qarjy bólinedi. Kásibı otbasy atanýǵa úmitkerlerge qoıylatyn arnaıy talaptar da joq emes jáne olar birneshe kezeńnen turatynyn aıta ketken jón. Al ýaqytsha asyrap alǵan ata-ana balany ary qaraı da qamqorlyǵyna alǵysy kelse, ol áreketin asyrap alýdyń búgingi tańdaǵy qoldanystaǵy, ıaǵnı patronattyq, asyrap alýshy otbasy jáne qamqorshylyq sıaqty úsh túriniń birine súıenip rásimdeı alady.
Jalpy, elimizdegi bala asyrap alý tóńireginde qalyptasqan jaǵdaı kóńil kónshitpeıdi. Áleýmettik jelidegi, el arasyndaǵy áńgimelerge qaraǵanda, asyrap alýshylardyń deni balalardy tıisti mekemelerden quddy bazarda júrgendeı tańdap, talǵap alady. Alyp ketkennen keıin júre kele densaýlyǵynan qandaı da bir kinárat baıqalsa, emdetip, saýyqtyrýdyń ornyna, balany keri qaıtaryp berip, qutylýǵa asyǵady. Bul jańa otbasyǵa baýyr basyp, úırenise bastaǵan bala psıkıkasyna aýyr tıeri anyq. Al jańa zań jobasy boıynsha kásibı otbasy balalardy tańdap almaıdy jáne qalaǵan ýaqytynda keri qaıtara salmaıdy. Iaǵnı kásibı asyrap alýshy otbasy qurylymy jetkinshekterdiń jany jaralanbaýyna, jaıly ortada, laıyqty tálim-tárbıe alyp ósip-jetilýine jaǵdaı týǵyzýǵa múddeli.
Osy oraıda, taǵy bir máselege toqtala ketý artyqtyq etpeıdi. Esterińizde bolsa, 2000 jyldardyń basynda sheteldikterdiń, onyń ishinde amerıkalyqtardyń Qazaqstannan bala asyrap alýǵa qulshynysy artyp ketti. Elimizdegi jetimder úıleriniń deni muhıt asyp kelgenderge esigin aıqara ashyp, talaı qarakózdi op-ońaı jetektetip jiberdi.
Naqty derekterge súıensek, 1998 jyldan bastap, 2013 jylǵa deıin sheteldikter Qazaqstannan 8000 bala asyrap alypty jáne olardyń 6000-yn amerıkalyqtar áketipti. Al endi solar bizden bala asyrap alýǵa nege qumartty, jetimder úıleri men qamqorlyqsyz, qaraýsyz qalǵan balalar olarda joq pa desek, munyń artynda úlken másele bar eken.
AQSH zańy boıynsha, eger ata-ana, nemese anasy baladan bas tartyp, ony tıisti oryndarǵa málimdese, arnaıy agenttik oǵan bala asyrap alýshyny tabýǵa kómektesedi eken. Onda da balanyń qandaı otbasyda tárbıelenetinin týǵan anasy sheshedi jáne balany ózi tárbıeleýge qabiletti bolyp sanalsa, perzentin kez kelgen ýaqytta qaıtaryp ala alady. Iaǵnı Amerıkadaǵy bala asyrap alýǵa basty kedergi de osy – «analyq quqyq» kórinedi. Mysaly, asyrap alǵan ata-ana qalaı degenmen de balaǵa úırenisip qalady, al kez kelgen ýaqytta ony qaıtaryp berýi múmkin ekenin bile tura, qalaı ondaı qadamǵa barady?! Sondaı-aq, asyrap alǵan ata-ana ásirese balanyń qandaı da bir syrqaty bolsa, oǵan kóp aqsha shyǵyndap, emdetedi, baǵyp-qaǵady. Sóıtip álpeshtep otyrǵan perzentinen kim aıaqasty aıyrylyp qalǵysy keledi?! Sondyqtan óz elinen emes, balany izdeýi, suraýy bolmaıtyn ózge elden alǵan, árıne, tynysh.
Degenmen, ony árkimniń qaltasy kótere bermeıdi. Sóıtip, Amerıkanyń óz ishinen de bala asyrap alatyndar bar. Biraq olar «tárbıeleýshi, kútýshi, qamqorshy» esebinde bolatyn kórinedi ári sondaı ata-ananyń ózine qoıylatyn talap óte qatań. Mysaly, arnaýly qyzmet ornynan baratyn tekserýshi olardyń biri úıde balanyń kózinshe ishimdik iship otyrǵanyn nemese fýtbolkasyz, keýdesi jalańash júrgenin kórse «qamqorshylyq» quqynan aıyrýy ǵajap emes. Áleýmettik qyzmetker muny birden «balaǵa jasalǵan jaǵymsyz psıhologıalyq qysym» dep esepteıdi. Eger otbasynda bireý shylym shekse nemese astma, dıabet sıaqty sozylmaly aýrýlarmen aýyratyn bolsa da, bala asyrap alý múmkindigi shekteledi. Sondaı-aq, ol otbasynyń bala asyrap ala otyryp, qandaı da bir materıaldyq, qarjylyq maqsattardy kózdemeıtini jiti tekseriletin kórinedi. Bala quqy shyn mánisinde qorǵalatyn elder, mine, osyndaı bolsa kerek. Al joǵaryda aıtqanymyzdaı, sheteldikter bizden asyrap alyp ketken jetkinshekter qalaı ósip-jetildi, biz olarǵa qanshalyqty izdeýshi, suraýshy bola aldyq, muń-muqtajyn, quqyn qorǵaı aldyq pa?!
Ol – bólek áńgime jáne óte shetin másele. Biz shekara asyp ketken órenderdiń joǵyn joqtamaq túgili, kúni búginge deıin óz elimizdegi, óz jerimizdegi asyrandy balalar jaǵdaıyn retteı almaı júrgen joqpyz ba?! Ádette, bizde bala asyrap alý óte qıyn, mashaqaty kóp sharýa dep aıtylady. Biraq balanyń asyrap alynǵannan keıingi jaǵdaıy qalaı baqylanady, olarǵa qoıylatyn talaptar qandaı, áleýmettik qyzmet oryndary tarapynan ol qanshalyqty qadaǵalanady?! Ol kópshilikke beımálim. Mine, osy jaǵyn da zańdyq turǵyda naqtylaý óte qajet.