Oqytýdyń tanymal ádisteri men sarapshylardyń keńesteri
Balanyń ózdiginshe kitap oqýyna kómektesetin,úıretetin túrli ádis-tásilder kóp, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Mamandar ómirge kelgennen keıin alǵashqy jyldary-aq ulyńyzǵa nemese qyzyńyzǵa kitap oqytýdy úıretý kerek dese, basqa bir keńes berýshiler bala 5-6 jasqa kelgenshe kitap oqytý erterek dep sanaıdy. Balany óte erte kitapqa baýlýdyń nesi durys emes? Mektep jasyna deıingi balalardyń kitapqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin qandaı jattyǵýlar kómektesedi? Búgin osy taqyrypty órbitip kórýdi jón sanadyq.
Sonymen balany neshe jasynan kitap oqýǵa baýlı berý kerek?
Balanyń týǵan kezinen alty jasqa deıin jetilýi sezimtal kezeńderge bólinedi degen teorıa bar
Bul teorıanyń jaqtaýshylary Marıa Montessorı jáne Lev Vygotskıı degen ǵalymdar edi. Olar ár bala turǵylyqty jerine, baılyǵyna, otbasy quramyna jáne basqa faktorlarǵa qaramastan, damýdyń naqty sezimtal kezeńderinen ótedi degen qorytyndyǵa keldi.
Alty jasqa deıin alty sezimtal kezeń bar.
Balanyń senzıtıvti kezeńderi
Vygotskıı oqý qabiletiniń sezimtal kezeńi balalarda bes-alty jasta bastalady dep sanaıdy, demek, dál osy ýaqytta olardyń kitap oqýdy úırenýi ońaı bolady. Biraq basqa mańyzdy daǵdylardy ıgerýge bólingen kezeńderdi alýdyń qajeti joq, áıtpese bala eki daǵdyny da durys meńgermeýi múmkin.
Psıhologıadan Smart halyqaralyq onlaın-ınstıtýtynyń oqytýshysy, psıholog Evgenıa Aseeva bala kishileý kezinde aldyna qoıǵan mindetti atqara almaýy múmkin ekenin alǵa tartady.
«Mı qurylymdary birkelki jetilmeıdi, áripterdi qosyp oqýǵa, áripterdi tanýǵa jaýap beretin aımaqtar mektepke deıingi jasta damý satysynda bolady, demek, balalarǵa qoıylatyn talaptar aqylǵa qonymsyz bolady», — dep túsindirdi sarapshy.
Sonymen qatar, óte erte jasta meńgerilgen daǵdy turaqsyz bolýy múmkin.
Súırelep júrip, oqýdy erte úırengen balalar mektepte oqýdy múlde meńgermegenderge qaraǵanda nashar oqıtyn jaǵdaılar da bolyp jatady. Sonymen qatar, mehanıkalyq oqý tehnıkasynan bala ne oqyǵanyn túsinbeýi múmkin.
Balany óte erte jastan oqýǵa úıretse, ol onyń oqý úlgerimine áser etýi múmkin.
«Balany tórt jasynan bastap ta oqýǵa úıretýge bolady. Biraq balany bulaı erte jastan júkteý onyń eseıgen kezde kitaptan bas tartýyna ákelýi múmkin. Meniń tájirıbemde mundaı jaǵdaılar ókinishke qaraı boldy. Keıbir balalar 10-11 jasqa kelse de, birinshi synyp oqýshysynan beter nashar oqyp, býyndap, ejiktep otyrady. Tipti 16 jastaǵy balalar arasynda da osyndaı jaǵdaılar kezdesedi. Biraq bul balalardyń boıynda qandaı da bir aýytqýshylyq bar degen sóz emes, shyntýaıtyna kelgende, bul balanyń júıke júıesine shamadan tys júk túskeniniń, bala aǵzasynyń ishki qarsylyǵynyń belgisi bolýy ábden múmkin», - deıdi orys tili-jáne ádebıeti pániniń muǵalimi Evgenıa Aseeva.
Bul jerde balalardyń jeke erekshelikterine nazar aýdarý mańyzdy degen pikirde psıhologtar men pedagogtardyń pikirleri bir jerden shyǵady. Keıbir bala úsh jasynan-aq áripterge qyzyǵýshylyq tanyta bastaıdy, al endi bireýleri bes jasqa deıin árip turmaq, sózderdi durys aıtpaıdy. Evgenıa Aseevanyń aıtýynsha, eń bastysy — prosesti kúndelikti qaıtalana beretin jalyqtyratyn ádetke aınaldyrmaý.
Balanyń kitap oqýǵa daıyn ekenin qalaı bilýge bolady?
Kitap oqýdy qolǵa almaı turyp, bala:
Kitaptarǵa qyzyǵýshylyq tanytyp, oǵan oqyp berýdi ózi suraýy kerek;
«ońǵa-solǵa», «joǵary-tómen» degen sıaqty sıpattamalardy túsinýi kerek;
Kitap paraqtaryn oqý barysy ońnan solǵa jáne joǵarydan tómenge qaraı ekenin túsingeni jón;
Dybystardy estı otyryp, qabyldap, olardy ajyrata alýy tıis;
Kúrdeli sóılemder quryp, óz oıyn erkin jetkize alýy kerek.
Balany kitap oqýǵa qalaı daıyndaımyz?
Sóıleý quzyreti stýdıasynyń jetekshisi Antonına Devátova balany erte jastan kitap oqýǵa qalaı baýlýǵa bolatynyn jáne kitap oqýǵa degen qumarlyqty qalaı qurtyp almaýǵa bolatynyn aıtty.
Balamen sóılesińiz
«Balańyzben sóılesińiz: qarapaıym jáne kúrdeli áńgimeler aıtyńyzdar, qysqa jáne uzaq, bári týraly jáne eshteńe týraly, qyzyqty jáne mańyzdy emes jaıttar týraly. Eresek adammen dıalog barysynda ol sóıleý qurylymdarynyń mysaldaryn alady, sóıleý barysynda aıtylǵan sóılem qurylymdarynyń maǵynasyn túsinedi, aýyzsha mátindermen, olardyń dybystalýymen jáne qandaı sózder aıtýǵa bolatynymen tanysady», — dep túsindirdi Antonına Devátova.
Balany kitaptarmen tanystyryńyz
Sarapshynyń pikirinshe, balany kitaptardy óz betinshe oqytýdyń qaldyrýdyń qajeti joq - eresek adam qasynda otyryp, birge oqýy kerek. Sonymen qatar, balalar uıqyǵa jatarda olarǵa daýystap oqyp berý kerek. Bul proseste bala ózine ata-anasynan qajet nazardy alady, sonymen qatar sóıleý daǵdylary men logıkalyq baılanystardy damytady, al bul daǵdylar oqý saýattylyǵyna tikeleı baılanysty.
Balalardy áriptermen tanystyryńyz
«Balalar úshin tanys áripterdi saýsaqtarymen kórsetý jáne olardy ataý — bul qyzyqty oıyn. Bul jaǵdaıda bala áripterdi kedergisiz jáne qysymsyz este saqtaıdy. Aýyzsha sóıleýdi damyta otyryp, ol tanys áripterdi býyndarǵa qosýdy ońaı úırenip, olardy ataıdy», - dep túsindirdi Antonına Devátova.
Balalardyń boıyna kitap oqýǵa degen qushtarlyqty qalaı darytýǵa bolady?
Maııa Dorofeevanyń sózinshe, balalarǵa kitapty jıi daýystap oqyp berý arqyly olardyń kitapqa degen qumarlyǵyn arttyrýǵa bolady. Biraq ol úshin balanyń jasyna saı kitap tańdaý kerek. Sol kezde bala ózine kitap oqyp berýshi anasyn ne ákesin qyzyǵa tyńdaıtyn bolady.
Orta mektep jasyna deıingi jasta, ıaǵnı tórt-bes jastan bastap balalar sújetti qabyldaı bastaıdy, logıkalyq baılanysty baqylaı alady, keıipkerlerdiń is-áreketterin túsinip, olarǵa baǵa bere bastaıdy. Eger bala aıtylǵan áńgimeni tyńdaǵandy unatsa, onda onyń oqýdy úırenýi ońaıyraq bolady, bul bolashaqta saýattylyqty jaqsartýǵa jáne erýdısıany damytýǵa kómektesedi.
Ata-analarǵa keńes
1. Balamen álemdi tanýdyń negizgi ádisi – oıyn ekenin umytpańyzdar! Sondyqtan oıyndardyń bári kóńildi bolýy tıis.
2. Jumsaqtyq tanytyńyz. Jyldam nátıjege jetýdi talap etpeńiz, bala barlyq oqyǵanyńyz ben úıretkenińizdi birden ıgerip ketedi dep qalmańyz.
3. Muqıat bolyńyz! Oqý – mańyzdy. Biraq balamen qarym-qatynasta aradaǵy jylýlyq pen meıirimidi, mahabatty saqtaǵan jón. Onyń sharshaýǵa, kóńil kúıiniń bolmaýǵa, muńaıýǵa tolyqtaı qaqysy bar. Oqyǵy kelmeýi de qalypty jaǵdaı.
4. Maqtap qoıýdy umytpańyz. Artyq maqtaýǵa kóp ata-ana sarań keledi, esesine kemshilin kórip, maqtaýyn asyrýdan qınalyp jatady. Tipti bolmashy jetistigin aıtyp, maqtap qoıyńyz.
5. Balańyzdy jetistikteri týraly otbasyńyz ben dostaryńyzdyń arasynda aıtyp qoıyńyz. Sebebi, bul balany jigerlendiredi. Biraq ony basqa balalarmen salystyrýdyń qajeti joq. Salystyrýdyń keri áseri kóp.
6. Sátsizdikterge nazar aýdara bermeńiz, bala qatelesýden qoryqpasyn.
7. Oqylǵan kitapty balamen talqylaýdy umytpańyz.
8. Ózińiz de balanyń kózinshe kitap oqyńyz. Onyń sizden úlgi alary – anyq.